اقتصاد پنهان فیلترینگ، دانش‌بنیان با رشد درونزا
ابزارهای عبور از محدودیتهای اینترنتی، یک اکوسیستم اقتصادی ایجاد کردهاند که با همکاری فیلترینگ و…
۳ آذر ۱۴۰۳
زهرا رهایی
الزامات مشارکت اقتصادی زنان در بازارهای نوین کسبوکار
زهرا رهایی
۲۷ مهر ۱۴۰۳
زمان مطالعه : ۱۰ دقیقه
تاریخ به‌روزرسانی: ۳۰ مهر ۱۴۰۳
آینده جهان در سایه ایجاد فرصت‌های برابر و قابلیت بهره‌برداری از آن برای همه افراد جامعه ممکن است. آمارها حکایت از شکاف جنسیتی قابل اعتنایی در عرصه فناوری و اقتصاد دیجیتالی دارد. در این نوشتار ابتدا به ضرورت توجه به رفع نابرابری‌ها اشاره می‌شود. سپس با ارائه ریشه‌های این نابرابری راهکارهایی در خصوص رفع آن پیشنهاد می‌شود. در انتها نیز به نقش انجمن زنان کارآفرین در بسترسازی برای رشد کسب‌وکارهای فناور و استارت‌آپ‌های با رهبری زنان اشاره می‌شود.
شرایط حاکم بر اقتصاد جهانی بر اهمیت فناوری اطلاعات و ارتباطات در رشد و توسعه جوامع دلالت دارد. رشد فزاینده اقتصاد دیجیتالی باعث شده کشورهای در حال توسعه با درآمد پایین و متوسط، با یک چالش جدی در زمینه نیروی متخصص مواجه شوند. پیشرفت اتوماسیون و هوش مصنوعی، مسیر سنتی توسعه از راه صنعتی شدن را از سکه انداخته و امنیت شغلی افرادی را در معرض خطر جدی قرار داده که دانش و مهارت کافی فناورانه ندارند و در نتیجه از مشارکت اقتصادی و بازار کار حذف می‌شوند. لذا شکاف بین تقاضا برای ایجاد کسبوکار و جذب نیروی کار ماهر و فناور از یک سو و بضاعت اندک سرمایه انسانی موجود در پاسخگویی به آن، تهدید جدی برای کشورهای در حال توسعه با درآمد متوسط و پایین محسوب می‌شود. ظهور پارادایم فناورانه، مشارکت اقتصادی زنان را به‌مراتب بیشتر از مردان تحت تاثیر قرار داده است. گزارش شکاف جنسیتی مجمع جهانی اقتصاد در سال ۲۰۲۴ شاخص مشارکت اقتصادی زنان را ۴۸ درصد اعلام کرده و این نابرابری در حوزه اقتصاد دیجیتالی به ۵۸ درصد می‌رسد که این یک چالش جدی برای کشورهای در حال توسعه به شمار می‌رود.
ایجاد فرصت برای حضور زنان در اقتصاد دیجیتالی به چند دلیل حائز اهمیت است. اول اینکه با افزایش فرصت‌های شغلی برای زنان، شاخص شکاف جنسیتی بهبود می‌یابد و این دستاورد ارزشمندی برای حقوق بشر و کرامت انسانی است. به‌علاوه با توجه به نقش زنان در پرورش فرزندان، توانمندسازی آنها در این عرصه منجر به افزایش فرصت دسترسی، آموزش و مهارت کودکان به فناوری‌های نوین ارتباطاتی و اطلاعاتی خواهد شد. فناوری اطلاعات فرصت‌های خوداشتغالی و انعطاف‌پذیری در ساعات کاری را برای زنان فراهم می‌آورد و به آنها اجازه میدهد هارمونی در کسبوکار و زندگی را تجربه کنند.
طبق مطالعات انجام‌شده، زنان در مقایسه با مردان درصد بیشتری از درآمد خود را صرف تحصیل و مهارت‌آموزی و تغذیه کودکان خود می‌کنند و نظر به رشد سریع مشاغل فناورانه، حضور زنان در این بخش به بهبود شاخص‌های بهداشتی، اجتماعی و اقتصادی نسل آینده منجر خواهد شد. در نهایت کاهش شکاف جنسیتی در این حوزه به معنای استفاده از همه ظرفیت‌های جامعه است و رشد اقتصادی در سایه افزایش بهره‌وری در بخش‌های مختلف با استفاده موثر از ابزارهای فناورانه ارتباطات و اطلاعات حاصل می‌شود. از آنجا که زنان به طور فزاینده‌ای مصرف‌کننده فناوری هستند، مشارکت‌شان در طراحی و توسعه محصولات و خدمات می‌تواند پاسخگوی نیازها و اولویت‌های زنان و مردان در این بخش باشد.
با وجود این، تنها آگاهی و تاکید بر ضرورت افزایش سهم زنان در این عرصه کافی نیست. زنان در مسیر پیشرفت در بازارهای نوین کسبوکار مبتنی بر فناوری اطلاعات و ارتباطات با مسائل جدی مواجه‌اند. فهم این چالش‌ها تنها از مواجهه با وضعیت عینی زنان کارآفرین یا شاغل در این بستر میسر است. آشنایی با این موانع می‌تواند راهگشای تدوین و اجرای سیاست‌های موثر برای کاهش شکاف جنسیتی در این حوزه باشد.
فرهنگ و الگوهای نقش سنتی به عنوان مهم‌ترین چالش پیش روی زنان، شرایط زمینه‌ای وابسته هستند و از کشوری به کشور دیگر متفاوت است. با این همه چالش‌های زنان در این بخش در کشورهای در حال توسعه با درآمد متوسط و اندک بسیار مشابه‌اند. به استناد آخرین گزارش سازمان بین‌المللی کار، در اغلب این کشورها مدیریت عالی و ترکیب هیات مدیره در بخش فناوری اطلاعات و ارتباطات در اختیار مردان است و زنان در حلقه‌های پایین زنجیره ارزش قرار دارند و معمولاً برای ورود داده و اپراتوری جذب می‌شوند. به طور متوسط تنها ۱۵ درصد از مدیران و ۱۱ درصد از سیاست‌گذاران در اقتصادهای توسعه‌یافته را زنان تشکیل داده‌اند و در کشورهای در حال توسعه این عدد به‌مراتب کمتر است.
چالش تامین سرمایه نیز در مشارکت اقتصادی زنان بسیار موثر است. برنامه‌های حمایت مالی از زنان معمولاً در قالب وام‌‌‌های خرد کم‌بهره طراحی می‌شود که برای ایجاد و راه‌اندازی کسب‌وکارهای نوین در حوزه فناوری ارتباطات و اطلاعات کافی نیست و بیشتر مبتنی بر الگوهای سنتی زنانه مانند مشاغل خانگی و صنایع دستی است. علاوه بر این زنان در ساختارهای حاکمیتی و تصمیم‌گیری این بخش‌ها حضور چندانی ندارند و همین موجب دلسردی و فقدان الگوهای نقش در بین زنان می‌شود. وجود الگوها و منتورهای زن در عرصه دانشگاهی و حرفه‌ای می‌تواند الهام‌بخش زنان و دخترانی باشد که پتانسیل ورود به این عرصه را دارند تا با قرار گرفتن در شبکه‌های متشکل از زنان متخصص و صاحب تجربه ضمن تقویت انگیزه و دریافت مشاوره مسیر شغلی خود را انتخاب کنند و ارتقا دهند.
اکوسیستم استارت‌آپی فناورانه مدت‌هاست در سیطره مردان قرار دارد، اما زنان در حال شکستن موانع و کسب سهم چشمگیری در این حوزه هستند. پژوهش‌های صورت‌گرفته در زمینه تجارب موفق و شکست توصیه‌هایی برای بهبود این شرایط و دستیابی به رشد سریع‌تر دارد. از جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
۱. معمولاً زنان تمایل دارند استارت‌آپ یا شرکت نوپای همگن داشته باشند و علاقه‌ای به ایجاد تنوع در محصول ندارند. این در حالی است که استفاده از استعدادهای گوناگون و ایجاد تنوع محصول یک استراتژی موثر کسبوکار برای آنهاست. از این رو باید برای مواجهه با چنین وضعیتی خود را توانمند کنند.
۲. تشویق دختران به تحصیل در رشته‌های علوم پایه و فنی مهندسی نقطه آغازین در پرورش رهبران زن در آینده بازار کسبوکار است. این مقدمه‌ای بر کاهش شکاف جنسیتی است.
۳. تقویت الگوهای نقش زنان صاحب کسبوکار و دسترسی به منتورهای متخصص استمرار و پایداری کسب‌وکارها را افزایش میدهد.
۴. مقابله با هرگونه تبعیض و سوگیری در قبال ورود زنان به کسب‌وکارهای فناور.
از آنجا که موضوع کارآفرینی زنان و فناوری از ابعاد گوناگون فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی تاثیر می‌پذیرد، برای دستیابی و عملیاتی کردن اهداف فوق تعامل دولت، بخش خصوصی و نهادهای مدنی ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است. در غیر این صورت تنها شاهد اجرای سیاست‌های مقطعی و ناپایدار از سوی دولت‌ها یا مطالبات نافرجام بخش خصوصی و نهادهای مدنی خواهیم بود. رسالت انجمن زنان کارآفرین، ترویج فرهنگ کسبوکار بین زنان و دختران است و در این میان جامعه دختران فارغ‌التحصیل دانشگاهی در اولویت قرار دارند. از این رو موضوع کسب‌وکارهای فناور شامل استارت‌آپ‌ها و شرکت‌های نوآور و دانش‌بنیان به طور جدی در انجمن پیگیری و بدین منظور برنامه‌های مدونی برگزار می‌شود.
کارآفرینی و شبکه‌سازی نقش مهمی در توان‌افزایی و حمایت از زنان صاحب کسبوکار ایفا می‌کند. ایجاد محیطی که بتواند با پشتوانه‌ای از دانش و تجربه، زنان را در مواجهه با چالش‌های پیش رو همراهی کند مهم‌ترین هدف انجمن زنان کارآفرین است. این انجمن در تلاش است در قالب برنامه‌های گوناگون منتورینگ و تقویت شبکه‌سازی، اکوسیستم استارت‌آپی و کسب‌وکارهای فناورانه و نوآوری را تقویت کند. راهنمایی و ارائه خدمات مشاوره به شرکت‌های نوپا در قالب همایش‌ها و پنل‌های تخصصی با محوریت فرصت‌ها و چالش‌های کسبوکار، جشنواره‌ها، و تجلیل از پیشکسوتان صورت می‌گیرد.
بخش دیگری از فعالیت‌های انجمن به ترویج حضور زنان در کسب‌وکارهای فناور و استارت‌آپی اختصاص دارد. همان‌طور که پیشتر اشاره شد، نقش‌های کلیشه‌ای برای مشارکت اقتصادی زنان که بر ارائه خدمات بهداشتی و آموزشی تاکید می‌کند، شوق و انگیزه تجربه جدید و بهره‌برداری از فرصت‌های نوآورانه و کارآفرینانه را در دختران سرکوب و ترس از شکست را تقویت می‌کند. بدین منظور، انجمن زنان کارآفرین با تاکید بر الزامات فراگیری مهارت و دانش برای حضور و پایداری در بازارهای مبتنی بر دانش و اقتصاد دیجیتالی، انگیزه فراگیری و ایجاد تنوع و تغییر در انواع مدل‌های کسب‌وکاری و آگاهی به مولفه‌های اکوسیستم نوآوری را در زنان و دختران تقویت می‌کند.
در زمینه تامین مالی، انجمن بستری برای تعامل سرمایه‌گذاران، شرکت‌های سرمایه‌گذار خطرپذیر، فرشتگان کسبوکار از یک سو و استارت‌آپ‌ها و کارآفرینان نوپا فناور با رهبری زنان مهیا می‌کند. این شیوه تامین مالی منجر به دیده شدن گروه‌های گمنام زنان کارآفرین و ظهور فرصت‌های نوین برای زنان و دختران خواهد شد.
انجمن نقش مطالبه‌گری خود را در زمینه تقویت اکوسیستم استارت‌آپی و شرکت‌های فناور زنان، در قالب درخواست‌هایی از حکمرانی کشور مطرح می‌کند. گسترش شتاب‌دهنده‌ها و پارک‌های علم و فناوری، توجه به نیازها و چالش‌های خاص زنان در این حوزه، تسهیل دسترسی به منابع مالی، فرصت‌های شبکه‌سازی، آموزش و مشاوره برای کسب‌وکارهای زنان مطالبه‌ای است که از سوی این گروه‌ها در قالب تشکیلاتی طرح و پیگیری می‌شود. اهدافی چون تخصیص بودجه حساس به جنسیت، دسترسی برابر به منابع مالی، کمک به شبکه‌سازی و ایجاد امکان‌هایی برای مراقبت مقرون‌به‌صرفه از کودکان و مرخصی والدین در زمره مطالبات گروه‌های استارت‌آپی و شرکت‌های فناور با رهبری زنان به شمار می‌رود. از سوی دیگر پیشنهادهایی در زمینه طراحی مشوق‌های مالیاتی و کمک‌های مالی ویژه کسب‌وکارهای تحت رهبری زنان، برای بهبود محیط رشد زنان کارآفرین ارائه شده است.
در بخش قبل اشاره کردیم که پنداره زنان و دختران در خصوص پیچیدگی و دشواری کسب‌وکارهای فناور اطلاعاتی و نوآورانه، رخوتی از جنس بی‌کنشی در آنها برانگیخته است. این یک چالش جدی در بسیاری از کشورهای جهان است؛ انجمن در چارچوب تفکر هارمونی زندگی و کار ابعاد سازگار این تفکر با کسب‌وکارهای فناور اطلاعاتی و استارت‌آپ‌ها را برجسته می‌سازد.
انعطاف‌پذیری در اولویت‌بندی فعالیت‌ها برای زنان کارآفرین ضروری است. تنظیم برنامه‌های کاری انعطاف‌پذیر، گزینه‌های کار از راه دور یا فضاهای کاری مشترک می‌تواند انعطاف‌پذیری لازم را برای مدیریت مسئولیت‌های شغلی و خانوادگی فراهم کند. فناوری به کارآفرینان امکان میدهد از هر جایی کار کنند و اطمینان حاصل کنند که می‌توانند در حین رشد کسبوکار خود به خانواده و سایر ترجیحاتش هم توجه داشته باشند.
آینده کارآفرینی زنان در گرو رشد کسب‌وکارهای فناور و استارت‌آپ‌هاست و تحقق این آرمان به تلاش و همراهی همه ما بستگی دارد که در مسیر مرتفع کردن موانع و تعصبات چگونه گام برداریم و از خلق فرصت‌های برابر حمایت کنیم.
عناوین مطالب ویژه‌نامه مسیر آزاده تضادی میان مادری و کارآفرینی نیست پیچ دوم مسیر ماندگار آزاده نگاه کاتالیزورهای تغییر الزامات مشارکت اقتصادی زنان در بازارهای نوین کسبوکار جسارت و نوآوری زیر سقف شیشه‌ای نوآوری واقعیت مجازی در خدمت تجربه خرید مفیدتر املاک امن و آنلاین NFT در دانشگاه هنرهای زیبا تولید همزمان آب، برق و گاز از زباله در منازل شناسنامه و اصالت فرش دستباف ایرانی بستری قانونی برای تبادل ارزهای دیجیتالی توسعه در مسیر برق و الکترونیک ردپای فناوری در آبزی‌پروری طرح‌های درمانی نیاز به حمایت جدی‌تری دارند دژی برای محافظت از تقلب کسب‌وکاری که هوای محیط‌زیست را دارد مسیر امنیت لباس صنعتی بر تن زنان تلاش برای تجمیع رنگ‌ها قدم‌ها به سمت گسترش تولید درس خواندن هوشمند مرهمی برای زخم‌ها از جنس نوآوری فناوری و علم زیبایی آنلاین از ثبت اختراع تا تشخیص غیرتهاجمی ایده‌های دخترانه برای تسهیل امور افراد کم‌توان گذار از اقتصاد سنتی کودکان از راه بازی مهارت‌های دیجیتالی را یاد می‌گیرند نوآوری نفتی کشاورزی اجتماعی از کودکی در پی راه‌حل سوار بر موج خیال آگاهی‌بخشی مادرانه قیمت‌گذاری کالای خود را به موبیشا بسپارید فناوری‌های روان‌شناسانه کسب‌وکاری از جنس بزاق زالو انیمیشن و کودکان زیبایی و خلق ارزش نقاشی کودکان و هوش مصنوعی ویرایش و زبان فارسی دست در دست فناوری برای مقابله با سرطان یک شتاب‌دهنده برای پیشگیری از آسیب نوجوانان اسپیکرهای هوشمند ایرانی برای رقابت حاضر می‌شوند اینترنت اشیا و آغازی دوباره زندگی آغازگر خدمات مشاوره مدیریت و مهندسی سیستم به یاد آزادگی و دانندگی حامیان نوآوری فضا برای کارآفرینی زنان زیاد است سایه مردسالاری، کارآفرینی زنان را سخت کرده است توسعه با حضور زنان رخ میدهد جایزه آزاده فرصتی برای شناخت استعدادها
ارسال دیدگاه