شتابدهنده‌ها تغییر مسیر داده‌اند؛ کالبدشکافی یک شکست

به گزارش پیوست، مدتی است بسیاری از شتابدهنده‌ها در ایران تغییر مسیر داده‌اند و از حالت شتابدهی به سمت فضاهای کار اشتراکی رفته‌اند. تعدادی از آنها به صورت علنی تعطیل شده‌اند یا در سکوت خبری پذیرش تیم‌های جدید را متوقف کرده‌اند. مدیران برخی از این مراکز که تعدادی از آنها حالا مهاجرت هم کرده‌اند، در گفت‌وگو با پیوست به دلایل تغییر مسیر یا تعطیلی مراکز خود پرداخته‌اند.

دایان: شکست خوردیم چون خصوصی بودیم

محسن بیاتانی مدیرعامل سابق شتابدهنده دایان در این باره می‌گوید: کل فضای نوآوری یک پازل و مجموعه‌ای به هم پیوسته است، این اکوسیستم از حاکمیت، کارآفرینان، کارکنان و بخش‌های زیرساختی تشکیل می‌شود و من علت عمده شکست فضاهای کار اشتراکی و شتابدهنده‌ها را مرتبط به حاکمیت می‌دانم. توسعه فعالیت‌‌های شتابدهی به شدت زیرساختی‌ است و جدا از بحث زیرساخت‌های اینترنتی که با چالش‌های زیادی مواجه است، موضوع ملک در ایران از جنس سرمایه‌گذاری است و بازگشت سرمایه در تجارت‌های شتابدهی به سادگی اتفاق نمی‌افتد. با نگاهی به شرایط شتابدهنده‌های موفق هم می‌توان دریافت که اغلب آنها وابسته به دولت بوده‌‌ و از حمایت‌ پارک‌های فناوری یا دانشگاه‌ها بهره‌مند بوده‌اند. در واقع در چنین کسب و کارهایی که زیر ساختی است و منافع ملی را در پی دارد، اگر دولتی‌ها وارد کار نشوند احتمال بقا ممکن نیست، چون زودبازده نیستند.

بیاتانی ادامه می‌دهد: ما می‌پذیریم که دایان شکست خورد. چون هم حمایت دولتی نداشتیم و هم به بازه زمانی بدی برخوردیم. شهریور ۱۴۰۱ شرایط ایران به شدت دچار التهاب شد، مهاجرت، تحریم، محدودیت‌های اینترنت و فیلترینگ، کسب و کارها را با بحران مواجه کرد. با اینکه قرار بود یک شرکت سرمایه‌گذار خارجی وارد دایان شود اما به همین دلایل این سرمایه‌گذاری لغو شد. تاب‌آوری ما با بودجه‌ای که داشتیم تا همین حد بود. در نهایت ماهیت دایان زنده است چون شتابدهنده‌ای در دل یک شرکت صادراتی بود اما شتابدهی دایان متوقف شده است.

بیاتانی درباره تفاوت بازار شتابدهنده‌ها در ایران و جهان می‌گوید: من حالا در امارات زندگی می‌کنم و از نزدیک شاهد توجه این دولت به زیرساخت‌های دیجیتالی هستم. وقتی کل سیکل در چرخه درستی رفتار کنند همه اجزا نتیجه بهتری می‌گیرند، اگر اجزای اقتصادی ایران درست عمل می‌‌کردند حتی نیاز به حمایت مستقیم دولت هم نبود بلکه می‌شد از حمایت‌های غیر مستقیم برای توسعه اکوسیستم نوآوری بهره برد.

هلثیو: مهیا نبودن شرایط خروج، شتابدهنده‌ها را شکست داد

آرش برجی‌خانی مدیرعامل سابق شتابدهنده هلثیو هم توضیح می‌دهد: اگر از جنبه تجاری نگاه کنیم بسیاری از شتابدهنده‌ها یا حتی تمام شتابدهنده‌های خصوصی شکست خورده‌اند و علت آن هم در ایران به مهیا نبودن شرایط اگزیت (خروج) و IPO شدن برمی‌گردد. گردش مالی شتابدهنده‌ها صفر است و این موضوع برای سرمایه‌گذاران قابل درک نیست.

اما اگر مثلا هلثیو را از بُعد نرخ خروج یا جذب سرمایه در راندهای بعدی نگاه کنیم، هلثیو موفق بوده است. ۳۶ درصد تیم‌های هلثیو موفق به جذب سرمایه شدند‌.

برجی‌خانی درباره توقف فعالیت‌های هلثیو توضیح می‌دهد: شتابدهنده هلثیو از سال ۹۷ کار خود را آغاز کرد اما به دلیل تصمیم سرمایه‌گذار بالادستی یعنی گروه بهمن، فعالیت‌های سرمایه‌گذاری هلثیو از سال ۱۴۰۱ متوقف شد. فعلا مجموعه منحل نشده است اما فعالیت جدیدی در زمینه شتابدهی نیز انجام نمی‌شود.

او همچنین درباره دلایل دیگر شکست‌ هلثیو و سایر شتابدهند‌ه‌ها اضافه می‌کند: کار شتابدهنده‌های تخصصی سخت‌تر است و ریسک بالاتری در توسعه فعالیت‌هایشان دارند اما از سوی دیگر در دولت قبلی تسهیلات زیادی برای شتابدهنده‌ها گذاشته شد و بیش از ۱۰۰ شتابدهنده فعال شدند، در صورتی که کشورهای موفق جهان تعداد محدودی شتابدهنده دارند و توسعه به جای ارائه تسهیلات در بخش‌های زیرساختی رخ می‌دهد. اما وقتی فضای کلان اقتصادی برای نوآوری مهیا نیست بدیهی است ادامه حیات شتابدهنده‌ها نیز توجیه اقتصادی نخواهد داشت.

تیوان: نبود پول و فعالیت استارت‌آپی، شتابدهنده‌ها را تعطیل کرد

محمدرضا سبحان بنیان‌گذار تیوان هم در این باره توضیح می‌دهد: با اینکه برخی شتابدهنده‌ها، تبدیل به فضای کار اشتراکی شده‌اند اما این دو مقوله کاملا جدا هستند، شتابدهنده‌ها در حوزه کسب و کار نوآورانه فعالیت می‌کنند، اما فضاهای کار اشتراکی می‌توانند مشتری‌هایی از جنس فریلنس یا حتی شرکت‌های کوچک و متوسط داشته باشند و این موضوع ارتباطی به اکوسیستم نوآوری ندارد.

او ادامه می‌دهد: من شکست در صنعت شتابدهی را قبول دارم، چون فکر می‌کنم شرط لازم فعالیت شتابدهنده‌ها وجود پول برای سرمایه‌گذاری و فعال بودن اکوسیستم استارت‌آپی‌ست، که هردوی اینها در این سال‌ها رو به اضمحلال بوده‌اند. زمانی اکوسیستم کارآفرینی رو به رشد و شکوفایی بود در نتیجه باید نهادهای سرمایه‌گذاری ایجاد می‌شدند و توسعه پیدا می‌کردند و در آن زمان معاونت علمی به درستی از این صنعت حمایت کرد، اما در ادامه با بحران‌هایی که ایران در سال‌های اخیر آن را تجربه کرد ابتدا اکوسیستم کارآفرینی کوچک شد و تیم‌هایی که جذب سرمایه کرده بودند، شکست خوردند و در وهله بعد ورود بازیگران نابلد به عنوان سرمایه‌گذار و شتابدهنده، هم تیم‌ها و هم شتابدهنده‌ها را دچار مشکل کرد.

او ادامه می‌دهد: فشارهای نهادهای دولتی یکی از عوامل ایجاد مشکل برای تیوان بود، خوشحالم که در هفت سال فعالیت توانستیم به بیش از ۲۵۰۰ نفر خدمات بدهیم، برخی از تیم‌های کوچکی که یک روز در تیوان کارشان را شروع کردند الان بیش از ۴۰۰ نفر نیرو دارند و برندهای بزرگی شدند؛ برای احیای تیوان در تلاشم، منتها در جایی دیگر، نقشی دیگر و برای کمک به قسمت دیگری از صنعت. در حال حاضر در کشور عمان هستم و قرار است تیوان دیگری را در مسقط راه‌انداری کنیم، البته راه طولانی است اما این شعبه از تیوان قصد دارد علاوه بر میزبانی کسب و کارهای بین‌المللی و محلی،  میزبان صاحبان کسب و کارها و صنایع ایرانی که قصد صادرات محصول به حوزه خلیج‌فارس دارند، باشد. امیدوارم با تجمیع توانمندی‌ها و خدمات در یک نقطه واحد در کشور عمان بتوانم به کسب و کارها کمک کنم با ریسک کمتری بازار خود را در این کشور گسترش دهند.

یاس: شتابدهند‌ه‌ نوعی استارت‌آپ است با همان چالش‌ها

علی پنیریان مدیرعامل شتابدهنده یاس هم در این باره می‌گوید: شتابدهنده‌ها نیز نوعی استارت‌آپ هستند و شکست و آسیب‌پذیری بخشی از ذات این نوع کسب و کارهاست. تجارت شتابدهی نوظهور است و باید متناسب با آن به‌روزرسانی و آماده‌سازی می‌شد که متاسفانه این اتفاق رخ نداد. انتظار سرمایه‌گذاران حوزه شتابدهنده‌ها و انتظارات از استارت‌آپ‌هایی که ورودی شتابدهنده بودند یا کسانی که می‌خواستند خروجی شتابدهنده‌ها را بخرند هماهنگ نبود و بالا رفتن انتظارات و اختلاف توقع‌ها، موضوع فعالیت شتابدهنده‌ها را با مشکل مواجه کرد. یاس هم از این قاعده مستثنی نبود.

او ادامه می‌دهد: همین مشکلات مقارن شد با فضایی که تحریم‌‌های کلان سیاسی و اقتصادی در کشور رخ داد و امیدها و انگیزه‌ها از بین رفت. مواد اولیه یا در واقع عناصر اصلی شتابدهنده‌ها جوانان و کارآفرینان دارای انگیزه هستند که  اینها را در سال‌های اخیر از دست داده‌ایم. ما هم در یاس نهایت مدل فعالیت یاس را تغییر دادیم و در زمینه بازاریابی و فروش تیم‌ها فعالیت می‌کنیم و نسبت به آن زمان بهره‌ورتر و فعال‌تر شده‌ایم.