دیپلماسی توییتری، شیوه نوین سیاست‌گذاری

به گزارش پیوست، در سال‌های متمادی حضور و فعالیت نمایندگان دولت‌ها در توییتر افزایش یافته و این پلتفرم به جایی برای بیشتر شنیده و دیده شدن مقامات دولتی و سیاسی مبدل شده است. طبق آخرین آمار، دولت‌های اروپا، آمریکای جنوبی و آسیا به ترتیب بیشترین فعالیت را در توییتر دارند.

توییتر، جایی برای بیشتر شنیده شدن

رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی، صرفا فضایی برای برقراری ارتباط و به اشتراک‌گذاری محتوا نیستند، ماهیت شبکه‌های اجتماعی فرای تعاملات ساده است و پای دیپلماسی به این پلتفرم‌ها هم باز شده است. توییتر، پلتفرم متن‌محوری که به تازگی با اتخاذ خط‌مشی‌های صاحب این شرکت و اعمال تغییرات قابل توجه به «X» تغییر نام داده است، در عرصه سیاست و ارتباط میان سران دولت‌ها نقش خطیری را ایفا می‌کند.

توییتر که از سال ۲۰۰۶ مورد استفاده عموم قرار گرفت و به سرعت جای خود را به عنوان یک پلتفرم میکروبلاگینگ تثبیت کرد علیرغم محدودیت در تعداد کاراکتر که مشخصه اصلی آن است، به ابزار قدرتمندی در گفتمان‌های سیاسی مبدل شد. این پلتفرم به سران دولت‌های کشورهای مختلف این امکان را می‌دهد تا دیدگاه‌های خود را به اشتراک بگذارند و مستقیما با شهروندان، بازیگران سیاسی و همتایان خود در سطح بین‌المللی ارتباط برقرار کنند.

این تعاملات دیپلماتیک، می‌تواند یک پیام تبریک در رابطه با یک دستاورد ملی باشد یا مطرح شدن بحث جدی پیرامون مساله جهانی، که همگی رابطه‌ای متفاوت‌ و فراتر از کانال‌های دیپلماتیک سنتی و دستورالعمل‌های بوروکراتیک را شامل می‌شود‌.

دیپلماسی، فن پیشبرد اهداف و تامین آنها توسط سران دولت، دیپلمات‌ها و بازیگران سیاسی است که در فضای سایبری هم به چشم می‌آید. دیپلماسی توییتر، اصطلاحی که تعامل دیپلماتیک از طریق توییت‌ها را توصیف می‌کند به یکی از ویژگی‌های برجسته روابط بین‌المللی تبدیل شده است. این عنوان به استفاده از قابلیت‌های این فناوری توسط صاحب منصبان سیاسی در جهت برقراری ارتباط دیپلماتیک و دیپلماسی عمومی اشاره دارد.

رهبران کشورها، سران دولت‌ها، مدیران سازمان‌های بین‌المللی و دیپلمات‌ها از این رسانه برای بیان مواضع سیاست خارجی خود، اعلام تغییرات، واکنش به حوادث و رویدادها، حل و فصل مناقشات و همچنین ارائه توضیحات در رابطه با موضوعات سیاسی بهره می‌برند. اکثر موضوعات سیاسی، ماهیتا موجب بروز اختلاف می‌شود و حساسیت گفت‌وگوهای میان دولت‌ها پیرامون این عناوین به علت ویژگی‌هایی مانند تعامل بی‌واسطه و بلادرنگ و بخصوص امکان نظردهی کاربران غیرسیاسی بر حساسیت این ارتباط می‌افزاید و در مواقعی نیز تنش را به اوج خود می‌رساند.

توییتر، این رسانه پر مخاطب، امکان نمایش محتوای منتشر شده را در معرض دید همگان قرار می‌دهد. در آخرین گزارشی که ایلان ماسک منتشر کرد، تعداد کاربران توییتر بیش از ۵۴۰ میلیون نفر برآورد شده است. این تعداد از مخاطب، پیامد و اثرات گوناگونی را شامل حال خط‌مشی‌ها و روش‌های به کار گرفته شده توسط دولت‌ها می‌کند.

دیپلماسی توییتری، چگونه آغاز شد؟

دیپلماسی توییتر (Twiplomacy) برای بار نخست در سال ۲۰۱۱ در یکی از مطالعات دیپلماسی در شبکه‌های اجتماعی ابداع شد و به کار رفت. این مطالعه نشان می‌دهد که چگونه روسای جمهور از توییتر برای حفظ روابط دیپلماتیک با دیگر روسای جمهور و بازیگران سیاسی استفاده می‌کنند. استفاده از این برنامه توسط این افراد از ماه آوریل سال ۲۰۱۴ شدت گرفت و دیپلماسی توییتر به تنهایی به عامل موثر در روند رو به رشد دیپلماسی دیجیتالی تبدیل شد.

سوزان رایس، سفیر ایالات متحده در سازمان ملل از اولین دیپلمات‌هایی بود که از توییتر در راستای مفهوم دیپلماسی توییتری استفاده کرد. او در اکتبر سال ۲۰۰۹ به توییتر پیوست و فعالیت خود را به طور رسمی با انجام بحث‌های دیپلماتیک و به اشتراک گذاشتن دیدگاه خود درمورد مسائل جهانی آغاز کرد. حضور زود هنگام این دیپلمات در توییتر زمینه‌ساز ورود و پذیرش این پلتفرم به عنوان ابزاری برای ارتباطات دیپلماتیک توسط مقامات دولتی شد. مایکل مک‌فول نیز از نخستین چهره‌هایی بود که پس از انتصاب به منصب سفیر ایالات متحده در روسیه با انتشار پست به زبان‌های انگلیسی و روسی از توییتر برای پیشبرد دیپلماسی استفاده کرد.

جولیو ترزی، وزیر امور خارجه سابق ایتالیا در سال ۲۰۱۳ در رابطه با نقش و اهمیت رسانه‌ و شبکه‌های اجتماعی خطاب به بنیاد غیرانتفاعی دیپلو مستقر در ژنو گفت:«رسانه‌های اجتماعی، سیاست‌گذاران خارجی را در معرض دید مخاطبان جهانی قرار می‌دهند و در عین حال برای دولت‌ها این امکان را فراهم می‌آورد تا فورا به آنها دسترسی پیدا کنند. تقویت تبادل نظر سودمند بین سیاست‌گذاران و جامعه مدنی و افزایش توانمندی دیپلمات‌ها برای جمع‌آوری اطلاعات، پیش‌بینی، تحلیل، مدیریت و واکنش به رویدادها، دو اثر مثبت قابل توجه توییتر بر سیاست خارجه است.»

بر اساس مطالعه‌ای که توسط وب‌سایت Twiplomacy در سال ۲۰۱۳ انجام شده است، ۱۵۳ کشور از ۱۹۳ کشور حاضر در سازمان ملل، حساب کاربری دولتی در توییتر ایجاد کرده‌اند. همچنین این تحقیق نشان می‌دهد این حساب‌ها بالغ‌بر ۵۰۵ حساب کاربری است که مقامات سیاسی از آن استفاده می‌کنند و توییت‌های آنان ممکن است حتی به بیش از ۱۰۶ میلیون بازدید برسد.

اما نتایج آخرین مطالعه Twiplomacy در سال ۲۰۲۰ حاکی از این است که تعداد حساب‌های فعال دولت‌ها افزایش یافته و تنها چند کشور در این پلتفرم حضور ندارند.

براساس آخرین آمار، ۱۸۹ کشور از ۱۹۳ کشور عضو سازمان ملل به صورت رسمی در توییتر فعالیت می‌کنند و به عباراتی ۹۸ درصد نمایندگان این سازمان در این شبکه اجتماعی حساب کاربری دارند. کره شمالی، سائوتومه و پرنسیپ، لائوس و ترکمنستان تنها کشورهایی هستند که تا کنون در این پلتفرم فعالیت نداشته‌اند. رئیس‌جمهورهای ۱۶۳ کشور و ۱۳۲ وزیر امور خارجه در توییتر حساب شخصی هم دارند.

جدال و مشاجره

تنش میان وزارت‌ خارجه ایالات متحده و روسیه بر سر بحران کریمه در سال ۲۰۱۴ بالا گرفت و کار به جایی رسید که این دو دولت برای بیان دیگاه و اظهار مخالفت از هشتگ UnitedforUkraine# استفاده کردند. اختلافات طولانی مدت هند و پاکستان بر سر منطقه کشمیر که مقامات دولتی این دو کشور، توییتر را ابزاری برای اعلام نارضایتی و حتی متهم کردن یکدیگر به نقض حقوق و قوانین کرده‌اند، نمونه دیگری از جدال و مشاجره بین دولت‌ها در این فضا است.

استفاده از توییتر توسط دولت‌ها و سازمان‌های بین‌المللی

مطالعه ای توسط Burson-Marsteller نشان داد که بیش از ۷۵۰ هزار حساب دولتی در توییتر در سال ۲۰۱۷ وجود داشت. این مطالعه همچنین نشان داد که بیشترین دنبال‌کننده حساب دولتی مربوط به رئیس جمهور ایالات متحده، باراک اوباما با بیش از ۱۰۰ میلیون دنبال‌کننده است. ایالات متحده، بریتانیا، هند و برزیل بیشترین حساب های دولتی در توییتر را دارند و رایج‌ترین زبان‌ها به ترتیب انگلیسی، اسپانیایی، فرانسوی و عربی هستند.

بر اساس مطالعه Twiplomacy که در سال ۲۰۱۳ انجام شده است، میزان استفاده دولت‌ها از توییتر در مناطق مختلف به شرح زیر است:

• آمریکای شمالی: ۱۸ درصد
• اقیانوسیه: ۳۸ درصد
• آفریقا: ۷۱ درصد
• آسیا: ۷۵ درصد
• آمریکای جنوبی: ۹۲ درصد
• اروپا: ۱۰۰ درصد

باراک اوباما، رئیس جمهور اسبق آمریکا، اولین رئیس جمهوری است که در تاریخ ۵ مارس سال ۲۰۰۷ به توییتر پیوست. حساب کاربری او به عنوان یک رئیس جمهور در توییتر بیشترین دنبال‌کننده را داشت. انریکه پنانیتو، رئیس جمهور مکزیک، الیو دی‌روپو، نخست‌ وزیر بلژیک و استفان هارپر، نخست‌ وزیر کانادا این مقامات دولتی جزو پیشگامان ورود و فعالیت به پلتفرم توییتر هستند که در سال ۲۰۰۷ با ساخت حساب کاربری در این شبکه اجتماعی شروع به کار کردند.

دونالد ترامپ، یکی دیگر از چهره‌های سرشناس توییتر است که در کارزار انتخاباتی ریاست جمهوری سال ۲۰۱۶ ایالات متحده از این پلتفرم به عنوان ابزار تبلیغاتی استفاده کرد و در دوران ریاست جمهوری خود به طور مکرر درگیر دیپلماسی توییتری بود.

سازمان ملل با ۱۶.۳ میلیون، سازمان جهانی بهداشت با ۱۲.۳ میلیون و اتحادیه اروپا با ۱.۸ میلیون دنبال‌کننده پرمخاطب‌ترین حساب‌های کاربری سازمان‌های بین‌المللی و بین‌دولتی هستند.

انواع مختلفی از حساب‌های دولتی در توییتر وجود دارد که شامل موارد زیر می‌شوند:

• حساب‌های رسمی: این حساب‌ها توسط سازمان‌ها یا ادارات دولتی اداره می‌شوند.
• حساب‌های شخصی: این حساب‌ها توسط مقامات دولتی اداره می‌شوند.
• حساب‌های ائتلافی: این حساب‌ها توسط ائتلاف‌هایی از دولت‌ها یا سازمان‌ها اداره می‌شوند.

مهمترین کاربرد دولت‌ها در توئیپلماسی را می‌توان در چند دسته زیر خلاصه کرد. بدیهی است که تنوع این ارتباطات به‌شدت گسترده است.

• دیپلماسی عمومی: دولت‌ها از توییتر برای تبلیغ فرهنگ، ارزش‌ها و سیاست‌های کشورشان برای مخاطبان جهانی استفاده می‌کنند.
• ارتباطات بحران: دولت‌ها از توییتر برای برقراری ارتباط با شهروندان در زمان بحران استفاده می‌کنند.
• مشارکت در سیاست: دولت‌ها از توییتر برای تعامل با شهروندان در مورد مسائل مربوط به سیاست استفاده می‌کنند.
• ارائه خدمات: دولت‌ها از توییتر برای ارائه خدمات به شهروندان استفاده می‌کنند.
• ارتباط دولت با دولت: دولت‌ها از توییتر برای برقراری ارتباط با دولت‌های دیگر استفاده می‌کنند.

این آمار‌ها نیز در زمینه توئیپلماسی جالب هستند:

• بیشترین توییت در مورد موضوع توسط دولت‌ها موضوع تغییر اقلیم با هشتگ #climatechange است.
• اکنون بیشترین فالوور در توییتر اکانت @WhiteHouse با بیش از ۴۵ میلیون دنبال‌کننده است.
• بیشترین توئیت بازنشر شده توسط یک دولت، توییتی از حساب @UN است که بیش از ۱ میلیون بار بازنشر شده است.
• بیشترین توییت دولتی توسط اکانت @POTUS منتشر شده است که بیش از ۱ میلیون لایک و بازتوییت دریافت کرده است.
• به‌طور میانگین حساب‌های دولتی ۱۱۴ هزار فالوور دارند.
• فعال‌ترین حساب دولتی اکانت @POTUS است که به طور متوسط ۱۲ بار در روز توییت می‌کند.
• پرکارترین حساب دولتی اکانت @UN است که به طور متوسط در هر توییت ۱۰۰۰۰۰ لایک و ریتوییت دریافت می‌کند.
• محبوب‌ترین حساب‌های دولتی در توییتر، حساب‌های سران کشور‌ها، وزرای دولت و دیپلمات‌ها هستند.
• تعداد حساب‌های دولتی در توییتر در پنج سال گذشته بیش از ۵۰ درصد افزایش یافته است.
• تعداد توییت‌های ارسال شده توسط دولت‌ها در پنج سال گذشته بیش از ۱۰۰ درصد افزایش یافته است.
• تعامل با توییت‌های دولتی در پنج سال گذشته بیش از ۲۰۰ درصد افزایش یافته است.

کرونا، ویروسی برای توسعه دیپلماسی

همه‌گیری ویروس کرونا یکی از عوامل تاثیرگذار در توسعه دیپلماسی توییتری محسوب می‌شود. در سال ۲۰۲۰ که زمزمه‌های این ویروس شنیده می‌شد، شاید کسی فکرش را هم نمی‌کرد که قدرت یک ویروس ۵۰ تا ۱۴۰ نانومتری در این حد باشد که ارتباط از راه دور، چاره در امان ماندن از این موجود شناخته شود.

کرونا باعث تقویت دیپلماسی دیجیتالی و صد البته دیپلماسی توییتری شد. در روزهای نخست این بحران که همه کشورها درباره مدیریت و کنترل آن سرگشته بودند و امکان مکالمه در مجامع موجود نبود، شبکه‌های اجتماعی پررنگ ظاهر شدند. سازمان بهداشت جهانی، روسای دولت و مسئولان حوزه بهداشت از توییتر جهت اطلاع‌رسانی و ارائه راهکارهای مراقبتی به شهروندان استفاده می‌کردند.

بسیاری دستورالعمل‌های بهداشتی سخت‌گیرانه را به اشتراک گذاشتند و شستن صحیح دست‌ها و رعایت قوانین فاصله‌گذاری اجتماعی را نشان دادند. دیپلماسی فاصله‌گذاری که سلاح اولیه مبارزه با کرونا در خارج از خانه بود نیز در این پلتفرم، فضایی برای بیشتر دیده شدن یافت.

ترند شدن هشتگ‌هایی چون #StayHome، #StayAlert و #SaveLives در سال ۲۰۲۰ نمایانگر تاثیر این شبکه بر نحوه ارتباط انسان‌ها، انتشار اطلاعیه‌ها و البته که ابعاد وحشتناک کویید۱۹ است.

علاوه‌بر تغییر شکل ارتباط مسئولان با شهروندان، شیوه تعامل مسئولان با یکدیگر و ارتباطات آنها در سطح جهانی نیز دستخوش تغییراتی شد. از توییت یک جواب به یک مسئول گرفته تا اعلام نتیجه جلسات و تصمیم‌گیری‌های مهم و سرنوشت‌ساز همگی دستاورد این دیپلماسی و تاثیر عوامل مختلف بر شدت گرفتن آن است.