دیپلماسی دیجیتالی، فناوری اعمال شده برای روابط بین‌الملل و همکاری

با افزایش دستاوردهای فناوری و دیجیتالی شدن اکثر فعالیت‌ها، اقدامات و کنش‌های دیپلمات‌ها نیز دچار تغییراتی شد. دیپلماسی دیجیتالی بنا به تحولات جهان شکل گرفت و به یکی از ارکان مهم حوزه سیاست مبدل شد.

 حرکت رو به جلو در عصر تکنولوژی

این مفهوم به انجام مذاکرات، تقویت روابط بین‌المللی و ارتقای همکاری بین کشورها اشاره دارد که شامل مدیریت روابط استراتژیک برای دستیابی به اهداف دیپلماتیک است.

دیپلمات‌ها به نمایندگی از دولت‌ها جهت تامین اهداف کشورشان و مقابله با چالش‌ها در سطح جهانی فعالیت می‌کنند. دیپلماسی دوجانبه، دیپلماسی چندجانبه، دیپلماسی عمومی و دیپلماسی غیررسمی(Track II) انواع دیپلماسی را تشکیل می‌دهد. هر کدام از این انواع، حد و مرز مشخص و تعریف شده‌ای دارند و اشکال آنها از هم متفاوت است.

دیپلماسی دوجانبه: این دیپلماسی شامل ارتباط و مذاکره مستقیم میان دو دولت بر سر موضوعاتی چون توافقات، همکاری‌ها و غیره است.

دیپلماسی چندجانبه: به مذاکرات و گفت‌وگوهایی اطلاق می‌شود که با حضور نمایندگانی از دولت‌ها و سازمان‌های بین‌المللی که اغلب در انجمن‌هایی مانند سازمان ملل متحد و امکانی به این شکل برگزار می‌شود. موضوع محور در این دیپلماسی عناوین جهان‌شمول است.

دیپلماسی عمومی: به تاثیرگذاری بر افکار عمومی و برقراری ارتباط با مردم خارج از کشور از طریق مبادلات فرهنگی و برنامه‌های آموزشی از طریق رسانه را دیپلماسی عمومی می‌گویند.

دیپلماسی غیررسمی: این نوع از دیپلماسی شامل گفت‌وگو و تعاملاتی است که از روش‌های غیررسمی و توسط افرادی که دیپلمات نیستند انجام می‌شود. دیپلماسی غیررسمی، زمینه را جهت آغاز یک مذاکره جدی و سرنوشت‌ساز میان دولت‌ها فراهم می‌آورد. کارشناسان، متخصصان، خبرنگاران و به طور کلی بازیگران غیردولتی، مسببان این نوع دیپلماسی هستند.

دیپلماسی دیجیتالی، چه برای گفتن دارد؟

دیپلماسی دیجیتالی که به عنوان دیپلماسی الکترونیکی و سایبری هم شناخته می‌شود به استفاده از فناوری‌های دیجیتالی در بسترهای آنلاین برای انجام فعالیت‌های دیپلماتیک گفته می‌شود. در این دسته از دیپلماسی دیجیتالی، ابزار مورد استفاده، رسانه‌ها، شبکه‌های اجتماعی، فناوری‌ اطلاعات و انواع مسیرها و جریان‌های ارتباطی دیجیتالی است. دیپلماسی دیجیتالی زیر مجموعه دیپلماسی عمومی به شمار می‌آید.

کانال‌های ارتباطی دیجیتالی از جمله پلتفرم‌های دیجیتالی، شبکه‌های اجتماعی، وب‌سایت‌های رسمی، پیام‌رسان‌ها برای دولت‌ها، دیپلمات‌ها و سازمان‌ها فضایی را به وجود می‌آورد تا به شکل نوین و آسان‌تری با مردم در ارتباط باشند و بتوانند از این طریق اطلاعات را مبادله کرده، سیاست را ارتقا داده و روابط را در سطح بین‌المللی تقویت کنند. این امر در عصر کنونی، اهمیت بسزایی یافته زیرا که در حال حاضر، اینترنت و پیامدهای آن ساختار زندگی را متحول کرده و در این زمینه موجب بروز دگرگونی‌هایی در مبادله اطلاعات و ارتباطات میان کشورها شده است.

این شکل از دیپلماسی، این امکان را برای دولت‌ها فراهم می‌آورد که با عبور از دوران رسانه‌های سنتی، ارتباط مستقیم و نزدیک‌تری با مردم داشته باشند. پلتفرم‌ها و شبکه‌های اجتماعی، موجب تاثیرگذاری بیشتر دیپلمات‌ها و تقویت تعامل میان آنها و مردم شده است. فعالیت در رسانه‌هایی چون توییتر، فیس‌بوک، اینستاگرام و غیره باعث شده دیپلمات‌ها مواضع سیاسی خود را به اشتراک بگذارند و هم در عرصه بین‌المللی و هم داخلی جریان‌سازی کنند و به افکار عمومی جهت دهند.

نقش‌آفرینی و کسب موضع در نشست‌هایی با محوریت پرداختن به مسائل جهانی و حل بحران‌ها از طریق دیپلماسی دیجیتالی تسهیل شده است. این موضوع که هماهنگی و ارتباط منسجم دولت‌ها و سازمان‌های بین‌المللی را به همراه دارد دیپلمات‌ها را قادر ساخته تا در موقع بروز چالش بدون در نظر داشتن فواصل زمانی و مکانی با تجمیع در فضایی واحد و فرصت ارتباط مکرر به حل و فصل مشکلات به وجود آمده بپردازند.

نمایش میراث فرهنگی و جلوه‌هایی از تاریخ باستان سرزمین، افزایش تعملات بین فرهنگی و توسعه روابط اقتصادی و تجاری از دیگر برآیندهای دیپلماسی دیجیتالی است.

ماهیت سریع ارتباط آنلاین، کنترل و رفتار پس از انتشار در این فضا را با محدودیت و دشواری‌هایی رو به رو می‌کند. اطلاعت که مهم‌ترین بازیکن زمین است در صورت بررسی نکردن و مطلع نشدن از صحت و سقم آن، موجی از اخبار و اطلاعات غلط که نتایج ناگواری دارد به راه می‌افتد. دولت‌ها باید بر حضور و فعالیت دیپلمات‌ها در شبکه‌های اجتماعی نظارت پیوسته داشته باشند تا در صورت آشکار شدن خطا، حداکثر تلاش در راستای بهبود و رفع آن در دستور کار قرار بگیرد. حملات سایبری، خطرات امنیتی و مشکلاتی از این دست معضل‌های اصلی دیپلماسی دیجیتالی است.

مزایای دیپلماسی دیجیتالی

دیپلماسی دیجیتالی در دنیای امروز که همه چیز با اینترنت گره خورده است مزیت‌های بسیاری را برای دیپلمات‌ها به همراه دارد. در این بخش به برجسته‌ترین ابعاد مثبت این دیپلماسی می‌پردازیم.

• افزایش مشارکت عمومی: پلتفرم‌های دیجیتالی با فراهم آوردن شرایط ارتباط مستقیم و گفت‌وگوی باز میان دیپلمات‌ها و مردم، شکل روابط آنها را نسبت به سبک سابق آن تغییر داده و موجب تسهیل و تسریع تعاملات شده است. دسترسی آسان به حساب‌های کاربری دیپلمات‌ها و امکان مشارکت در مباحث و درگیر شدن عموم جامعه با حوادث دیپلماتیک از موثرترین دستاوردهای دیپلماسی دیجیتالی است.
• دسترسی و نفوذ جهانی: دیپلمات‌ها از طریق این رسانه‌ها و پلتفرم‌های دیجیتالی علاوه‌بر امکان ارتباط با مردم کشور خود می‌توانند در سطح کلان‌تری با اقصی نقاط جهان در ارتباط باشند. این افراد با نقش و مسئولیتی که عهده دارند می‌توانند حتی در عرصه بین‌المللی نیز نافذ باشند. همچنین این ابزار، امکان غلبه بر محدودیت‌های مکانی و زمانی را میسر کرده و برگزاری نشست و همایش‌ها را در سریع‌ترین زمان ممکن با حضور نمایندگان از دولت‌های مختلف مهیا کرده است.
• ارتباط سریع و پاسخ بلادرنگ: دسترسی آسان و در لحظه به مخاطبان فراوان و در قید زمان و مکان نبودن اقدامات، حاصل پیشرفت‌های حوزه فناوری است که در دیپلماسی دیجیتالی بروز بیشتری داشته است. پلتفرم‌های آنلاین امکان اشتراک‌گذاری کارآمد اطلاعات، انجام هماهنگی‌ها و تصمیم‌گیری‌های به موقع را فراهم می‌کند.
• تبادل و تفاهم فرهنگی: شبکه‌های اجتماعی فرصت در معرض تماشا قرار دادن و آشکار ساختن میراث تاریخی و بافت فرهنگی را ایجاد می‌کند. این کانال ارتباطی سبب می‌شود افراد از سرتاسر جهان مخاطب سنت‌ها و ارزش‌های فرهنگی کشورها باشند. این امر، درک بین فرهنگی را تقویت کرده، تنوع را ترویج داده و شکاف بین ملت‌ها را کاهش می‌دهد و به هماهنگی جهانی کمک می‌کند.
• تحلیل احساسات و افکار عمومی: داده مهم‌ترین دستاورد پلتفرم‌های دیجیتالی است. دولت و دیپلمات‌ها در نتیجه ارتباط بی‌واسطه‌ای که با مردم دارند اطلاعات ارزشمند و کارسازی را دریافت می‌‌کنند. این داده‌ها کمک می‌کند تا اولویت‌های تصمیم‌گیری مشخص شده و استراتژی بر اساس مجموعه اطلاعات طراحی و اجرا شود. موفقیت‌آمیز بودن اصلاحات، تاثیرگذاری ابتکارات و نتیجه بخش واقع شدن برنامه‌ها حاصل سنجش دقیق و درک درست احساسات و افکار عمومی است. البته که عوامل دیگری هم در این مسیر نقش قابل توجهی دارند و شکست و موفقیت به آنها نیز وابسته است اما به طور کلی این مولفه از شاخصه‌های بنیادی این حوزه به‌ شمار می‌آید.

همانگونه که به اقتضای شرایط جامعه، دولت‌ها و دیپلمات‌ها با دخل و تصرف در امور مختلف به فعالیت می‌پردازند، در حال حاضر با توجه به رشد و گسترش فناوری نیز به تناسب ماهیت این دوران فعالیت می‌کنند. دیپلماسی دیجیتالی، افزایش شفافیت، تسهیل گفت‌وگو و ارتقای همکاری‌های بین‌المللی در عصر دیجیتال را به همراه دارد. در این دوران راه‌های جدیدی برای دیپلماسی ارائه می‌شود تا بتوان با چشم‌انداز فناوری در حال تحول، سازگار شد و آینده روابط بین‌الملل را شکل داد.

معایب دیپلماسی دیجیتالی

• اطلاعات غلط و زیاد: در بسترهای آنلاین، حجم بسیار زیادی از اطلاعات منجر به اضافه بار اطلاعات و نشر و گردش اخبار و اطلاعات نادرست فراوانی می‌شود. در چنین شرایطی، امکان تشخیص درست از غلط برای کاربران سخت و پیچیده می‌شود. دیپلمات‌ها در میان این حجم از اطلاعات، باید روند حرکت درست خود را حفظ کنند، منابع قابل اعتماد را تشخیص دهند و در کوتاه‌ترین زمان ممکن بهترین راه‌حل را پیدا و پیاده کنند.
• امنیت و حریم خصوصی: خطرات دیپلماسی دیجیتالی شامل موارد مربوط به امنیت سایبری و حفاظت از اطلاعات می‌شود. امنیت سایبری زیرساخت‌ها باید ارتقا یافته و میزان حفاظت و نظارت بر داده‌ها افزایش یابد. در صورت درز اطلاعات و فاش شدن آنها بحران‌های جدی و غیرمنتظره‌ای پدیدار می‌شود. امن و مطمئن بودن کانال‌های ارتباطی دیپلماتیک، مقابله با حملات سایبری و حفظ حریم خصوصی دیپلمات‌ها مواردی است که باید در دستور کار دولت لحاظ شود.
• تشدید اختلافات دیپلماتیک: رسانه‌های اجتماعی که عملا جایی برای برقراری ارتباط و تبادل افکار به شمار می‌آید می‌تواند در بزنگاه‌ها تنش را تشدید کرده و باعث بروز اختلافات و پدید آمدن فضایی دوقطبی شود. دیپلمات‌ها باید ضمن حفظ آرامش، با صحبت‌های سازنده خود در جهت حل اختلافات برآیند.
• شکاف دیجیتالی و نابرابری در دسترسی: این عنوان همواره یکی از بزرگ‌ترین مشکلات و دغدغه‌های حوزه فناوری است. این که دیپلمات‌ها با در دست داشتن سکویی برای سخنرانی و فعالیت، با جامعه و جهان در ارتباطند اتفاق بسیار مطلوبی است اما تکلیف افراد مناطق محروم و کم‌برخوردار چه می‌شود؟ بخش قابل توجهی از مردم جهان هنوز هم در نواحی‌ای زندگی می‌کنند که از حداقل امکانات جهت دسترسی به اینترنت برخوردار نیستند. با این حال همچنان نمی‌توان گفت این ارتباط دوسویه برقرار است و همه مردم به اطلاعات دسترسی دارند. برای افزایش تاثیر دیپلماسی دیجیتالی باید که به این قشر نیز توجه شود و هدف دسترسی برابر را محقق کرد.
• کاهش تعامل چهره به چهره: دیپلماسی دیجیتالی، با وجود همه امکانات و قابلیت‌ها ممکن است گاهی اوقات تاثیرش به اندازه دیپلماسی سنتی که تعامل چهره به چهره را شامل می‌شد نداشته باشد. امکان بروز نشانه‌های غیرکلامی، درک تفاوت‌های فرهنگی و اعتمادسازی مواردی است که در فعالیت‌های فضای دیجیتالی همچنان چالش‌برانگیز است.