سرمایه‌گذاران چگونه موفق به خروج سرمایه‌ خود از استارت‌آپ‌ها خواهند شد؟ زمان اگزیت فرا رسیده است

به‌گزارش پیوست، در شرایط فعلی فقط سرمایه‌گذاران اولیه تپسی توانسته‌اند خروج از طریق بورسی شدن را تجربه کنند و سایر سرمایه‌گذارن مجبور به امتحان روش‌های دیگر از جمله واگذار کردن به سرمایه‌گذار دیگر و فروش سهام خود یا حتی ماندن از بدنه استارت‌آپ است.

کل یا جزئی از سرمایه، خروج سرمایه‌گذاران به چه روش‌هایی انجام می‌شود؟

خروج سرمایه‌گذاران از استارت‌آپ‌ها در کشور به روش‌های مختلفی انجام می‌شود. برخی از سرمایه‌گذاران پس از طی مدت زمان مشخص، سهامی را که با تزریق سرمایه از آن کسب‌وکار بدست آورده‌اند به‌طور کلی به فروش می‌رسانند یا به‌عبارتی سهام خود را صفر می‌کنند. در این صورت فرد یا افراد حقیقی یا حقوقی به‌صورت کلی از آن کسب‌وکار خارج شده‌اند و دیگر سهمی در آن‌جا ندارند.

در برخی مواقع نیز بخشی از سهام به سرمایه‌‌گذار بعدی واگذار می‌شود. واگذاری سهام به‌صورت کلی و جزئی بستگی به پیشنهاداتی است که ارائه می‌شود. در صورت طرح پیشنهاد جذاب برای خرید سهام به‌صورت کلی، سرمایه‌گذار ممکن است مشتاق به واگذاری سهام شود مانند اتفاقی که در مورد الوپیک رخ داد. در مواردی هم تقاضا برای کل سهام نیست و خریدار خواهان بخشی از سهام است. در موقعیت‌هایی نیز خود سرمایه‌گذار واگذاری بخشی از سهام را پیشنهاد می‌دهد مانند «میاره» که یکی از موسسان سهام خود را واگذار کرد و خارج شد. شرکت سرمایه‌گذاری اسمارت‌آپ هر دو شیوه خروج را در کارنامه کاری خود دارد. اسمارت‌آپ از استارت‌آپ‌های ایران رتر، کمدا و دیجی زرگر به‌صورت کامل خارج شده و بخشی از سهام خود را در استارت‌آپ‌های کرفس، دکتر ساینا و گهواره واگذار کرده است. برای مثال ممکن است یک شرکت سرمایه‌گذاری به‌علت بهره‌مندی از وضعیت در حال رشد کسب‌وکار مربوطه صرفا ۱۰ درصد از سهام خود را به فروش برساند و با مابقی سهام همچنان جزو سهامداران باقی بماند.

خروج سهام در استارت‌آپ‌های مختلف، متفاوت است و الگوی یکسانی برای خروج وجود ندارد. خروج سرمایه‌گذار از کسب‌وکارها متاثر از عوامل گوناگونی است و به شرایط استارت‌آپ هم بستگی دارد. اکثرا خروج، پس از گذراندن کامل یک راند سرمایه‌گذاری اتفاق می‌افتد.

بیشتر سرمایه‌گذاران در دوره‌های کوتاه، سرمایه را خارج نمی‌کنند. زیرا سرمایه‌گذاری در مدت زمان کوتاه بازدهی مطلوب و مورد انتظار را حاصل نمی‌کند حتی اگر آن کسب‌وکار، موفق باشد. نرخ بازدهی در کسب‌وکارهایی که مدت زمان طولانی در آن سرمایه‌گذاری شده باشد بسیار بهتر بوده و به عبارتی به پختگی رسیده است.

لوتوس پارسیان، آسمان آرمانی، فناوری بازنشستگی و پیشگام جزو سرمایه‌گذاران بورسی هستند که در حال خروج‌ سرمایه‌اند. شناسا و نوآفرین هم نمونه غیربورسی خروج سرمایه‌گذاری اخیر هستند.

زمان درست و سود زیاد، کجای مسیر سرمایه‌گذاری باید کنار رفت؟

نقطه ایده‌آل سود برای خروج بستگی به سیاست خود سرمایه‌گذار و موقعیت کسب‌وکار دارد. بعضی اوقات تیم سرمایه‌‌گذاری به دنبال رشد چندبرابری در آن کسب‌وکار است و گاهی اوقات هم بنا به شرایط نه‌چندان مناسب، به بازگشت سرمایه اولیه و خروج رضایت می‌دهد.

به‌عنوان مثال شرکت سرمایه‌گذاری فینووا با سرمایه‌گذاری اولیه در یک کسب‌وکار به ارزش یک میلیارد تومان پس از گذشت ۳ سال با توجه به روند سوددهی خواستار همان مبلغ سرمایه‌گذاری بدون ارزش افزوده بود در حالی که همین شرکت در عرض یک‌ونیم سال در کسب‌وکاری تجربه ۴ برابر شدن ارزش سهام خود را داشت.

خروج سرمایه‌گذار از هر کسب‌وکار فارغ از شرایط سرمایه‌گذاری تحت تاثیر حوزه مربوطه نیز است. کسب‌وکارهای حوزه سلامت دیربازده هستند  و ۳ سال پس از ورود تازه به درآمد می‌رسد اما حوزه فین‌تک اینگونه نیست و امکان به درآمد رسیدن در این حوزه کمتر از ۶ ماه میسر می‌شود.

به‌طور کلی فضای VC یا سرمایه‌گذاری جسورانه، حوزه پرریسکی است و برای درست بودن منطق اقتصادی باید مستقل از تورم دو برابر رشد کند. اصولا بازه زمانی ۳ الی ۵ ساله بهترین مدت زمان برای رسیدن به خروجی مطلوب و اگزیت است. البته که این بازدهی ممکن است برای هر تیم سرمایه‌گذاری و کسب‌وکاری متفاوت باشد. شرایط اقتصادی و شرایط کلی اکوسیستم در این مورد تاثیرگذار است و ممکن است برخی موارد مانع رسیدن به زمان‌بندی شود.

می‌توان گفت خروج زودتر از ۳ سال در کسب‌وکارهایی روی می‌دهد که رو به نزول است و سرمایه‌گذاران جهت جلوگیری از ضرر بیشتر سرمایه را خارج می‌کنند.

مدت زمان ۳ الی ۴ ساله بهترین و متداول‌ترین مدت زمان سرمایه‌گذاری است اما در مواردی نیز شرکت‌های سرمایه‌گذاری مانند هم‌آوا با همکاری شتابدهنده‌ها نزدیک به ۸ سال در ساختار سهامداری آن شرکت هدف حضور داشت.

زمان مناسب برای فروش و واگذاری سهام حین فرآیند رشد استارت‌آپ است. زمانی که آن کسب‌وکار در مرحله رشد جدی قرار دارد. زیرا که در این موقع آن کسب‌وکار با سایر استارت‌آپ‌ها ارتباط خوبی ساخته است و از طرفی دیگر رشد سریع به سرمایه‌گذار بعدی جرقه‌ای می‌شود که ممکن است در سال‌های آینده او هم به رشد خوبی برسد.

نقطه مطلوب سوددهی با توجه به شرایط اقتصادی کشور، نوسانات قیمت و تورم، قابل پیش‌بینی نیست. برای مثال در نمونه‌های قدیمی سرمایه‌گذاری با ۲۵ میلیون تومان آغاز می‌شد و پس از ۱۰ برابر شدن مبلغ سرمایه‌گذاری یعنی رسیدن به ۲۵۰ میلیون تومان خروج سرمایه اتفاق می‌افتد که این ارقام در شرایط فعلی بی‌معنا هستند.

استارت‌آپ‌های کوچک به‌علت اینکه نسبت به استارت‌آپ‌های بزرگ نرخ افول بیشتری دارند خروج از آن‌ها به منظور بازده بیشتر انجام می‌شود. برخی از این استارت‌آپ‌ها از بین می‌روند و خروج سرمایه‌گذار باید با سرمایه‌گذاری در کسب‌وکاری رخ دهد که ضرر حاصل شده را جبران کند. سرمایه‌گذاران هر چه در مراحل اولیه استارت‌آپ‌های کوچک وارد شوند نرخ بازده مورد انتظار برای سرمایه‌گذاری افزایش یافته و با قیمت بالاتری به‌دنبال خروج هستند.

تصمیم قاطع خروج

برای خروج از استارت‌آپ باید به چند مولفه دقت کرد. نخست، میزان بازدهی است که در مدت سرمایه‌گذاری حاصل شده که این میزان با توجه به سطوح مختلف سرمایه‌گذاری متفاوت است. اگر در مراحل اولیه در یک کسب‌وکاری سرمایه‌گذاری شود، سرمایه‌گذار به دنبال بازدهی بیشتری است و هرچه در سطح‌های بالاتر پیش رویم میزان بازدهی کاهش می‌یابد. نکته دوم، وضعیت شرکت نسبت به رقبا و Market Share آن است. اگر رقبا از کسب‌وکاری Market Share بگیرند و آن کسب‌وکار در حال افول باشد احتمال خروج جدی‌تر می‌شود.

خروج سرمایه‌گذار در شرایط افول کسب‌وکار امر دشواری است چون سرمایه‌گذاری برای خرید و سرمایه‌گذار جدیدی حاضر به ریسک نیست. بهترین راه، تلاش برای بهبود اوضاع کسب‌وکار است. اما اگر تلاش‌ها بی‌نتیجه بود بهتر است سرمایه‌گذاری متوقف شود. اگر هم وضعیت سوددهی روند افولی را تندتر طی کند کسب‌وکار شکست (Fail) خواهد خورد.

وقتی IPO محقق نشود، تهاتر بهترین است

اکنون در اکوسیستم کشور اکثر سرمایه‌گذاران به‌دنبال خروج هستند. زیرا دوره سرمایه‌گذاری مفید (دوره ۳ الی ۴ ساله) تمام شده است و برای تزریق پول مجدد به اکوسیستم باید خروج از یکسری استارت‌آپ‌ها و سرمایه‌گذاری بر استارت‌آپ‌های جدید اتفاق بیافتد. جهت بهبود فضای اکوسیستم و رونق اقتصادی این روند باید به‌صورت مستمر و تکرارشونده انجام شود.

وضعیت اکوسیستم از وضعیت اقتصادی تاثیرپذیر است. رکود و تورم بر محاسبات سرمایه‌گذاران اثر می‌گذارد. قانون جهش دانش بنیان، ایجاد CVCها و ورود بازیگران صنعتی یکی از روزنه‌های امیدواری در آینده این حوزه است. یکی دیگر از تلاش‌های مثبت ورود بازیگران بزرگ‌تر برای رفع نیاز و تکمیل زنجیره ارزش خود است نه خلق فرصت‌های بزرگ و دور از دست.

در شرایط فعلی اکوسیستم، اگزیت درستی اتفاق نمی‌افتد و آنچه در حال وقوع است بحث تهاتر سهام است. سرمایه‌گذارها کیس‌های تحت سرمایه را با یکدیگر جابه‌جا می‌کنند. این امر موجب تزریق خون جدید به استارت‌آپ می‌شود و برای سرمایه‌گذارها هم رسیدگی به صورت‌حساب‌های مالی است.

دیر اگزیت کردن لزوما به معنای خوب بودن شرایط نیست. باقی ماندن درازمدت سرمایه‌گذاران در استارت‌آپ همیشه سود بیشتری را حاصل نمی‌کند. یکی از علت‌های طولانی شدن دوره سرمایه‌گذاری نبود سرمایه‌گذار بعدی است. همچنان فرآیند اگزیت، اهمیت این موضوع و یافتن زمان مناسب در رفتار سرمایه‌گذاران و شتابدهنده‌ها دیده نمی‌شود.

بار اجرایی داستان نیز موجب تحمیل هزینه‌های سنگین به مجموعه سرمایه‌گذاری است. مجموعه این عوامل سبب شده تا  اگزیت خوبی در اکوسیستم صورت نپذیرد و بهترین راه همچنان روش M&A عنوان شود. شرکت سرمایه‌گذاری هم‌آوا از جمله شرکت‌هایی است که از ابتدای سال ۱۴۰۰ سه مدل اگزیت را انجام داده‌ است. فروش به سرمایه‌گذار راند بعد، خرید تیم و اگزیت به شیوه M&A یا ادغام و تملیک.

بنا به اظهارات این شرکت روش سوم از همه روش‌های تجربه شده بهتر بوده است. این روش هم برای سرمایه‌گذار خارج شده از لحاظ مالی جذاب‌تر بوده و هم برای تیم با ادغامی که انجام داده تجربه جدیدی را رقم زده است. به عبارتی هم از لحاظ مالی هم از لحاظ بازار فروش روش ادغام و مالکیت در حال حاضر که IPO کردن عملا محقق نمی‌شود روش مناسبی است.

برای ایجاد فرصت خروج باید راهکارهای تامین مالی در سطوح مختلف به تعداد زیاد وجود داشته باشد. در این شرایط زمینه برای خروج خوب فراهم می‌شود.