ارزیابی و شبکه ملی اطلاعات

مبحث «ارزیابی» که ماهنامه وزین پیوست در نظر دارد به آن اقدام کند، مبحث مهمی است و لکن ورود به آن مستلزم آن است که اولاً «مستقل» عمل کند و در ثانی بر مبنای رویه‌ای «علمی و تخصصی» به موضوعات بپردازد تا حاصل آن گشایش راه به‌ سوی پیشبرد برنامه‌ها و طرح‌های کشور از سویی و اصلاح فرایند مدیریت طرح‌ها در دستگاه‌ها و سازمان‌ها از سوی دیگر باشد. چنانچه «ارزیابی» در زمره «ارزیابی راهبردی» باشد که ارزیابی وزارتخانه‌ها و سازمان‌های متولی اجرا و پیاده‌سازی برنامه‌ها و طرح‌های راهبردی را شامل شود، اهمیت آن در تراز ملی قرار می‌گیرد و باید در سطح ویژه‌ای این ارزیابی انجام شود. لازمه ارزیابی «طرح‌های راهبردی» در حوزه فضای مجازی کشور، اسناد و گزارش‌های شفاف و مستندی است که مواردی چون نیازمندی‌ها، طراحی برنامه و سازمان طراحی، فرایند مدیریت، فرایند طراحی و پیاده‌سازی طرح، مستندات طراحی، خروجی‌های مورد انتظار و تحویل‌دادنی، میزان اثربخشی و میزان کارایی خروجی‌ها را در بر گیرد. در دست نبودن یا موجود نبودن هر یک از این مستندات و گزارش‌ها که باید بر مبنای استانداردهای مربوط تهیه شده باشند، ارزیابی را دچار مشکل و آن را ناممکن می‌کند. این بدان معناست که فعالیت‌های طرح راهبردی در یک نظام هماهنگ قرار ندارند و همدیگر را پشتیبانی نمی‌کنند و چنانچه مشاهدات میدانی نیز این موضوع را تایید کند، طرح به نتیجه مورد انتظار نخواهد رسید. شبکه ملی اطلاعات از اساسی‌ترین و راهبردی‌ترین طرح‌های کشور محسوب می‌شود که در حکم تشکیل شورای عالی فضای مجازی و احکام بعدی مورد تاکید قرار گرفته است. شورای عالی فضای مجازی در دی‌ماه ۹۲ مصوبات «تعریف» و «الزامات حاکم بر شبکه ملی اطلاعات» را تصویب و برای پیاده‌سازی به وزارت ارتباطات ابلاغ کرد و در بهمن سال ۹۵ نیز مصوبه «سند تبیین الزامات شبکه ملی اطلاعات» را تصویب و به وزارت مزبور ابلاغ کرد. همچنین در حکم انتصاب دور دوم اعضای شورای عالی فضای مجازی توسط رهبر معظم انقلاب در شهریور ۹۴، وزارت ارتباطات مجدداً مکلف به تصویب طرح شبکه ملی اطلاعات در صحن شورای عالی فضای مجازی شد که تاکنون این طرح ارائه نشده است. بر اساس این مصوبات شبکه ملی اطلاعات زیرساخت «فضای مجازی» کشور است که زیست‌بوم محتوا و خدمات داخلی بر این بستر شکل خواهد گرفت و بنابراین هم زیرساخت ارتباطی و هم زیرساخت اطلاعاتی کشور در این شبکه باید به گونه‌ای طراحی و پیاده شود که نیازهای کاربران داخل را به صورت حداکثری در داخل تامین کند.
برابر مصوبات فوق‌الذکر، شبکه ملی اطلاعات صرفاً ایجاد «زیرساخت» فضای مجازی کشور است و لایه‌های دیگر فضای مجازی مانند خدمات و محتوا جزء شبکه ملی اطلاعات نیست، بلکه آن لایه‌ها جزئی از فضای مجازی هستند اما ایجاد شبکه ملی اطلاعات تماماً بر عهده وزارت ارتباطات است و نباید این مباحث را با یکدیگر خلط کرد. ارزیابی دقیق از گزارش‌ها و اسناد ارسالی وزارت ارتباطات در خصوص شبکه ملی اطلاعات که اخیراً انجام گرفت حاکی از آن است که مواردی مهم همچون نظام طراحی، طرح جامع، معماری، فرایند طراحی، خروجی‌های مشخص تحویل‌دادنی و دیگر عناصر کلیدی در اسناد این طرح مهم راهبردی مورد توجه قرار نگرفته است. مشاهدات میدانی نیز نشان می‌دهد هرچند زیرساخت‌های ارتباطی تقویت شده‌اند لکن در توسعه زیرساخت‌های اطلاعاتی شبکه ملی اطلاعات و خدمات پایه کاربردی عقب‌ماندگی مشهودی وجود دارد. از این رو طرح برای نیل به اهداف شبکه شامل «استقلال» فضای مجازی کشور، توسعه خدمات داخلی و محتوای داخلی روی این شبکه، اتکای کسب‌وکار و اقتصاد داخلی کشور به این شبکه و دیگر اهداف آن، با تاخیر جدی مواجه است و ارائه گزارش پیشرفت حدود ۸۰ درصد و نظیر آن با واقعیت تطبیق ندارد و باید تلاش جدی‌ای برای رسیدن به این هدف صورت گیرد. اولین قدم در این مسیر ارائه اصولی طرح جامع و دقیق این شبکه مطابق اسناد مورد نیاز فوق‌الذکر و تصویب آن در شورای عالی فضای مجازی است و بدون داشتن چنین طرح و اسنادی هرگونه ارزیابی درباره میزان پیشرفت این پروژه منتفی است. وزارت ارتباطات می‌تواند با بازنگری در فرایندی که تاکنون برای پیشبرد شبکه ملی اطلاعات اجرا می‌کرده و با ساختارسازی مناسب و نظام‌مند بر مبنای مصوبات شورای عالی فضای مجازی این طرح حیاتی را به مسیر صحیح هدایت کند، ان‌شاءالله