کافه بازار روی شیروانی داغ؛ نگاهی به فراز و فرود بزرگ‌ترین مارکت اندرویدی ایران

به گزارش پیوست؛ کافه بازار بزرگ‌ترین فروشگاه‌ برنامه‌های موبایل در ایران است که به کاربران ایرانی امکان می‌دهد تا برنامه‌ها و بازی‌ها را به صورت قانونی دانلود و نصب کنند. این پلتفرم در سال ۱۳۸۹ تأسیس شد و هدف آن ارائه اپلیکیشن‌های بومی و بین‌المللی به کاربران ایرانی بود. کافه بازار با توجه به تحریم‌ها و محدودیت‌های دسترسی به سرویس‌های بین‌المللی مانند گوگل پلی در ایران، به یک گزینه اصلی برای کاربران ایرانی تبدیل شده است. حسام آرمندهی بنیانگزار این پلتفرم در گفتگوئی اعلام کرده بود این نام ابتدا کف بازار بود که بعدها بر اساس تلفظ مخاطبان تبدیل به کافه بازار شد.

کافه بازار دوازده سال پیش چگونه بود

اولین مطلب باشگاه مدیران که در شماره ۱ پیوست در اسفند سال ۹۱ منتشر شد به کافه بازار اختصاص داشت. حسام آرمندهی در مورد کافه بازار در آن زمان در ساختمانی که تحت نام مجتمع فناوری شریف بود، درباره تیم کوچکش گفت: اگر می‌خواهید از تیم کافه بازار عکس بگیرید تیمی در کار نیست به هر حال فصل امتحانات است و شما وقتی یک استارت‌آپ دارید باید بین آدم کارمند و آدم کارآمد یکی را انتخاب کنید!

الگوی تجاری کافه بازار از آن رو برای بسیاری از کارآفرینان ایرانی بیگانه بود که ماده خام شرکت را نه‌تنها کالاهای ملموس تشکیل نمی‌داد بلکه حتی سرویس یا نرم‌افزار هم در حقیقت جان مایه فعالیت شرکت نبود. شمار بالای بازدیدکنندگان سایت و به ویژه نرم‌افزار بازار که اغلب با هدف اولیه دریافت نرم‌افزارهای تحریم‌شده به سایت مراجعه می‌کنند، مزیت رقابتی این شرکت را تشکیل می‌دهد و بهره‌گیری از این ترافیک هم نیازمند الگوهای تجاری بهینه‌ است.

به گفته حسام آرمان‌دهی از همان ابتدای تاسیس کافه بازار، این دیدگاه وجود داشته که در کنار یک سیستم‌عامل متن‌باز (چه ملی چه غیرملی) فروشگاهی برای نرم‌افزارهای ایرانی می‌تواند وجود داشته باشد: «خیلی‌ها اعتقاد داشتند که نمی‌توان از فروش نرم‌افزار به کاربر نهایی و انبوه در ایران دخل و خرج کرد ولی ما این فرصت و خلاء را در بازار دیدیم و از هنگامی که فروشگاه نرم‌افزاریمان را برای اپلیکیشن‌های ایرانی راه انداختیم این الگو دائما در حال توسعه بوده است. به تازگی شمار نرم‌افزارهای ایرانی ما از مرز یک هزار گذشت که حدود ۲۰۰ مورد آنها پولی و بقیه رایگان هستند.»

آرمندهی در آن زمان در پاسخ به پیوست در مورد اینکه اگر گوگل سرویس‌هایش را برای ایران باز کند چه خواهد شد؟ گفت: «ما بر اساس تحریم شکل گرفتیم ولی حالا دیگر با تکیه بر آن فعالیت نمی‌کنیم. ما مزیت‌های بومی داریم که زبان، تجربه، زیرساخت فنی و گام‌های مالی در صدر آن است. به هر حال آنها حتی اگر هم بخواهند در ایران فعالیت کنند باید از این مزیت‌ها استفاده کنند و بعید می‌دانم بخواهند چرخ را از نو اختراع کنند. برای ما اتفاق خاصی نمی‌افتد.»

در همان زمان مشخص بود سه سال بعد از راه‌اندازی کافه بازار، حسام آرمان‌دهی مدیرعامل مجموعه، یحیی تابش عضو افسانه‌ای هیات علمی دانشگاه شریف و صندوق سرمایه‌گذاری حامی سایت وقت‌شان را تلف نکرده‌اند. فقط اپلیکیشن بازار در روز بیش از ۳۰۰ هزار بازدید‌کننده داشت، خود تیم فنی تجربه تولید و عرضه چند نرم‌افزار راهبردی را در پرونده‌اش ثبت کرده و شرکت دو دفتر را در مجتمع شماره دو فناوری شریف در اختیار گرفته بود. حضور جمع کوچک ولی فعالی از دانشجویان در پشت سایت موتور توسعه آن را تشکیل می‌داد. بازی عوض شده بود و ستاره تجاری این شرکت نوخاسته دانش‌بنیان طلوع می‌کرد چون آنها یک برگ برنده داشتند، در عمل تنها بستر داخلی عرضه اپلیکیشن‌های فارسی به حساب می‌آمدند. یک هزار اپلیکیشن فارسی در سبد بازار بود که هر روز به تعداد آنها افزوده می‌شد.

همکاری تپسل و کافه‌بازار

کافه‌ بازار و آژانس تبلیغاتی تپسل همکاری مشترک خود را پنج سال پیش در حوزه سرویس تبلیغات ویدیویی و تبلیغات مبتنی بر جست‌و‌جو آغاز کردند. محمد جلالیان، مدیر تبلیغات در اپ‌استور تپسل، در مورد این همکاری گفته بود: «در طول یک سال گذشته، توسعه‌دهندگان بسیاری سرویس تبلیغات بازار را از طریق تپسل دریافت کردند و توانستیم اعتمادسازی خوبی در صنعت ایجاد کنیم.»

موضع در برابر فیلترینگ گوگل پلی

در پی تحریم‌های گوگل پلی روی اپ‌های ایرانی و رشد کافه بازار به عنوان جایگزین اصلی در ایران، همیشه شبهات و ادعاهایی در خصوص این مارکت اندرویدی مطرح شده است. برخی کاربران معتقدند که کافه بازار از شرایط ایجاد شده به نفع خود سوء استفاده کرده و به نوعی از این فیلترینگ برده است. ضمن اینکه برخی دیگر نگرانی‌هایی در رابطه با امنیت داده‌های کاربران و احتمال انتقال اطلاعات به نهادهای دولتی را منشا رشد کافه بازار اعلام کرده‌اند. اما به نظر می‌رسد رد یا تائید این ادعاها اگرچه به راحتی امکان‌پذیر نیست اما موضع‌گیری‌های کافه بازار را میتوان به عنوان شاخصی در عدم تائید این موارد در نظر گرفت.

به عنوان مثال پس از فیلترینگ گوگل پلی، در بیانیه‌ای کافه بازار ضمن ابراز نگرانی از عواقب این تصمیم، دلایل مخالفت خود را به تفصیل شرح داد و گفت سیستم Play Protect گوگل نقش کلیدی در شناسایی و حذف خودکار برنامه‌های مخرب ایفا می‌کند. با فیلترینگ گوگل پلی، این لایه محافظتی از دستگاه‌های کاربران ایرانی حذف شده و در نتیجه، دستگاه‌ها در معرض نفوذ برنامه‌های مخرب قرار می‌گیرند. این امر می‌تواند منجر به سرقت اطلاعات شخصی، اختلال در عملکرد دستگاه و سایر مشکلات امنیتی شود.

کافه بازار در بیانیه‌ای که اواسط آبان و پس از فیلتر شدن دوباره گوگل‌پلی منتشر کرد از این اقدام انتقاد کرد و دسترسی نداشتن به سپر امنیتی Play Protect گوگل را عامل ناامن شدن دستگاه‌های کاربران به شمار آورد. در این بیانیه آمده است: «تعداد ۴۰۰ هزار برنامه و بازیِ ارائه‌شده در بازار به هیچ عنوان قابل مقایسه با حدود سه میلیون بازی و برنامه‌ موجود در گوگل‌پلی نیست.

علاوه بر این، مدیرعامل کافه بازار، به اهمیت رقابت سالم در بازار اشاره کرد و حضور رقبای قوی مانند گوگل پلی را باعث بهبود کیفیت خدمات و افزایش نوآوری دانست. در مجموع، این تصمیم علاوه بر محدود کردن انتخاب کاربران، امنیت دستگاه‌های آن‌ها را نیز به خطر می‌اندازد.

در یک بررسی از نظرات کاربران فارسی زبان در شبکه‌های اجتماعی در مورد مقایسه کافه بازار با گوگل پلی، کاربران به مواردی مانند دسترسی و جایگزینی با توجه به محدودیت‌های دسترسی به سرویس‌های گوگل، حمایت از توسعه‌دهندگان داخلی، تجربه کاربری با توجه به ویژگی‌های بومی مانند توضیحات فارسی اشاره کرده‌اند. برخی کافه بازار را به دلیل دسترسی بهتر به برنامه‌های محلی و حمایت از توسعه‌دهندگان ایرانی ترجیح می‌دهند، در حالی که دیگران به دنبال تنوع و امنیت بیشتر گوگل پلی هستند.

پلتفرم انتشار ویدئو

کافه بازار در گذشته سرویسی برای پخش فیلم و سریال ارائه می‌داد که با استقبال نسبی کاربران نیز روبرو شد. اما پس از مدتی، کافه بازار تصمیم گرفت که تمرکز خود را بر روی ارائه برنامه‌ها و بازی‌های موبایلی قرار دهد و به همین دلیل، فعالیت خود در بخش ویدئویی را متوقف کرد.

در تابستان ۹۸ کافه بازار در آخرین نسخه به‌روزرسانی شده خود به کاربرانش امکان دسترسی به محتوای ویدیویی مانند فیلم و سریال را داد. این پلتفرم میزبان چند تأمین‌کنندگان محتوای ویدیویی از جمله «فیلیمو»، «نماوا» و «دیجی‌تون» است و همانند اپلیکیشن بازار، بیش از ۱۷ هزار آیتم معادل بیش از ۱۴هزار ساعت فیلم و سریال بود.

کافه‌بازار در آبان ۱۴۰۰ در اطلاعیه‌ای به صورت رسمی خبر از پایان دادن به فعالیت خود در بخش ویدئویی داده است چرا که محصول ویدئو نیازمند تمرکز بر این حوزه است این در حالی است که هدف و مزیت اصلی بازار در ارائه راهکارهای نوآورانه فناوری محور و بهبود تجربه میلیون‌ها کاربر اندرویدی بوده است. براساس اعلام کافه بازار طی ۳ سال فعالیت انجام شده برای ارائه سرویس ویدئویی میزبان ۵ میلیون کاربر ماهانه و ۳۲ میلیون دقیقه تماشای روزانه است.

سرمایه‌گذاری روی جوانه‌ها

هلدینگ هزاردستان در همان سال ۱۴۰۰ که سرویس ویدیویی خود را خاموش کرد از حضور در اکوسیستم استارت‌آپی در قالب سرمایه‌گذار خبر داد و در مراسمی آنلاین فعالیت‌ها و برنامه‌های شرکت سرمایه‌گذاری خود به نام جوانه را معرفی کرد. این شرکت قرار بود روی استارت‌آپ‌ها در مراحل ابتدایی و در حال رشد سرمایه‌گذاری کند. در این مراسم همچنین برنامه‌ای به نام «پیوند» معرفی شد. در این برنامه مشکلات و مسائل هلدینگ هزاردستان معرفی شده بود تا افراد و تیم‌ها بتوانند راه‌حل‌های خود را برای حل این مشکلات ارائه دهند و ایده خود را به محصول اولیه تبدیل کنند. به این صورت وارد فرآیند سرمایه‌گذاری جوانه شوند.

نکته قابل توجه این بود که دو شرکت سرآوا و رهنما که هر دو از سرمایه‌گذاران کافه بازار بودند و فعالیت‌های جدی در حوزه استارت‌اپی داشتند به عنوان سهامداران جوانه معرفی شدند.

در زمستان سال ۱۴۰۱، شایعاتی مبنی بر تعطیلی جوانه در فضای استارت‌آپی کشور پیچید. اما مدیرعامل وقت جوانه، آرین افشار، این شایعات را تکذیب کرد و آن را یک تغییر استراتژیک نامید. به گفته افشار، جوانه دیگر روی سرمایه‌گذاری خطرپذیر تمرکز نخواهد داشت و فعالیت‌های خود را به سمت رویدادهای رشد و استارت‌آپ‌هایی که با پلتفرم دیوار هم‌راستا هستند، هدایت خواهد کرد. در واقع، جوانه دیگر به عنوان یک بازوی مستقل سرمایه‌گذاری عمل نمی‌کند و به یکی از بازوهای نوآوری دیوار تبدیل شد.

ورود به بورس

اولین تلاش‌های جدی کافه بازار برای ورود به بورس به سال ۹۹ باز می‌گردد. در‌ آن سال مهدی امیری، مدیرعامل سابق همکاران سیستم، بزرگ‌ترین شرکت نرم‌افزاری ایران در  صفحه لینکدین از پیوستن به عنوان قائم مقام توسعه بازار به گروه هزار دستان خبر داد که مجموعه‌ای از شرکت‌های کافه‌بازار، دیوار و بلد را در خود جای داده است. مهدی امیری که یکی از باسابقه‌ترین چهره‌های مدیریتی در نسل دوم همکاران سیستم به شمار می‌آمد. حضور امیری در آن زمان نشانه‌ای از عزم جدی کافه بازار برای ورود به بورس بود که اکنون با حضور یک مدیر آشنا به حاکمیت شرکتی برای بورس، رنگ جدی به خود گرفت.

در همان زمان امیر هامونی، مدیرعامل وقت شرکت فرابورس هم به پیوست گفت: هم‌اکنون آماده‌ترین شرکت‌ها برای ورود به بازار بورس کافه بازار و دیجی‌کالا هستند. اگر  کافه بازار همت و تلاش داشته باشد،‌ آنها آمادگی برای انجام کارهای لازم را دارند که جزو اولین شرکت‌هایی باشد که در مرداد ماه IPO شوند.

امیر امین‌شریفی، مدیرعامل کافه بازار در گفت‌وگوی زنده اینستاگرامی خود با پیوست هم این خبر را تائید کرد و گفت پروسه ورود به بورس بسیار پیچیده و عجیب است. ما درحال آماده‌سازی خود و رسیدگی به صورت‌حساب‌های مالی شرکت هستیم و امیدواریم هرچه زودتر این فرآیند را طی کنیم.

اما نتیجه تلاش‌ها برای عرضه اولیه سهام کافه بازار تا پائیز ۱۴۰۳ به‌طول انجامید و کافه‌بازار پس از تلاش چهارساله بالاخره موفق به اخذ پذیرش در فرابورس شد. به این ترتیب کافه بازار دومین استارت‌آپی بود که وارد فرابورس شد.

اولین‌گام‌ها در بازی تبلیغات

اولین تلاش‌های کافه بازار برای حضور در بازار تبلیغات به بیش از ۱۰ سال قبل باز می‌گردد که پلتفرم تبلیغاتی عدد تبدیل به بزرگ‌ترین شبکه تبلیغات موبایلی درون اپلیکیشنی شد. در نهایت این پلتفرم هم به فعالیت خود به پایان داد.

سال ۹۷ مدیرعامل کافه‌بازار از اضافه‌شدن قابلیت تبلیغات به جست‌وجوی این فروشگاه اپلیکیشن خبر داد و اعلام کرد نشان دادن اپلیکیشن پیشنهادی به صورت آگهی بخشی از سیاست کافه بازار است تا به صورت شفاف این قابلیت برای کاربران نیز مشخص باشد.

یک سال بعد نیز مشخص شد نشان دادن اپلیکیشن پیشنهادی به صورت آگهی هم بخشی از سیاست کافه بازار بوده تا به صورت شفاف این قابلیت برای کاربران نیز مشخص باشد ۸ میلیون دانلود انجام شده است.

البته موضوع درآمدزائی با حاشیه‌هایی همراه بود و امیرشریفی در پاسخ به این سوال که آیا کافه‌بازار اپلیکیشن‌ها را مجبور به استفاده از پرداخت درون‌برنامه‌ای می‌کند یا خیر گفت: این‌ یک مدل درآمدزایی است که روی این پلتفرم تعریف شده و مانند هر پلتفرم دیگری ۳۰ درصد هم سهم دریافت می‌کند. بخش عمده‌ای از درآمدزایی کافه‌بازار از همین سهم حق پرداخت درون‌برنامه‌ای است و حتی گوگل هم از همین روش استفاده می‌کند.

تپسل و کافه بازار

قبل از اینکه تپسل به‌طور کامل کافه بازار را خریداری کند، این دو شرکت در حوزه تبلیغات دیجیتال همکاری نزدیکی داشتند. تپسل به عنوان یکی از بزرگترین شبکه‌های تبلیغاتی دیجیتال ایران، از مدت‌ها قبل پلتفرم کافه بازار را برای نمایش تبلیغات خود انتخاب کرده بود. این همکاری به توسعه‌دهندگان اپلیکیشن‌ها کمک می‌کرد تا محصولات خود را به مخاطبان بیشتری معرفی کنند و به تپسل نیز امکان می‌داد تا به طیف وسیعی از کاربران دسترسی پیدا کند.

تپسل و کافه‌بازار پیش از این در زمینه‌هایی مانند تبلیغات در نتایج جستجوی کافه بازار و بخش‌های مختلف این پلتفرم، نمایش تبلیغات ویدئویی و تبلیغات درون‌برنامه‌ای همکاری نزدیکی داشتند.

آینده خرید کافه بازار

خرید کافه بازار توسط تپسل، یک رویداد مهم در صنعت فناوری ایران محسوب می‌شود که می‌تواند نتایج متنوعی را به همراه داشته باشد. اما در شرایطی که حتی بسیاری از کارمندان کافه‌بازار (که دارای سهام هم هستند) از این معامله بی‌خبر بوده‌اند باید منتظر نتایج این اقدام ماند. طبیعتا مزیت‌هایی مانند افزایش سهم بازار و هم‌افزایی منابع دور از انتظار نیست اما چالش‌هایی مانند ادغام دو فرهنگ سازمانی متفاوت، ورود به بورس، تغییر در سیاست‌های رقابتی خصوصا در فضای تبلیغات و مواردی از این دست حداقل در کوتاه مدت، چالش‌های قابل توجهی ایجاد خواهد کرد.