فناوری نظارتی چیست؛ «یعنی وقتی تماشایت می‌کنند، جور دیگری رفتار می‌کنی»*؟

«دایره» همه‌چیز، همه‌کس و همه فعالیت‌های اینترنتی را اداره می‌کند؛ باید هم بکند: بزرگ‌ترین شرکت دنیا در رمان دیو اگرز است. از آن شرکت‌هایی که «می»- قهرمان داستان- آرزوی کار در آن را داشت، اما هرچه بیشتر می‌گذرد، دنیای نویی را که شرکت می‌خواهد بسازد، تلخ‌تر و سهمگین‌تر می‌یابد. شاید «دایره» یادآور شرکت‌های بزرگ فناوری باشد که بر کاربران و رفتارشان نظارت دارند. دنیای انسان در دوره مدرنیسم به نظارت بیشتر و سفت‌وسخت‌تر‌ گره خورد؛ نظارتی که به تعبیر میشل فوکو شکل تغییریافته تنبیه و مجازات بود در راستای انضباط، به‌هنجار کردن فرد و از میان بردن بی‌انضباطی‌های اجتماعی‌روانشناختی و دست‌آخر تربیت انسان‌‌هایی مطیع و سودآور در جامعه. در چنین جهانی، انگار همه وینستون اسمیت** هستند که همواره در معیت مانیتورها و میکروفون‌های مخفی‌ای زندگی می‌کند که در فضای عمومی و در آپارتمانش او را زیر نظر دارند. آیا دنیا همین‌قدر به این فضاهای دیستوپیایی نزدیک شده است؟ نه دقیقاً و نه هنوز. اما فناوری‌های نظارتی (Surveillance Technology) بحث‌وجدل زیادی را در دو دهه اخیر موجب شده‌اند: از طرفی این فناوری‌ها به بخش درمان کمک می‌کنند تا با نظارت بر بیماران و سالخوردگان، وضعیت‌شان را بهتر بفهمد یا مثلاً از گسترش ویروسی مثل کووید جلوگیری کند. از طرف دیگر، منتقدان می‌گویند با توجه به اینکه افزایش استفاده از این فناوری‌ها، تاثیری در کاهش جرم نداشته (مثلاً در آمریکای شمالی)، باید دوباره مساله را بررسی کرد و چارچوب‌های قانونی و شفاف مشخصی را در نظر گرفت. درست است که فناوری‌های نظارتی با اتکا به هوش مصنوعی و یادگیری ماشین می‌توانند خروارها خروار داده‌ را از هم متمایز کنند، اما در نهایت باید دید این نظارت در چه حوزه‌هایی و به چه بهانه‌ای انجام می‌شود: مثلاً آیا واقعاً نیازی به ابزارهای نظارتی در کلاس‌های درس وجود دارد که می‌توانند هیجان دانش‌آموزان و دانشجویان را تشخیص دهند؟ به همین ترتیب، باید پرسید مرز...