فین‌تک (Fintech) فناوری مالی چیست و چه تحولاتی را رقم زده؟ نگاهی بر نقش فین‌تک در ایران و تاثیرگذاری بر استارتاپ‌ها

تکنولوژی مالی (Financial Technology) که با نام فین‌تک شناخته می‌شود در واقع حوزه جدیدی است که هدفش اتوماسیون و بهبود نحوه عرضه و استفاده از خدمات مالی است. هدف اصلی در اینجا کمک به مدیریت و استفاده از امور مالی شهروندان و شرکت‌ها با استفاده از نرم‌افزار‌ها و الگوریتم‌هایی مبتنی بر کامپیوتر و گوشی‌های هوشمند است.

فین‌تک چیست؟

در جهانی که اینترنت با سرعت نور درحال پیشرفت و توسعه است و بستر تمامی فعالیت‌هایمان شده، هرروز با شکل جدیدی از انواع آن روبه رو می‌شویم. اینترنت به عمیق‌ترین لایه‌های اقتصاد نفوذ کرده و با ایجاد تغییراتی اساسی این مهم را نیز دستخوش تحول کرده است. امروزه برای کوچک‌ترین کارها از جمله پرداخت، کارت‌‌به کارت وغیره به‌جای مراجعه به بانک و اقدامات اینچنینی درهرکجا که هستیم کمترازچند دقیقه به کمک تکنولوژی‌ موفق به انجام تراکنش خود خواهیم بود. فین‌تک، فناوی مالی با کنار زدن روش‌های سنتی شیوه‌ی جدیدی را در چرخه‌ی فعالیت‌ها و پرداخت‌‌‌‌های مالی و معاملات تجاری پایه‌گذاری کرد، به عبارتی فین‌تک یک صنعت مالی جدید است که از فناوری و نوآوری برای بهبود فعالیت‌های مالی استفاده می‌کند.

این فناوری مالی برای پیشبرد اهداف خود به مصرف‌کنندگان، صاحبان مشاغل و شرکت‌ها، خدماتی ارائه می‌کند. همانطور که گفته شد فین‌تک الگوریتم و نرم‌افزارهایی را معرفی می‌کند که اشخاص حقیقی و حقوقی بانصب و استفاده از اینها بر رایانه و تلفن همراه می‌توانند عملیات مالی خود را در مدت زمان کوتاه مدیریت و بهینه‌سازی کنند.

هوش مصنوعی، بلاک‌چین، محاسبات ابری و کلان داده چهارحوزه‌ی مهم و کلیدی فین‌تک است.

دراین میان هوش مصنوعی نقش تحول آفرینی در نحوه عملکرد بانکداری الکترونیکی ایفا کرده است. تشخیص صدا، دید رایانه‌ای، سیستم امنیتی و شرایط دشوار احراز هویت از جمله دستاوردهای استفاده از این فناوری است که به شناسایی کلاهبرداران و متخلفان ،مقابله با پولشویی و سایر فعالیت‌هایی که به این اکوسیستم آسیب می‌زند، کمک می‌کند.

دلایل اهمیت فین‌تک

با توسعه تکنولوژی‌های ارتباطات و فراگیر شدن آنها به واسطه گوشی‌های هوشمند و اینترنت پرسرعت، تکنولوژی امور مالی نیز رشد قابل توجهی را تجربه کرده است.

منشأ این رشد چشمگیر، تقاضایی است که در بخش‌های مختلف برای استفاده از تکنولوژی پدید آمده است. همانطور که رسانه‌ها و صنایع مختلف از لاک خود بیرون آمده و از اینترنت برای نفوذ بیشتر استفاده کردند، نیاز به بانکداری الکترونیکی و انجام فعالیت‌های مالی بواسطه ابزارهای فناوری به وضوح نمایان شد.

احساس نیاز باعث شد تا فعالان بازار امور مالی برای پاسخ به تقاضا دست به کار شوند و همانطور که گفتیم این جریان ابتدا در زیرساخت بانکداری و موسسات مالی آغاز و سپس به خدمت مشتری‌محور و سهولت امور مشتریان منتهی شد.

با اینکه همکاری تکنولوژی و نظام مالی ریشه در یک و نیم قرن پیش و استفاده از تلگراف برای تسهیل امور مالی در سال ۱۸۸۶ دارد  اما تاریخچه فین‌تک‌های امروزی را می‌توان به دهه ۹۰ میلادی و اولین تراکنش‌های آنلاین نسبت داد. آغاز به کار پی‌پل در سال ۱۹۹۸ به سیستم‌های پرداخت جدیدی مبتنی بر فضای آنلاین منتهی شد و پروژه استفاده از اینترنت در امور مالی کلید خورد.

دوره مهم دیگری در پیشینه فین‌تک، دوران پس از بحران اقتصادی سال ۲۰۰۸ است. از دل این بحران اقتصادی، پدیده‌ای به نام بیت‌کوین به عنوان یک رقیب جدید برای سیستم بانکی متولد شد و همچنین اکوسیستم استارت‌آپی با قدرت در این حوزه آغاز به کار کرد.

فین‌تک‌ها در حال حاضر امور مختلفی از جمله انتقال پول، واریز پول، دریافت و تخصیص اعتبارات، جذب سرمایه برای استارت‌آپ‌ها یا مدیریت سرمایه‌ را پوشش می‌دهند، اموری که معمولا بدون واسطه انسانی انجام می‌گیرند.

مزایا و معایب فین‌تک

فین‌تک، مانند هر فناوری دیگر مزایا و معایب منحصربه فردی دارد. این فناوری با تاثیرگذاری گسترده بر سطوح خردوکلان اقتصاد جهانی خدمات شایانی ارائه کرده است. دسترسی سریع و آسان به حساب‌های بانکی، شفافیت مالی، انجام پرداخت‌ها بدون محدودیت زمانی و مکانی از مهم‌ترین مزیت‌هایی است که افراد را تشویق به استفاده از این فناوری می‌کند. بازار وسیع سرمایه و گزینه‌های متنوع جهت سرمایه‌گذاری، بهره مندی از خدمات ارزان قیمت‌تر در مقایسه با روش‌های سنتی، خریدوفروش بدون درنظر گرفتن مرز جغرافیایی، جذب مشتریان بیشتر و بازار فروش پرمخاطب براساس اطلاعات کاربری، همکاری استارتاپ‌های یک حوزه و انجام پروژه‌‌های مختلف نمونه‌هایی از قابلیت‌های فناوری مالی است.

حمله سایبری و لو رفتن اطلاعات دغدغه اصلی فعالان این حوزه است. همکاری شرکت‌های فین‌‌‌تکی و بیشتر شدن حجم اطلاعات احتمال حمله سایبری و هک شدن را افزایش می‌دهد.

امکان خلق پول، اختلال در سیستم‌های فین‌تکی، عدم دسترسی همه افرادو اقشار به تکنولوژی از معایب فناوری مالی است؛ همچنین اطمینان نداشتن به این سبک از کسب‌وکار و پیچیده انگاشتن این فناوری موجب می‌شود که تعدادی از افراد که غالباً با فناوری ناآشنا هستند یا به علت سن بیشتر، این نوع از زندگی را نپذیرند.

گستره پهناور فین‌تک، معرفی ۹ حوزه فین‌تک

از اواسط دهه ۲۰۱۰، استارت‌آپ‌ها و تکنولوژی‌های نوین امور مالی سرمایه‌های عظیمی را جذب خود کرده‌اند. جذب سرمایه به پیدایش شرکت‌های میلیارد دلاری یا همان یونیکورن‌های فین‌تکی شده و شرکت‌های امور مالی نیز علاوه بر تزریق سرمایه‌، پیشنهادات فین‌تکی متعددی را عرضه کرده‌اند. فین‌تک ۹حوزه دارد که در لیست ذیل آنها را نام برده و معرفی کردیم.

• RegTech فناوری نظارتی:  تمامی فعالیت‌های مالی و خدماتی، تحت نظارت یک نهاد ناظر (رگولاتوری) قرار می‌گیرد. این فناوری موجب شناسایی سریع متخلفان، ناقضین قوانین، توقف این روند و جلوگیری از ادامه این موضوع می‌شود.
•  PeY Tech فناوری پرداختی: تمامی پرداخت‌ها با سرعت بسیار زیاد در بستری امن صورت می‌گیرد. بررسی چگونگی و اعتبار این پرداخت‌ها به عهده این فناوری است.
• Bank Tech فناوری بانکی: فناوری‌‌هایی که در سیستم بانکی ابداع شده است و عملکرد خدمات بانکی را تسریع و تسهیل کرده است. کمتر شدن مراجعه حضوری به بانک، پرداخت سریع وغیره نمونه‌هایی از نتایج به‌کاربردن ابزارهای فناورانه در بانک است.
•  Wealth Tech فناوری مدیریت ثروت: استارتاپ‌هایی که از سرمایه‌های سرمایه‌گذاران جهت خلق ثروت در بازار استفاده می‌کنند این فناوری را به‌کار می‌برند.
• Lend Tech فناوری وام و امانت: این بخش به استارتاپ‌هایی اختصاص دارد که دسترسی مردم به وام‌هایی با سود کمتر را فراهم می‌کند. همچنین با ایجاد بستری امن و اعتمادسازی میان افراد فرآیند قرض و امانت سرمایه را تسهیل می‌کند، این روش موجب شکل‌گیری بازار جدیدی می‌شود.
•  Remittance فناوری تبادل حواله: این فناوری با سیاست‌گذاری، بستری امن و تحت نظارت را برای تاجران، بازرگانان، گردشگران و بسیاری از افراد که به دنبال تبادل ارز هستند فراهم می‌‌کند.
• Blockchain بلاک‌چین: بلاک‌چین یکی از مهم‌ترین‌های این بخش است‌ که با معرفی شکل جدیدی از اقتصاد دیجیتال، از روابط مالی و تجاری نوینی در عرصه جهانی رونمایی می‌کند.
•   PFM مدیریت مالی شخصی: استارتاپ‌‌های این حوزه در مدیریت بودجه و سرمایه به کمک افراد می‌آیند. نرم‌افزارها و برنامه‌هایی که تحت همین عنوان طراحی شده است، برنامه‌ریزی و اقدامات موثر در راستای مدیریت بودجه شخصی را ارائه می‌کند.
• Insure Tech فناوری بیمه: اینشورتک از اساسی ترین مولفه‌های این حوزه است. بیمه در عناوین مختلف ممکن است هزینه‌های زیادی را روی دست افراد تحت پوشش قرار دهد بنابراین استارتاپ‌های این حوزه  با ارائه گزینه‌های مناسب، در انتخاب بیمه تاثیر می‌گذارند.

فین‌تک هوشمند

تکنولوژی‌های جدیدی همچون یادگیری ماشین و هوش‌مصنوعی، تحلیل پیشگویانه رفتاری و بازاریابی داده‌محور به یکی از شاخص‌های مهم در تصمیم‌گیری‌های مالی تبدیل شده‌اند.

اپلیکیشن‌های امروزی نه تنها عادت‌های پنهان و آشکار کاربران را بررسی می‌کنند، بلکه اطلاعاتی را در اختیار توسعه دهندگان قرار می‌دهند تا راهکارهای خودکارسازی را بهینه‌سازی کنند. همچنین این اطلاعات می‌توانند با جهت‌دهی به تصمیمات سرمایه‌گذاران و کاربران معمولی،‌ بازدهی فعالیت‌های مالی را نیز افزایش دهد.

بخش دیگری از کاربرد تکنولوژی‌های نوین در بحث خدمات به مشتریان است. بسیاری از شرکت‌ها برای پاسخ به سوالات مشتریان از چت‌بات‌ها استفاده می‌کنند و هوش مصنوعی نیز می‌تواند با بررسی اطلاعات مالی و پرداخت‌ها، علاوه بر شناسایی کلاهبرداری‌های احتمالی، پرداختی‌های غیرمعمولی را به سرعت شناسایی کرده و به کاربر اطلاع دهد.

کسب درآمد شرکت‌های فین‌تک

فین‌تک‌ها با توجه به حوزه تخصصی خود از مجراهای مختلفی برای درآمدزایی استفاده می‌‌کنند. برای مثال فین‌تک‌های بانکی بیشتر درآمد خود را از تراکنش‌ها، سود وام و فروش محصولات امورمالی تأمین می‌کنند. اپلیکیشن‌های سرمایه‌گذاری نیز با دریافت هزینه‌ای برای هر معامله و یا دریافت کسری از دارایی‌های تحت مدیریت (AUM) کسب درآمد می‌کنند.

جامعه هدف فین‌تک‌

جامعه هدف یا کاربران نهایی فین‌تک را می‌توان به دو دسته کلی تقسیم کرد. اول از همه فین‌تک B2B یا تجاری برای بانک‌ها، موسسات و مشتریان تجاری. دوم B2C برای کسب‌وکارهای خرد و مصرف‌کنندگان نهایی.

تمامی این گروه‌ها به‌واسطه بانکداری الکترونیکی، افزایش اطلاعات و داده‌ها و تحلیل بهتر می‌توانند به طرق نوین با یکدیگر ارتباط داشته و از خدمات هم استفاده کنند. به همین دلیل آشنایی با تکنولوژی نقش مهمی در تعیین جامعه هدف دارد. همانند شبکه‌های اجتماعی و ابزارهای نوین تکنولوژی، فین‌تک و ابزارهای آنلاین بانکداری نیز بازار خود را عمدتاً در قشر جوان جامعه و عاشقان تکنولوژی جست و جو می‌کنند.

در بحث تجاری اما تقریباً تمامی کسب‌وکارهای موجود مایل به استفاده از خدمات آنلاین و ارائه آن به مشتریان خود هستند. هرچه کسب‌وکارها، مشتریان بیشتری از قشر جوان و جامعه هدف نهایی داشته باشند، سریع‌تر و با جدیت بیشتری برای حرکت به سمت تکنولوژی‌های نوین امور مالی حرکت می‌کنند. برای مثال می‌بینیم که بازارهای گیم و خدمات آنلاین خیلی سریع گزینه پرداخت از طریق رمزارز را به گزینه‌های خود اضافه کردند که این موضوع نشان‌دهنده تقاضای بالا در این بازارها است.

سرنوشت فین‌تک در ایران

فین‌تک در اقتصاد جهانی و تغییر شکل و شیوه بسیاری از کسب‌وکارها و بطورکلی عملیات مالی بسیار مهم و تاثیر گذار است. باتوجه به استقبال گسترده استارتاپ‌ها، شرکت‌ها  وتمام موسسات فعال در این حوزه، آمار و گمانه‌زنی‌ها نشان می‌دهد که گذار از سبک سنتی عملیات مالی و کسب‌وکارها به سبک جدید و نوین با سرعت بسیار زیادی در حال وقوع است.

استفاده روزافزون از تلفن همراه و تجمیع بسیاری از نرم‌افزارها و درگاه‌های پرداخت روی آن،دسترسی کاربران را به فعالیت‌های مالی آسان‌تر کرده است، بنابراین باوجود این عوامل مسیر پیشرفت فناوری مالی روز به روز بیشتر و بیشتر می‌شود درحالی که هم‌اکنون در بسیاری از کشورها، فناوری مالی قالب اصلی اقتصاد شده است.

در ایران، استارتاپ‌ها و بسیاری از شرکت‌ها کم‌وبیش درحال استفاده از این فناوری مالی هستند. فین‎‌تک در ایران بنابر شرایط و ضوابط موجود و به علت تحریم‌ها در مقیاس جهانی نسبت به سایر کشورها چندگام عقب است که باید برای تحکیم پایه‌های فین‌تک در ایران و پیشرفت این فناوری در کشور، همه ارکان و بازیگران اکوسیستم‌های مالی متحد شده و قوانین و سیاست‌گذاری‌های متناسب با وضعیت سیستم مالی کشور تدوین شود و به اجرا دربیاید.

فین‌تک‌های موفق ایرانی

زرین‌پال: زرین‌پال از نخستین شرکت‌های پرداخت‌یار است که با دریافت تائیدیه شاپرک آغاز به‌کار کرد. زرین‌پال یک شرکت واسط بین صاحب محصول و سیستم بانکی محسوب می‌شود و با برداشتن موانع پیشین سرعت انجام معاملات را افزایش داده است. کاربران در اینجا با اخذ نماد اعتماد الکترونیک و ثبت اطلاعات، یک کد مخصوص به همراه نماد زرین پال دریافت می‌کنند، مشتریان نیز با بررسی و استعلام از اعتبار آن مطمئن شده و از طریق درگاه بانکی متصل به آن پلتفرم، پرداخت خود را  انجام دهند.

زرین‌پال خدمات موثری برای شرکا ارائه می‌کند. درگاه پرداخت اشتراکی که انواع گوناگونی دارد، بطور خودکار و طبق نسبت‌هایی که تعیین شده است مبلغ حاصل از کسب را بین شرکا تقسیم و به حساب آنان انتقال می‌هد.

پی‌پینگ: پی‌پینگ یکی از درگاه‌های واسطی است که با اخذ مجوز از بانک مرکزی از سال ۱۳۹۴ شروع به فعالیت کرد. این پرداخت‌یار مانند سایر پرداخت‌یارهای غیربانکی قابلیت‌های متنوعی را برای کاربرانش فراهم می‌‌‌کند. ساده‌سازی عملیات پرداخت، فعالسازی لینک پرداخت برای اپلیکیشن‌‌های مختلف و محصولات بارگذاری شده درهمین پلتفرم و راه‌اندازی فروشگاه کوچک و به فروش رساندن محصولات خود در همین بستر از خدماتی است که پی‌پینگ در رقابت با سایر پرداخت‌یارها ارائه می‌کند.

ایزی پی: ایزی پی یکی دیگر از اپلیکیشن‌هایی است با ارائه خدمات مختلف فرآیند پرداخت را تسهیل می‌کند. کارت‌به‌کارت، خرید شارژ و بسته اینترنتی، پرداخت قبوض و عوارض آزادراه‌ها نمونه‌هایی از کاربردهای این فین‌تک موفق ایرانی است. ایزی‌پی علاوه بر خدمات نام برده، اولین اپلیکشینی است که خدمات مربوط به حمل‌‌ونقل را ارائه می‌کندکه این ویژگی منحصربه فرد، در مقایسه با سایر اپلیکشین‌های اینچنینی یک تفاوت اساسی محسوب می‌شود.

شتابدهنده‌های فین‌تک ایرانی

برای معرفی شتابدهنده‌های ایرانی ابتدا باید با مفهوم (شتابدهنده) آشنا شویم. استارتاپ‌ها و بطورکلی کسب‌وکارهایی که بر بستر دیجیتالی مشغول فعالیت‌اند با یک ایده کلید خوردند اما بسیاری از آنها در همان ابتدای کار بنابر عدم توسعه و بهینه سازی از بین رفته‌اند. این مشاغل که مسیر طولانی و موفقیت آمیزی را برای خود متصورند اگر از منابع مالی کافی برخوردار نباشند و ساختار صحیح و برنامه‌‌ریزی موثری نداشته باشند عمر مسیر آرمانی‌شان زیاد نخواهد بود.

شتابدهنده‌ها اینجا به امداد کارآفرینان و کسب‌وکارهای نوپا و غیرنوپا می‌رسند. شتابنده یک شرکتی است که شرایط را برای جذب سرمایه و حامیان مالی برای استارتاپ‌‌ها و شرکت‌های فین‌تکی فراهم می‌کند. آموزش، برنامه‌ریزی، معرفی منابع و اقداماتی از این دست برعهده شتابدهنده‌هاست. البته همکاری شتابدهنده‌‌ها همیشگی و مداوم نیست و مدت‌دار است.

نتیجه این همکاری برای همه طرف‌ها سودآور است، استارتاپ‌ها از منبع مالی و حامیان مختلف بهره‌مند می‌شوند و می‌توانند با شرکت‌های هم‌نوع خود همکاری کنند، حامیان مالی نیز از سود فعالیت‌های این شرکت‌ها استفاده می‌کنند و شرکت‌های شتابدهنده نیز صاحب درصدی از سهام استارتاپ‌ها می‌شوند که بخش عظیم سودآوری آن در آینده استارتاپ‌‌ها محقق می‌شود. فینووا، تکنوتجارت، فارابی، آواتک، دیموند، تریگ‌آپ وغیره از شتابدهنده‌های ایرانی شرکت‌های فین‌تکی است.

فینووا: این شرکت محصول همکاری (ارتباط فردا) و دانشگاه امیرکبیر است.فینووا از شرکت‌های فین‌تکی  و فعالان این حوزه حمایت می‌کند و در چهار بخش فضای اشتراکی، آکادمی، سرمایه‌گذاری متمرکز حوزه فین‌تک و توسعه شبکه همکاری خدماتی به استارتاپ‌‌ها ارائه می‌کند.

فارابی: این شتابدهنده به شرکت‌های نوپای فین‌تکی کمک می‌کند تا کسب‌وکار خود را راه‌اندازی کنند، همچنین شرکت‌های عضو شتابدهنده فارابی از مربیان متخصص، فضای کار اشتراکی، منابع انسانی و سایر خدمات موجود استفاده کنند.

تریگ‌آپ: یکی دیگر از شتابدهنده‌هایی است که با هدف حمایت و توسعه استارتاپ‌ها راه‌اندازی شد.حمایت‌مالی، منابع انسانی، امکان ارتباط و گفت‌وگو با کارشناسان سرمایه‌گذاری از خدمات این شرکت شتابدهنده است. تریگ‌آپ علاوه‌بر همکاری با استارتاپ‌های حوزه فین‌تک، فناوری اطلاعات و ارتباطات و فناوری‌های حوزه سلامت، با استارتاپ‌های فناوری آموزشی، راهکارهای سبک زندگی و فناوری حوزه مدیریتی منابع طبیعی همکاری می‌کند.