رهایی از سندروم فیل‌ها

اسیر کردن فیل‌های وحشی آسیایی و رام کردن آنها برای کار به حدود چهار هزار سال پیش برمی‌گردد. این موجودات عظیم‌الجثه که در اصل به عنوان ادوات در میدان جنگ استفاده می‌شدند، بعداً به عنوان فیل‌های آموزش‌دیده (kumki) به طور گسترده به مثابه حیوان بارکش در محوطه‌های الوار، پاکسازی زمین، و در امور روزمره همچون حمل‌ونقل در جامعه مورد استفاده قرار می‌گرفتند و در نهایت قدم به عرصه‌ سرگرمی (سیرک‌ها) گذاشتند. وقتی فیلبانان هندی بچه‌فیلی را می‌گیرند، آن را با طنابی به درختی می‌بندند. بچه فیل روزهای متمادی برای آزادی‌اش تقلا می‌کند اما نتیجه‌ای نمی‌گیرد. در نهایت فیل تسلیم می‌شود و می‌آموزد که تلاش برای رهایی بی‌فایده است. وقتی بزرگ می‌شود، فیلبانان فیل را همچنان با همان طناب می‌بندند. هرچند اکنون فیل عظیم‌الجثه با تکانی به پای خود می‌تواند نه تنها طناب بلکه درخت یا دیوار متصل به آن را نیز از جا دربیاورد، اما آموخته است که این کار بی‌فایده و بیش‌ از توان اوست. در واقع این نیروی ذهنی طناب است که بر قدرت فیل فزونی می‌یابد. این سندروم به «درماندگی آموخته‌شده» معروف است. درماندگی آموخته‌شده همان چیزی است که با وجود داشتن قدرت ایجاد تغییرات در شرایط، به او آموخته است تا به خاطر گذشته احساس ناتوانی کند. سندروم فیل‌ها در انسان‌ نیز وجود دارد. در میان ما نیز فیل‌های زیادی زندگی می‌کنند که چه در محیط کاری و چه اجتماعی، به خاطر اسارت در بندهای ذهنی‌شان تن به شرایط داده و دست از اهداف بسیاری می‌کشند. اینجا ایران است، شاید بارها این را شنیده باشید. ممکن است وقتی تخلفی در اداره‌ای یا چاله‌ای در آسفالت خیابان می‌بینید، یا وقتی که کسی از شما سبقت غیرمجاز می‌گیرد، افسوس بخورید و به خود بگویید اینجا ایران است. درماندگی آموخته‌شده می‌تواند یک پدیده اجتماعی باشد. اگر شما هم به عنوان مثال از شنیدن خبر اینکه چاله‌ای در خیابان پس...