فناوری نسل پنجم و آنچه در انتظار کشور است

تابستان سال گذشته، با افتتاح اولین سایت نسل پنجم تلفن همراه در محل پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات، ایران نیز به جمع کشورهایی پیوست که به این فناوری ورود و پیاده‌سازی عملی آن را آغاز کرده‌اند. هدف از راه‌اندازی اولین سایت 5G در محل پژوهشگاه، ایجاد بستر پایلوت و تست محصولات و خدمات پژوهشگران دانشگاهی و شرکت‌های ایرانی دارای محصول بومی در اکوسیستم این حوزه بوده است. راهبرد توسعه این فناوری در کشور ایران، ورود بهنگام و بهره‌گیری از دوره طلایی فناوری است و با راه‌اندازی حساب‌شده سایت‌های اولیه و پایش دقیق بازخوردهای همه‌جانبه آنها، برنامه‌ریزی و اجرای توسعه فراگیر آن از یک ‌سو و تنظیم پیوست‌ها و کاربست‌ها از سوی دیگر پیگیری خواهد شد. بر همین اساس، سایت‌های بعدی با هدف استفاده عمومی از فناوری 5G در شهرهای تهران، مشهد، شیراز و کیش راه‌اندازی شد.

در واقع راه‌اندازی و افتتاح این سایت‌ها بر اساس نقشه راه تدوین‌شده در وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات صورت می‌گیرد که اقدامات مرتبط از حدود سه سال پیش آغاز شده بود و حالا با تلاش‌های مداوم و هم‌افزای خانواده ارتباطات کشور شاهد به بار نشستن نتایج آن هستیم. این اتفاق مهم در حالی رخ داده که به ‌دلیل اعمال تحریم‌های ظالمانه و همه‌گیری ویروس کرونا، در سال‌های اخیر فعالان این حوزه از لحاظ اقتصادی و ارتباطات بین‌المللی شرایط سختی پیدا کرده‌اند. شایان ذکر است که مطابق با اهداف تعیین‌شده در سند طرح کلان و معماری شبکه ملی اطلاعات، در افق ۱۴۰۴ بایستی حداقل ۱۰ درصد از کاربران با استفاده از فناوری‌های نوین به شبکه ملی اطلاعات متصل شوند و سهم اقتصاد دیجیتالی نیز به ۱۰ درصد از اقتصاد کشور برسد. لذا توسعه فناوری نسل پنجم بایستی با جدیت در سال‌های آتی تداوم یابد.

طبق پیش‌بینی‌ها و برنامه‌های در دست اجرا در سایر کشورهای جهان، فراگیری گسترده فناوری نسل پنجم در دنیا پس از سال ۲۰۲۴ اتفاق خواهد افتاد. این بدان معنی نیست که ما در کشور دست روی دست گذاشته و منتظر بمانیم، بلکه برای عقب نماندن از سیر تحولات این فناوری و غافلگیر نشدن در مواجهه با آثار ناشی از فراگیری جهانی آن، باید از همین حالا آمادگی لازم برای جذب این تکنولوژی را در بخش‌های مختلف کشور فراهم کنیم. خوشبختانه برخلاف نسل‌های قبلی ارتباطات، این بار در نقطه عطف و تقریباً همزمان با سایر کشورهای جهان به فناوری 5G ورود کرده‌ایم.

انتظار می‌رود توسعه فناوری 5G و تکمیل زیست‌بوم آن مطابق با نقشه راه موجود و اصلاحات احتمالی ناشی از بازخوردهای اجرایی روند توسعه، به عنوان یکی از برنامه‌های اولویت‌دار حوزه ارتباطات و فناوری اطلاعات، در دستور کار دولت بعدی نیز باشد. توسعه زیرساخت‌های شبکه و افزایش تعداد سایت‌ها و گسترش پوشش آن در کشور، گام‌های بعدی است. ارائه سرویس‌های پهن‌باند نسل پنجم نظیر دسترسی ثابت بی‌سیم (FWA) یکی از خدمات اولیه قابل ارائه توسط این فناوری‌ است و می‌تواند مکمل توسعه ارتباطات ثابت، به ‌منزله گسترش عدالت ارتباطی باشد. همزمان با افزایش تعداد کاربران عمومی فناوری نسل پنجم، باید اقداماتی در حوزه رگولاتوری نظیر تخلیه و واگذاری باندهای فرکانسی مورد استفاده در نسل پنجم خصوصاً در باندهای موج میلی‌متری انجام گیرد و به ‌موازات قوانین لازم مرتبط با حقوق مصرف‌کنندگان از جمله روش تعرفه‌گذاری و اشتراک کاربران این فناوری نیز تدوین و اجرایی شود.

تکنولوژی 5G صرفاً یک بستر ارتباطی نیست و زیست‌بوم این فناوری مولفه‌های مختلفی را در بر می‌گیرد. یکی از تفاوت‌های عمده این فناوری با نسل‌های قبلی ویژگی‌های منحصر به فرد آن نظیر سرعت بسیار بالا، تاخیر ناچیز، پایداری بالا و امکان اتصال بسیار زیاد تجهیزات است. به ‌همین دلیل شاهد کاربردهای بسیاری در سایر بخش‌ها و صنایع موازی مبتنی بر این فناوری هستیم که می‌توانند منجر به خلق ثروت، ایجاد ارزش‌افزوده و ارتقای عدالت خدماتی شوند. لذا برای بهره‌مندی از آثار قابل‌ توجه این فناوری در سال‌های آینده همزمان با توسعه پوشش کشوری 5G، باید برنامه‌ریزی لازم برای رشد فناوری‌های مکمل نظیر هوش مصنوعی، اینترنت اشیا، نیز با جدیت انجام شود و بلوغ سایر بخش‌ها و صنایع در تعامل با نهادها و دستگاه‌های متولی در دستور کار باشد. برای موفقیت در این مسیر شناسایی و اولویت‌بندی صنایع عمودی دارای آمادگی بیشتر و تعیین حوزه‌های همکاری و پیاده‌سازی کاربست‌های نسل پنجم در تعامل، هماهنگی و گسترش تعاملات اپراتورهای ارتباطی با صاحبان صنایع ضروری است. پیش‌بینی الزامات و رفع خلأ‌های حقوقی، امنیتی، قانونی و تکنولوژیکی در صنایع عمودی نیز بایستی با اولویت بالا و به صورت فرابخشی پیگیری شود. در راستای توسعه همه‌جانبه فناوری نسل پنجم و بهره‌گیری از تمام ظرفیت‌های مرتبط به آن، بایستی اقدامات دیگری نظیر جایگزینی تدریجی هسته نسل پنجم با نسل‌های قبلی و ایجاد زیرساخت‌های پیشرفته‌تر فناوری نظیر انتقال حداکثری مراکز توزیع محتوا و مراکز محاسبات به سمت کاربران و همچنین پیاده‌سازی امکاناتی نظیر برش شبکه‌ای و سلول‌های کوچک در برنامه‌های توسعه آتی اپراتورها قرار گیرد.

بر اساس میزان آمادگی شرکت‌های دانش‌بنیان و مزیت‌های رقابتی موجود، لازم است سیاست‌های حمایت از توسعه استفاده از تجهیزات بومی در زمینه فناوری 5G و بومی‌سازی تجهیزات مختلف خصوصاً در زمینه پلتفرم‌ها، سخت‌افزارهای سمت کاربر (نظیر مودم‌ها و گوشی‌های هوشمند با قابلیت پشتیبانی از 5G)، تداوم یابد و متناسب با واقعیت‌های موجود دستورالعمل‌های تسهیلگرانه نیز تدوین و اجرا شود. سرمایه‌گذاری روی دانش فنی داخل در راستای تجاری‌سازی محصولات و حمایت از ارتقای کیفی و تشکیل بازار صادراتی برای تولیدات داخلی و انتقال تکنولوژی روز با ایجاد همکاری‌های مشترک بین‌المللی از اقدامات موثر در این حوزه است.

همان‌گونه که بیان شد، فناوری نسل پنجم یک زیست‌بوم ارتباطی است و از این رو بهره‌گیری مناسب از این فناوری و موفقیت در توسعه و تکمیل زنجیره خدمات مربوطه، صرفاً وابسته به یک نهاد خاص نیست و نیاز است تا همه بازیگران و ذی‌نفعان دولتی و عمومی و خصوصی، متناسب با امکانات، اختیارات و ماموریت‌های خود، در این زمینه به خوبی نقش‌آفرینی کنند.