کدام هدف با کدام عمل؟

یکی از علاقه‌مندی‌های ما نوشتن برنامه و ترسیم چشم‌اندازهای زیبا برای آینده است؛ اما معمولاً خود را ملزم به رعایت پیش‌شرط‌های تحقق این برنامه نمی‌دانیم. درست مثل کسی که ساعت‌ها و روزها برای سفر به جنوب برنامه‌ریزی می‌کند، اما روز سفر به عادت همیشگی راهی جاده‌های شمال می‌شود؛ البته شمال هم جای بدی نیست اما وقتی مسافر تاکید می‌کند در راه رسیدن به جنوب است، زبان از توصیف وضعیتْ درمانده می‌شود.

نسخه صوتی این یادداشت را بشنوید

سال ۸۲ که سند چشم‌انداز ۲۰ ساله کشور برای افق ۱۴۰۴ ابلاغ شد، بسیاری از کارشناسان اهداف آن را تحقق‌ناپذیر ارزیابی کردند؛ اما شاید بدبین‌ترین آنها هم تصور نمی‌کرد کشور در اکثر سال‌های پس از ابلاغ این سند، در جهت عکس اهداف آن حرکت کند. در بخشی از سند ۲۰ ساله جایگاه ایران در سال پایانی چنین تصویر شده: «دست‌یافته به جایگاه اول اقتصادی، علمی و فناوری در سطح منطقه آسیای جنوب غربی (شامل آسیای میانه، قفقاز، خاورمیانه و کشورهای همسایه) با تاکید بر جنبش نرم‌افزاری و تولید علم، رشد پرشتاب و مستمر اقتصادی، ارتقای نسبی سطح درآمد سرانه و رسیدن به اشتغال کامل.» به نظر شما اکنون که در سال‌های پایانی برنامه هستیم، چنین اهدافی به تحقق نزدیک شده‌اند؟ جایگاه اقتصادی ایران در منطقه، رشد پیدا کرده یا تنزل؟ وضعیت فناوری چطور؟ یعنی ما امروز کشور اول یا دوم منطقه از نظر فناوری هستیم؟ با همین وضعیت اینترنت و فیلترینگ و اختلال و محدودیت و ممنوعیت و لغو مجوز و…؟

هر روز یک خبر یا تجربه کاربری از وضعیت اینترنت کشور منتشر می‌شود که نشان می‌دهد آنچه امروز در اختیار داریم، نه «پهنای باند»، که «تنگی باند» است و آنچه از خلال این تنگنا به دست مشترکان می‌رسد هر روز شباهتش با «اینترنت» کمتر می‌شود. البته در همین حال به صورت مرتب، رتبه ایران در سایت Speed Test با ماه‌های قبلی سنجیده می‌شود که نشان می‌دهد روند روبه‌رشد ما بدون توقف ادامه دارد. نقطه‌ضعف این روایت رسمی، وجود متخصصان کاربلد در کشور است که دستکاری‌ها و اختلال‌ها را با جزئیات نشان می‌دهند و متاسفانه همواره پیش‌بینی‌های دقیقی از اقدامات محدودکننده در آینده دارند.

در همین حال محدودیت‌های متعددی بر سر راه «خودی‌ترین» کسب‌وکارها و پلتفرم‌ها گذاشته می‌شود که مشخص نیست معیار آنها چیست و کجا متوقف می‌شوند. پایان این داستان کجاست؟ کسی نمی‌داند. در بعد نظری، محدودیت می‌تواند تا نقطه صفر پیش برود و حتی صفر را هم پشت سر بگذارد؛ اما در بعد عملی، فناوری محدودیت‌گریز است.

محدود کردن اینترنت و دسترسی کاربران به سایت‌های جهانی حتماً برای اعمال‌کنندگان آن دستاوردهایی دارد یا بر سیاست‌هایی منطبق است که برای سیاست‌گذاران از اهمیت بالایی برخوردارند؛ اما این اقدامات حتماً با اهداف سند چشم‌انداز توسعه یا هر سند توسعه‌ای دیگری که در ادامه تصویب و ابلاغ خواهد شد منطبق نیست و ما را به جایگاه اول در هیچ منطقه جغرافیایی‌ای نمی‌رساند؛ مگر رتبه اول در مهاجرت نخبگان.