نظارت بله؛ توقیف نه

رفع فیلتر تلگرام هرچند تبدیل به لحظه‌ای دراماتیک برای شهروندان مجازی ایران شد ولی از بسیاری جهات کم و بیش ناگزیر می‌نمود. بسته‌ شدن این پیام‌رسان محبوب درست چند هفته بعد از صحبت‌های رئیس‌جمهوری در اولین همایش حقوق شهروندی رخ داد، جایی که شیخ دیپلمات خطاب به وزیر ارتباطات تاکید کرد وزیر او قول خواهد داد دستش روی دکمه فیلترینگ نخواهد رفت. دست بر قضا این بار نه دست وزیر جوان کابینه دوازدهم که دست خود آقای رئیس‌جمهور روی دکمه فیلترینگ رفت و تلگرام محبوب‌ترین پیام‌رسان کاربران ایرانی بر اساس مصوبه شورای امنیت ملی به شورای امنیت کشور فیلتر شد. در خصوص اینکه فیلتر شدن تلگرام ظرف همین مدتی که بسته بود چه ضرباتی به بدنه جامعه مجازی، از جمله ۹ هزار کسب‌وکار خرد اینترنتی (بر اساس آمار مرکز رسانه‌های دیجیتال) که در این پیام‌رسان فعال بوده‌اند زده، مطالب و نقدهای مختلف منتشر یا شنیده شده است.
اما حتی حالا که از این سرویس رفع فیلتر شده باز این سوال باقی است که چرا فیلتر شدن یک سرویس پیام‌رسان در کشور باید با این حجم از نگرانی و انتقاد همراه باشد؟
بزرگ‌ترین دلیل اینکه تلگرام به یک سرویس ملی برای ما ایرانیان تبدیل شده این است که دیگر سرویس‌های پیام‌رسان و شبکه‌های اجتماعی کاربردی دنیا در کشور فیلتر است. یک نمونه آن مسنجر فیس‌بوک است که بیش از یک میلیارد کاربر در دنیا دارد و شرایط مشابهی هم برای واتس‌اپ پیش آمده. نمونه بعدی و مهم دیگری که در کشور از دسترس کاربران خارج شده «توییتر» است. اصلی‌ترین و بزرگ‌ترین شبکه اجتماعی اطلاع‌رسانی که از روسای جمهور گرفته تا نمایندگان مجلس و کارشناسان سیاسی، اقتصادی، خبرنگاران و… به کمک آن اخبار را در کمترین زمان ممکن و بدون هیچ واسطه‌ای به گوش کاربران در سرتاسر دنیا می‌رسانند. در چنین شرایطی که دسترسی به سرویس‌های ارتباطی اصلی دنیا در کشور محدود می‌شود کاملاً طبیعی است که تلگرام به وسیله‌ای فراتر از یک پیام‌رسان در کشور تبدیل شود، تا جایی که بسیاری به کمک آن کسب‌وکار راه‌اندازی کنند.
باید بپذیریم محدود شدن موقتی دسترسی به سرویس‌های ارتباطی در مواقع امنیتی اتفاقی کاملاً طبیعی است که در بسیاری از کشورهای دنیا دیده شده است؛ برای نمونه با اوج‌گیری جنبش اعتراضی اشغال وال‌استریت در آمریکا، کاربران اینترنتی طرفدار این جنبش هنگام استفاده از سرویس پست الکترونیکی یاهو و سایت‌های شبکه‌های اجتماعی نظیر توییتر، فیس‌بوک و سایت موتور جست‌و‌جوی گوگل با محدودیت‌های موقتی مواجه شدند و حتی سایت جنبش وال‌استریت نیز مسدود شد.
همچنین مجموع شورش‌هایی که سال ۲۰۱۱ در انگلستان رخ داد باعث شد مسئولان این کشور محدودیت‌های اینترنتی ویژه‌ای را در برخی نقاط کشور اعمال کنند و کنترل ویژه‌ای نیز بر فعالیت کاربران در شبکه‌های اجتماعی توییتر و فیس‌بوک و پیام‌رسان بلک‌بری داشته باشند. اما در نهایت این اعمال محدودیت‌ها پس از آرام شدن فضا برداشته شد. که چنین الگویی را می‌توان با کمی تاخیر درباره رفع فیلتر دیرهنگام تلگرام هم دید. شاید وقت آن رسیده که رئیس‌جمهوری از وزیر ارتباطات و بسیار اجتماعی خود بخواهد تا پس از تلگرام زمینه را برای رفع فیلتر سرویس‌های اینترنتی دیگر نیز فراهم کند، کاری که به نظر نمی‌آید چندان برای آذری جهرمی سخت باشد. چرا که همزمان با فیلتر شدن تلگرام خبرهایی در خصوص رفع فیلتر شدن از پیام‌رسان «وی‌چت» به درخواست وزیر ارتباطات شنیده شد. سرویسی که در سال ۹۲ به دلیل به خطر افتادن امنیت شخصی کاربران ایرانی فیلتر شده بود. شاید موسم نظارت بر توقیف فرا رسیده باشد