یه شهری هست که همه‌‌شون مسافرن *

خیلی پیشتر از آنکه فرمان شروع دوباره تحریم‌ها علیه ایران از میان لب‌های ترامپ بیرون بیاید و مثل آوار بر سر مردم خراب شود، زمزمه‌های کوله‌بار بستن دوستان خود را شنیده بودم؛ اما فرمان ترامپ باعث شد آوای خیزاب مهاجرت این بار گستره وسیع‌تری را دامنگیر کند و حتی به اکوسیستم فناوری کشور هم کشیده شود. تا جایی که تعداد کارآفرینان از خارج برگشته‌ای که با هزار امید برای تحول اقتصاد مملکت‌شان به ایران آمده بودند مدام کمتر می‌شود. همین هفته پیش بود که وقتی با یکی از آنها تماس گرفتم تلفنش از دسترس خارج بود و چند روز بعد از همکارش شنیدم که برای همیشه ترک دیار کرده‌ است.
با وجود شرایط رو به وخامت اقتصاد کشور و غبار ناامیدی‌ نشسته بر روح جوانان، عده‌ای هم هستند که ترانه نبرد برای بقا سر داده‌اند و به جای اینکه شلنگ‌انداز به سراغ گزینه مهاجرت بروند، هنوز به فکر ماندن و ساختن هستند. هر طور که باشد می‌خواهند این کشتی به گل نشسته را تکانی بدهند. با این حال آنها هم مقهور شرایط رکود فعلی، دست به تعدیل‌ بخش قابل توجهی از نیروهای مجموعه خود می‌زنند.
در یکی از دورهمی‌های استارت‌آپی متوجه گروه سومی هم شدم که راه حیات کسب‌وکار خود را در کسب درآمد ارزی از راه دور می‌بینند. حالا یا توش و توان رفتن از ایران و شروع کسب‌وکار از صفر را ندارند، یا مشابه منطق اقتصادی کسانی که پول‌های خود را به جای نگه داشتن در بانک به دلار تبدیل کرده‌اند، دنبال خلق فرصت از دل اوضاع فعلی نرخ ارز هستند.
وقتی با بعضی از آنها گپ کوتاهی زدم متوجه شدم عده‌ای‌شان سبک‌سرانه تنها رویاپردازی کرده‌اند و درباره تجارت فرامرزی، آن هم در شرایط تحریم که نقل و انتقالات ارز با هزاران محدودیت مواجه است، حتی اطلاعات اولیه‌ را ندارند. برخی نیز با بررسی بازارهای منطقه‌ای و پتانسیل‌های موجود در آنها کمی حاضر به یراق‌تر، شعاعی از نور بر تاریکی تابانده‌اند و دست‌کم مسیر نیمه‌روشنی را برای رسیدن به هدف خود ترسیم کرده‌اند.
هرچند تعداد کشورهایی که به دلیل تحریم‌های بین‌المللی درهای خود را به روی ایرانی‌ها می‌بندند مدام در حال افزایش است اما هنوز کشورهایی در همسایگی‌مان هستند که مراودات تجاری خوبی با ایران دارند و با پادرمیانی نهادهای بزرگی همچون اتاق‌ بازرگانی که با آنها طرف قرارداد هستند می‌توانند فرصت خوبی برای فعالیت استارت‌آپ‌های ایرانی در زمینه طراحی و توسعه سایت و اپلیکیشن یا توسعه بازار خدمات فناورانه قلمداد شوند. مانند شرایط خوبی که برای شرکت‌های دانش‌بنیان مستقر در پارک پردیس فراهم شد و توانستند در سال گذشته با صادرات ۵۲ محصول به ۱۲ کشور درآمد ۲۴ میلیون دلاری کسب کنند.
نمی‌توان با قاطعیت گفت برای استارت‌آپ‌هایی که هنوز در داخل کشور خودشان با هزار مانع و بگیر و ببند دست به گریبان هستند، این رویای درآمد ارزی دست‌یافتنی باشد یا نه. حتی نمی‌توان انتظار داشت با تحقق آن به سان عصای موسی همه مشکلات اکوسیستم به کناری بروند و معجزه بزرگی در اقتصاد کشور رخ دهد، اما دست‌کم تعداد چمدان ‌به دست‌هایی که همیشه حاضر به رفتن هستند و گرفتار غربت شدن را گزینه بهتری از ماندن می‌دانند کم خواهد شد.

*بخشی از متن ترانه گروه‌ بمرانی با عنوان «خارجی» که به مساله مهاجرت اشاره دارد