دلایل عدم اجرای دستورالعمل توزیع اینترنتی داروهای نسخهای چیست؟
در پنل تخصصی «بررسی چالشها و راهکارهای توزیع اینترنتی دارو» دلایل عدم اجرای دستورالعمل توزیع…
۴ آذر ۱۴۰۳
۱۶ اسفند ۱۴۰۱
زمان مطالعه : ۱۷ دقیقه
تاریخ بهروزرسانی: ۷ فروردین ۱۴۰۲
سلامت الکترونیکی عنوانی است که به استفاده از فناوری و ابزارهای الکترونیکی در جامعه پزشکی برای تشخیص و درمان بیماری اشاره میشود. تلفیق فناوری و حوزه سلامت پیامدها و نتایج گوناگونی را به دنبال داشته است. بسیاری از کشورها با توجه به آگاهی از ضرورت این موضوع و اهمیتی که بر زندگی و پیشرفت جامعه دارد در تلاشند تا با اتخاذ تصمیمات و روشهای مفید و موثر این طرح را با موفقیت اجرا کنند اما همچنان تعداد موانع پیش رو بسیار است.
ورود فناوری و اینترنت به حوزه سلامت دگرگونیهایی را به دنبال داشت. تغییر شکل ارتباط از نوع فیزیکی و چهره به چهره به دیجیتالی در رابطه پزشکان با بیماران و حتی پزشکان با همکاران قدم اول ایجاد تغییرات بنیادی در دنیای سلامت و مراقبتهای بهداشتی به شمار میآید. استفاده از انواع اپلیکیشنها و پلتفرمهای دیجیتالی نمونه جدیدی است که در قیاس با سبک پیشین جایگزین مطبها و مراکز درمانی شده است.
سلامت الکترونیکی به تعریف سازمان بهداشت جهانی (WHO) به عنوان استفاده از ارتباطات و فناوری اطلاعات در رابطه با سلامت و حمایت از این موضوع و حوزههای آن تعریف و توصیف شده است. سه حوزه اصلی سلامت الکترونیکی شامل پزشکی از راه دور، اپلیکیشنهای گوشیهای هوشمند و حسگرهای پوشیدنی است.
سلامت الکترونیکی تا چند سال گذشته صرفا به ارتباطات محدود اینترنت و پزشکی اشاره داشت و شامل اموری چون استفاده از کامپیوتر برای مشاهده و اطلاع از نتایج آزمایش، سوابق پزشکی و مشاوره از راه دور که بیشتر متوجه جمعیتی بود که در مناطق محروم و دوردست زندگی میکردند و از امکانات بهداشتی حداقل استفاده را نیز نداشتند، میشد.
«سلامت الکترونیکی، تلاش هماهنگی است که توسط رهبران صنایع بهداشتی و فناوری جهت استفاده کامل از مزایای موجود از طریق همگرایی اینترنت و مراقبتهای بهداشتی انجام میشود.»
سلامت الکترونیکی در واقع حیطهای نوظهور در تلاقی انفورماتیک پزشکی، بهداشت عمومی و تجارت است که به اطلاعات و خدمات بهداشتی ارائه شده یا ارتقا یافته بهوسیله اینترنت و فناروی مربوط میشود. این عنوان موجب تغییر ساختار فنی و زیرساختی خدمات پزشکی در سر تا سر جهان شده است. همچنین تأثیرگذاری این موضوع به مسائل عملکردی آن محدود نمیماند و در پی این نوآوری طرز تفکر و فرهنگ عمومی نیز دچار تحولاتی شده است. نگرش مردم در نتیجه این توسعه فنی و تلفیق ارتباطات و فناوری اطلاعات با سلامت به سمت بهبود مراقبتهای بهداشتی هدایت میشود. این اصطلاح مفهومی فراتر از پزشکی اینترنتی را در برمیگیرد و همانطور که گفته شد محدود به حیطه عملی و اجرایی آن باقی نمیماند.
از آنجایی که اینترنت همواره مزایا و معایب و فرصتها و چالشهای بسیاری را مقابل صنایع گوناگون قرار میدهد در رابطه با این حوزه نیز چنین عمل کرده است. به چالش کشیدن شیوه درمان و خدمت پزشکی به صورت سنتی و فراهم آوردن فرصتهای مختلف در سبک پزشکی نوین از اثرگذارترین پیامد پیوند فناوری و پزشکی است.
پرونده سلامت الکترونیکی (EHR) مجموعهای از اطلاعات شخص بیمار است که همه این دادهها بصورت دیجیتالی در قالب آن پرونده ثبت و ذخیره میشود. EHR جزو اساسیترین مولفههای سلامت الکترونیکی است. اطلاعات و سوابق اشخاص در بخشهای مختلفی نگهداری میشود و از طریق سیستمهای اطلاعاتی متصل به شبکه، سازمان یا سایر پلتفرمها به اشتراک گذاشته میشود.
پرونده سلامت الکترونیکی در واقع سیستمی است که وضعیت مربوط به سلامتی بیماران را در طول زمان ثبت و نگهداری میکند.اطلاعات بصورت دقیق و جزئی در این پروندهها ثبت میشود. دسترسی به این پرونده نیز همواره سهل و آسان است و برعکس مدارک کاغذی که احتمال از بین رفتنشان زیاد است سلامت این پروندهها در بلند مدت حفظ میشود و مشکلات نوع سابق مدارک را ندارد. دسترسی به این نوع دیجیتالی از پرونده در اسرع وقت و با خوانایی بالا امکان پذیر است.
این طرح باعث شده است تا همواره یک روند کلی از وضعیت سلامتی بیمار در اختیار پزشک و شخص بیمار باشد، لازم به ذکر است که این اتفاق موجب افزایش آگاهی و اطلاعات افراد از شرایط سلامت جسمی و روحی خود میشود. همچنین امکان دسترسی سهل، آسان و سریع به اطلاعات، حفظ حریم خصوصی بیمار، امنیت بالا از دیگر مزایای این پرونده است.
پس از مطرح و فراگیر شدن سلامت الکترونیکی اصطلاح پرونده سلامت الکترونیکی نیز به شدت مورد استفاده قرار گرفت. چند دهه است که از پرونده سلامت الکترونیکی به عنوان کلید افزایش مراقبت یاد میشود. امروزه مختصصان و کارشناسان دو حوزه پزشکی و ارتباطات و فناوری اطلاعات در تلاشند تا با کاوش بیشتری بتوانند این دو حوزه را بیش از پیش بهم پیوند دهند و از این طریق بتوانند در پیشگیری، شناساسایی و درمان بیماری راهحلهای کارآمدتری را ارائه دهند.
پرونده پزشکی الکترونیکی(EMR) پروندهای دیجیتالی است که در آن نموداری از وضعیت بیمار ترسیم شده است و این پرونده در اختیار پزشک قرار میگیرد. تفاوت پرونده پزشکی الکترونیکی با پرونده سلامت الکترونیکی در نوع اطلاعات ذخیره شده در پروندههاست. پرونده پزشکی الکترونیکی حاوی دادههای پزشکی و بالینی است که مربوط به یک دوره و مدت زمان آن بیماری است اما پرونده سلامت الکترونیکی پروندهای جامعتر است و شامل تمام اطلاعات مربوطه به سلامت بیمار و تاریخچه وضعیت سلامتی او است. پرونده پزشکی الکترونیکی مجموع تمام مدارک کاغذی و غیرکاغذی بیماران است که در یک دوره زمانی تجمیع شده است و اهمیت این اسناد برای فعالیتهای پزشکان به شدت زیاد است.
نقش و اهمیت اینترنت و فناروی در جهان امروز غیرقابل انکار است؛ نفوذ و گسترش اینترنت در اغلب حوزهها به عمیقترین لایهها رسیده است و (دیجیتالی) پسوند بسیاری از امور شده است. حیطه پزشکی، این امر مهم و حیاتی نیز از این قاعده مستثنی نیست. از رزرو نوبت دکتر بصورت آنلاین گرفته تا همین پروندههای الکترونیکی همه نشان از نفوذ و تاثیرگذاری اینترنت در زندگی دارد.
پرونده سلامت الکترونیکی عنوانی است که برای اولین بار در سال ۱۹۹۰ بکار رفت و از آن پس استفاده از روش، فنون و تکنیکهای فناورانه در جهت توسعه خود مراقبتی و سلامت الکترونیکی پدید آمد و افزایش یافت. یکی از این موضوعات جدید و نوآورانه mHealth است. mHealth به معنای عملیات پزشکی و بهداشت عمومی که توسط موبایلهای هوشمند پشتیبانی میشود. همگام با طرح سلامت الکترونیکی تعداد زیادی از پلتفرمها و اپلیکیشنهای کاربردی در حوزه سلامت پا به عرصه گذاشتهاند که تاثیرات قابل توجهی در ارتقای سلامت عمومی دارند. دادههایی که در mHealth وجود دارد باید برای دسترس پذیر بودن و کاربرد هرچه بیشترشان بویژه برای پزشکان قابل مشاهده و گویا باشد. صرفا طراحی و راهاندازی اپلیکشینها در این حیطه منجر به دستیابی به اهداف جمعی و توسعه سلامت آحاد جامعه نمیشود بنابراین یکی از اقدامات موثر و مفید در این رابطه آسانتر کردن دسترسی به دادهها و ثبت آنها به شکلی گویاست. دسترسپذیر بودن اطلاعات بخصوص برای پزشکان روند درمان را به طرز قابل توجهی سرعت میبخشد.
اصطلاحات | تعاریف اصطلاحات سلامت الکترونیکی |
e-Health | استفاده از ارتباطات و فناوری اطلاعات در رابطه با سلامت و حوزههای آن |
m-Health | استفاده از فناوری موبایلهای هوشمند در حوزه سلامت |
Digital health | اصطلاحی گسترده که شامل سلامت الکترونیکی و حوزههای نوآوری میشود. |
Telehealth | استفاده از ارتباطات از راه دور و فضای مجازی برای ارائه مراقبتهای بهداشتی |
واژه نامه اصطلاحات مربوط به سلامت الکترونیک طبق سازمان جهانی بهداشت
تبدیل شدن فرآیند مراقبتهای بهداشتی به نوع دیجیتالی آن با وضعیت اضطراری ویروس کرونا در جای جای جهان تسریع شد. این ویروس که سرعت سرایت پذیری بالایی داشت با تکثیر در همه کشورها سازوکار درمان را با دشواریهایی روبه رو کرد. در این دوران از اهمیت نیاز مراجعه حضوری و ارتباط با پزشکان بصورت چهره به چهره کاسته شد و تماسهای تصویری و این مدل از نوع ارتباطات که مجبورا تاکید بر عدم مراجعه حضوری و جلوگیری از هرگونه تجمع داشت، گسترش و اهمیت یافت.
دیجیتالی شدن معاینه، درمان، تجویز و نسخه پیچی جایگزین روش سابق شد که از آغاز تا پایانش منوط و بسته به یک سیستم و اینترنت است. پزشک و بیمار با در اختیار داشتن گوشی یا تبلت و کامپیوتر هوشمند با اتصال به اینترنت تعامل در بستری مجازی برقرار میشود.
همانطور که گفته شد mHealth استفاده از فناوری موبایلهای هوشمند در حوزه سلامت است. موبایلها در اینجا نقش رابط و عامل دسترسی به مدارک و سایر عوامل پزشکی را در قالب دیجیتالی فراهم میکنند. دادههایی که در mHealth وجود دارد باید برای دسترس پذیر بودن و کاربرد هرچه بیشترشان بویژه برای پزشکان قابل مشاهده و گویا باشد. صرفا طراحی و راهاندازی اپلیکشینها در این حیطه منجر به دستیابی به اهداف جمعی و ارتقای سطح سلامت و افزایش بهداشت عمومی نمیشود بنابراین یکی از اقدامات موثر و مفید در این رابطه آسانتر کردن دسترسی به دادهها و ثبت آنها به شکلی گویاست. تعدد منابع و مدارک و دسترسپذیر بودن اطلاعات بویژه برای پزشکان روند درمان را به طرز قابل توجهی سرعت میبخشد.
در این باره مقامات کشورها و سازمانهای مختلف نظرات گوناگونی را اظهار میکنند و ارزیابیهایی در جهت توسعه و افزایش بهرهمندی اکثریت از این پیوند فناوری با پزشکی ارائه میکنند.
موسسه ملی بهداشت و مراقبتهای عالی (NICE) یکی از روشهایی را که برای فناوریهای حوزه سلامت در پیش گرفته است وضع قوانین و تدوین استانداردهایی است که به پزشکان کمک میکند تا بهتر و بیشتر بتوانند تاثیر و نقش فناوری را در حرفهشان ارزیابی کنند.
سازمان غذا و دارو آمریکا (FDA) برنامههای موبایلیای را طراحی کرده است تا شهروندان بتوانند از طریق آن از وضعیت سلامتی بدن خود مطلع باشند. هرچند نسبت به نوع طراحی و نواقص موجود در بدنه این اپلیکیشنها انتقاداتی وجود دارد اما با نگاهی کلی به این ماجرا ارائه این برنامهها و پلتفرمها گامی رو به جلو و اقدامی موثر و سازنده به شمار میآید.
انگلستان و دولت کاتالونیا در جهت توسعه برنامه سلامت الکترونیکی اقدام به تاسیس کتابخانه دیجیتالی با محوریت سلامت و مراقبتهای بهداشتی کردهاند. در این کتابخانهها برنامههایی در خصوص سلامت، ایمنی، خودمراقبتی همچنین سلامت روح و روان مطابق با استاندراها فهرست شده است.
حسگرها (سنسور) جزو اساسیترین اجزای mHealth است. حسگرها در جمع آوری دادهها و ارزیابی و تحلیل آنها نقش مهمی را ایفا میکند. شکل و اندازه حسگرها بستگی به ماهیت کاربردی آنان دارد، حسگرها میتوانند بسیار کوچک باشد و قابلیت نصب و حمل بر وسایل گوناگون را نداشته باشند یا میتوانند به اندازه یک دستگاه صنعتی بزرگ باشد. بطور کلی سنسورها به دو دسته تهاجمی و غیر تهاجمی تقسیم میشود که حسگرهای غیرتهاجمی شامل انواع فناوریهای پوشیدنی و غیر پوشیدنی است.
این دسته از حسگرها شامل دستگاههایی میشوند که بصورت مجزا و طبق الگوریتم مشخص کار میکنند. این سنسورها متغیرهایی چون ضربان قلب، فشارخون و آپنه خواب را که دادههایی بصورت سیگنالی هستند دریافت کرده و تجزیه و تحلیل میکنند و در نهایت نتیجه را در قالب اعداد، حروف و نمودار در اختیار پزشکان قرار میدهند.
بعضا برخی از این حسگرها چنین طراحی و ساخته شدهاند که در صورت تغییر متغیرها از عدد به عدد دیگر یا از حرفی به حرف دیگر به نشانه هشدار، آلارم میدهند و پزشک و پرستار را از تغییر صورت گرفته مطلع و هوشیار میکنند.
وظیفه اصلی حسگرها در اینجا انتقال اطلاعات به دستگاههای هوشمند است، در این نوع از حسگرها امکان اتصال به موبایل و کامپیوتر نیز فراهم است. این قابلیت موجب اطلاع زود هنگام از هرگونه نشانه بیماری یا اختلال در روند سلامتی میشود.
مانیتور هولتر یکی از دستگاههایی است که بهوسیله سنسورهای متصل با قرارگیری روی بدن شخص از فرآیند سلامت آن گزارشی را ارائه میدهد. این وسیله در کنار تمام مزایایی که دارد محدودیتهایی را در مدت زمان استفاده پیش روی پرستاران قرار میدهد. مانیتور EDG نمونه دیگری از رشد فناوری در این حوزه است که با کم بودن پیچیدگی در قسمت ابزار استفاده از آن رشد چشمگیری داشته است.
پوشیدنیها از دیگر انواع حسگرها هستند که روی بدن فرد بیمار اعمال میشوند. حسگرهای پوشیدنی برای استعمال خارجی مصرف میشود و بیشتر ناظر بر فعالیت و پایش ضربان قلب است.این سنسورها با نشان دادن چگونگی وضعیت قلبی میتواند دادههایی از جنس پیشبینی برای سلامت قلب آن فرد را بصورت کلی ارائه کند.
جدای این ابزارآلات تخصصی پزشکی درحال حاضر پیشرفت فناوری در زمینه گوشی موبایل و ساعتهای هوشمند به جایی رسیده است که توسط این سیستم عاملها میتوان از وضعیت سلامتی خود آگاهی یافت. Apple Watche ساعت هوشمند شرکت اپل مشمول برنامههایی است که آمار و اطلاعاتی را درباره ضربان قلب به کاربران ارائه میدهد. افراد به محض استفاده از این ساعت هوشمند، سنسوری را که روشن شده است میبینند و از همان طریق دادههایی به صفحه نمایشگر ساعت منتقل میشود. ساعت هوشمند براساس الگوریتمی مشخص اطلاعاتی را از جریان طبیعی بدن به سیتمعاملی که برای آن طراحی و ساخته شده است در قالب اعداد و حروف نمایش میدهد. رسیدن به این نقطه از پیشرفت موجب افزایش آگاهی، هوشیاری به هنگام بیماری، اطلاع لحظهای از وضعیت و اندیشیدن تدابیر جهت حفظ سلامتی، اثر مثبتی در ارتقای سطح عمومی سلامت جهانی به شمار میآید.
اتحادیه اروپا از سال ۲۰۱۲ تا ۲۰۲۰ برنامه کامل و مشخصی برای اجرای سلامت الکترونیکی در نظر گرفته بود و برای به نتیجه رساندن و تعمیم این عنوان تصمیمات گوناگونی را اتخاذ کرد اما در همین مدت اتحادیه اروپا موانع و علل عدم پیشبرد و توسعه این طرح را شناسایی کرد و لیستی از آنها تهییه کرد.
موانع اجرای طرح سلامت الکترونیکی
ایستگاه اول قطار سلامت الکترونیکی در ایران به دهه شصت باز میگردد. در این دوران آزمایشگاههای تشخیص پزشکی اولین مراکزی بودند که از رایانهها استفاده میکردند که پس از این با آهنگی آرام به پیروی از نتیجه کاربری در این آزمایشگاهها استفاده از وسایل دیجیتالی در مطبها، کلینیکها و رادیولوژیها آغاز شد.
در دهه هفتاد بنا به ضرورت ثبت و نگهداری مدارک و اسناد پزشکی بیماران و تجمیع آنها بصورت چاپی و کاغذی که احتمالات زیادی را پیرامون ربوده شدن و از بین رفتن مطرح میکرد، ثبت و ذخیره این اسناد و مدارک بصورت الکترونیکی به موضوع ضروری و مهمی مبدل شد.
«کارت هوشمند سلامت» و « پرونده سلامت الکترونیکی» موضوعات مهمی بودند که در راستای طرح سلامت الکترونیکی از سال هشتاد و ۴ با همکاری دفتر همکاریهای فناوری ریاست جمهوری، وزارت بهداشت، سازمان تامین اجتماعی و مرکز تحقیقات مخابرات مطرح شد و در دست پیگیری قرار گرفت.
شبکه ملی سلامت (شمس) در سال ۱۳۹۰ براساس ماده چهل و۶ قانون پنجم توسعه با همکاری وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات و وزارت بهداشت آغاز شد.
شمس یک شبکه زیرساخت ارتباطی برای بیمارستانها، مراکز درمانی، تشخیصی و بهداشتی در سراسر کشور محسوب میشود. در همین سامانه تمام اطلاعات و دادهها بصورت الکترونیکی منتقل شده و خدمات نیز به شکل دیجیتالی ارائه میشود.
لازم به ذکر است که این سامانه صرفا محدود به مراکز بخش دولتی نمیباشند و مراکز با ماهیت پزشکی و درمانی چه بسا خصوصی میتوانند به این سامانه متصل شده و در همین پلتفرم مشغول فعالیت شوند.
پرونده سلامت الکترونیکی، خدمات پزشکی الکترونیکی، درمان و خدمات مشاوره از طریق اپلیکیشنهای دیجیتالی بویژه درمان از راه دور، آموزش و انجام انواع عملیاتها و پروژههای تحقیقاتی با محوریت سلامت از جمله مهمترین مفاد طرح سلامت الکترونیکی در ایران است.
طبق قانون وزرات ارتباطات و فناوری اطلاعات به عنوان کارگزار توسعه زیرساختهای ارتباطی جهت گسترش سلامت الکترونیکی در کشور مکلف شده است که زیر ساخت ارتباطی مناسبی را در اختیار وزارت بهدشات و درمان قرار دهد.
هرچند اقداماتی در جهت اجرا و توسعه سلامت الکترونیکی مطرح شده است اما وجود مشکلاتی کلان این روند را با سرعتی کند پیش خواهد برد. نواقص موجود در زیر ساخت ارتباطی کشور، پوشش نامناسب اینترنت در اقسی نقاط ایران و محدودیت در بهرهمندی از اینترنت و ابزارآلات دیجیتالی از عمدهترین مشکلات و بزرگترین سنگهایی است که در این مسیر پیش رو قرار گرفته است.
فقدان الزامات و استاندارها در امتداد به موفقیت رسیدن این طرح، نبودن چارچوب و قوانینی که همه ارکان را ملزم به انجام فعالیت در این قالب و چارچوب کند و سلامت الکترونیکی را اولویت طرح و برنامه کشور نشان دهد از دیگر عواملی است که از توسعه و پیشرفت این فناوری جلوگیری میکند.
برگزاری دورههای آموزشی و تشویق جامعه پزشکی به استفاده از پلتفرمهای اینترنتی و آموزش دادن ساختار و فرآیند اینترنتی شدن سلامت به همه اقشار جامعه، تخصیص وسایل الکترونیکی به مراکز درمانی و بهداشتی به منظور کاهش هزینهها و حمایت از افراد کمتر برخوردار از این تجهیزات میتواند تاثیر بسزایی در به نتیجه رسیدن طرح سلامت الکترونیکی در ایران شود.