نقش بخش خصوصی در سیاست‌های هوش مصنوعی معاونت علمی چیست؟ بازیگر اصلی یا نقش تزئینی

به گزارش پیوست، با تغییر مدیریت معاونت علمی، انتظار می‌رفت حضور بخش خصوصی در پروژه‌های ملی هوش مصنوعی پررنگ‌تر شود. حسین افشین تلاش کرده با فراخوان‌های جدید، شرکت‌های دانش‌بنیان را بیشتر وارد میدان کند، اما به گفته فعالان این حوزه، فاصله میان وعده‌ها و واقعیت اجرایی همچنان چشمگیر است. وجیحه سلمانی، نماینده شرکت داده‌پرداز ماکان سیستم دانشمند، از پیشرفت برخی طرح‌ها و افزایش ارتباطات پس از حضور افشین می‌گوید، اما تاکید می‌کند که نحوه ارزیابی شرکت‌ها باید شفاف‌تر باشد و نباید همه از نظر مالی در یک سطح دیده شوند. او معتقد است فضای همکاری بیشتر شده، اما هنوز سازوکار مشخصی برای نقش‌آفرینی بخش خصوصی وجود ندارد.

 به گفته مهدی حسن‌زاده، مدیرعامل شرکت پویا داده پرداز سلامت توس (نیلو)، معاونت فراخوان‌های زیادی برای فعال کردن بخش خصوصی منتشر می‌کند اما معاونت علمی در جایگاهی نشسته است که فقط تسهیلات بدهد، اما برای رشد دانش‌بنیان‌ها باید تسهیلات را مدیریت کرد که تحقق ارزش ایجاد شود. برخی اوقات پول‌هایی که هزینه می‌شود جای درستی نمی‌رود، مثلا شرکتی تسهیلات می‌گیرد و به‌جای هزینه در سرویس‌دهی بهتر، طلا و دلار می‌خرد ذخیره می‌کند. درواقع نگاه معاونت، نگاه تسهیلاتی است نه نگاه توسعه اقتصادی.

مدیرعامل ترگمان، مهران ضیابری در خصوص همکاری بخش خصوصی با معاونت علمی به پیوست گفت: بعد از دوره دکتر ستاری، بخش خصوصی چندان مشارکت خوبی با معاونت علمی نداشته و حضور آن کمرنگ بود. در یک‌ساله اخیر معاونت در تلاش است با ارائه فراخوان‌هایی حضور بخش خصوصی را پررنگ‌تر کند اما نمی‌شود تعیین کرد که حضور بخش خصوصی به چه شکل خواهد بود.

معاونت سعی کرده که در پروژه‌هایی مثل سکوی ملی هوش مصنوعی جایگاه بخش خصوصی را بیشتر کند. سکوی ملی که برای کاهش وابستگی کسب‌وکارهای ایرانی به سرویس‌های خارجی طراحی شده، با وعده‌های بلندپروازانه‌ای چون تامین توان پردازشی با هزاران کارت گرافیکی H100 و ایجاد بازارگاه داده و خدمات ابری راه‌اندازی شده، اما فعالان بخش خصوصی معتقدند مسیر فعلی همچنان مسیر شفافی نیست.

در کنار این موضوع، سند ملی هوش مصنوعی با جزئیات فراوان منتشر شده است؛ این سند اولین نقشه‌راه جامع کشور است که جزئیات محورهای اجرایی از زیرساخت و بازارسازی تا همکاری‌های بین‌المللی را مشخص کرده است. با این حال، نقد اصلی فعالان حوزه هوش مصنوعی بر نقص‌های اجرایی، کمبود زیرساخت‌ها و نگاه تسهیلاتی به بخش خصوصی متمرکز است.

در بخش اجرایی، شرکت‌ها هنوز با چالش‌های سخت‌افزاری و محدودیت در دسترسی به GPU مواجه‌اند و وعده‌ها به صورت عملیاتی تحقق پیدا نکرده است. همچنین، فعالان می‌گویند نبود شفافیت در نحوه توزیع پروژه‌ها و منابع، از جمله موانع اصلی مشارکت بخش خصوصی است. به اعتقاد آنها، بدون مدیریت دقیق تسهیلات و تعیین شاخص‌های عملکرد، سرمایه‌گذاری در پروژه‌های ملی هوش مصنوعی ممکن است به هدررفت منابع منجر شود. رامین طوسی، مدیرعامل آداک ویرا ایرانیان رهجو (آوین) به پیوست گفت: اصلی‌ترین چالش ما حوزه سخت‌افزار است. ما مدل‌هایی کار می‌کنیم که نیاز به پردازشگرهای گرافیکی قوی دارد. معاونت از ابتدا گفت که به ما GPU می‌دهد اما خیلی خبری نیست؛ برخی از شرکت‌ها بدون GPU نمی‌توانند فعالیت کنند. در خصوص سند ملی هوش مصنوعی نیز، اعدادی که پیش‌بینی شده، نشدنی است. سند بلندپروازانه است و رسیدن به آن ممکن نیست.

اجرای برنامه هوش‌مصنوعی از نوشتن آن مهم‌تر است

ستاد توسعه فناوری و کاربرد هوش مصنوعی معاونت علمی ریاست‌جمهوری نسخه نهایی «برنامه ملی توسعه هوش مصنوعی» را با مشارکت دستگاه‌های اجرایی، سازمان برنامه و بودجه، دانشگاه‌ها، بخش خصوصی و مراکز تحقیقاتی و برای نظرخواهی نخبگان منتشر کرده است. در این مورد ارسنجانی، مدیرعامل شرکت ادین بر اهمیت اجرایی بودن سند تاکید کرد و گفت: سند نوشتن موضوع پیچیده‌ای نیست بلکه مهم متولی اجرایی آن است. ما سندهای روی زمین مانده زیاد داریم و اجرای آن در عمل، چالش اصلی است. او معتقد است که با رویکرد فعلی معاونت، بخش خصوصی می‌تواند فعال‌تر باشد اما سیاست‌گذار باید برنامه‌ای تدوین کند که دانشگاه‌ها و شرکت‌ها به شکل هماهنگ مسیر توسعه را پیش ببرند.

مدیر عامل ترگمان گفت که سند ملی هوش مصنوعی هر سه سال یک‌بار باید بازنگری شود. این سند در فضایی عجولانه‌ تصویب و ابلاغ شد و ایرادات زیادی داشت اما به عنوان نقطه صفر قابل اتکا است. طرح ملی توسعه هوش‌مصنوعی هم به نوعی تاکید بر این سند است اما برخی موارد را کم و زیاد کرده است. باید از ایرادات فعلی این سند چشم‌پوشی کرد تا سند جدیدی نوشته شود. این سند کلیات خوبی را مطرح می‌کند اما در جزئیات خوب پیش نرفته است. اولویت‌گذاری‌های این سند خیلی ایراد دارد، مثلا به‌جای توجه به اولویت‌های صنعتی به خودروی خودران توجه شده. در موضوع زبان فارسی بسیار کلی‌گویی شده است و تعریفی نشده است که چه مسیری را باید طی کنیم؛ ما زمان را از دست داده‌ایم؛ حدود چهار سال پیش گفتیم که اگر دیربجنبیم زبان فارسی را از دست می‌دهیم موضوعی که متاسفانه الان داریم می‌بینیم که با رشد مدل‌های زبانی بزرگ از دست داده‌ایم.

نقدهای کارشناسان در خصوص سند ملی هوش مصنوعی بر به‌روزرسانی سند تاکید دارد. مهدی حسن‌زاده، از  شرکت نیلوا، گفت: سندها نباید فقط روی کاغذ بمانند. یکی از نقاط ضعف این است که به صورت مستمر به‌روزرسانی نمی‌شوند و نقش دولت در حکمرانی، مالکیت داده و تنظیم‌گری باید شفاف‌تر باشد. نگاه معاونت بیشتر تسهیلاتی است نه توسعه اقتصادی؛ پول‌هایی که هزینه می‌شود گاهی به جای توسعه سرویس، ذخیره می‌شوند.

در مجموع، فعالان بخش خصوصی بر این باورند که با وجود بهبود نسبی ارتباطات و اعلام فراخوان‌های جدید، چالش‌های بنیادی همچنان پابرجاست؛ محدودیت سخت‌افزاری، نبود هماهنگی در مدیریت تسهیلات و تمرکز صرف بر مدل‌های زبانی بزرگ. آنها معتقدند که برای تحقق وعده‌های بلندپروازانه سکوی ملی و سند ملی هوش مصنوعی، نیاز به مدیریت اجرایی دقیق، اولویت‌بندی واقعی صنعتی و نگاه توسعه اقتصادی به جای صرف تسهیلات وجود دارد.