آیا استارلینک در ایران سرویس خواهد داد؟ اینترنت ماهواره‌ای پشت درهای کشور

به گزارش پیوست، اینترنت ماهواره‌ای و شناخته‌شده‌ترین آنها که استارلینک است، برای دریافت در داخل ایران پیش‌نیازهایی دارد که معمولاً در بحث‌های عمومی به آنها توجه نمی‌شود. از واردات و خرید تجهیزات تا تمدید اشتراک و البته اجازه رسمی استفاده از چنین اینترنتی که به نظر نمی‌رسد در شرایط فعلی به سادگی صادر شود، مشکلاتی هستند که بر سر راه اینترنت ماهواره‌ای قرار دارند.

فعالیت به شرط رعایت قوانین دولتی

وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات درباره امکان فعالیت استارلینک در کشور اعلام کرده است از فعال شدن اپراتور‌هایی که اینترنت ماهوره‌ای ارائه می‌دهند در روستاهای کشور استقبال می‌کند. البته به گفته او طبق قواعد بین‌المللی، هر اپراتور اینترنت ماهواره‌ای که بخواهد در قلمرو کشوری دیگر خدمات‌رسانی کند، باید قواعد و قوانین مربوط به آن کشور را رعایت کند. زارع‌پور گفته بود قوانین کشور به همه اپراتورهای ماهواره‌ای از جمله استارلینک ابلاغ شده است. به گفته او سه هزار روستا در کشور به اینترنت متصل نیستند و اینترنت ماهواره‌ای می‌تواند گزینه خوبی برای خدمات‌رسانی به روستاها باشد. وزارت ارتباطات همچنین نامه‌ای به استارلینک ارسال کرده و موافقت خود را با خدمات‌رسانی این شرکت در روستاهای دورافتاده کشور به شرط رعایت مقررات کشورمان اعلام کرده است. ایلان ماسک نیز در مصاحبه‌ای به این نامه اشاره کرده و گفت نامه‌ای بسیار مودبانه از وزارت ارتباطات ایران دریافت کرده است.

از سویی دیگر اتحادیه جهانی مخابرات (ITU) اعلام کرد ارائه خدمات از سوی استارلینک در مرز‌های جمهوری اسلامی ایران به دلیل عدم رعایت قوانین سرزمینی، غیرمجاز است.

معافیت از تحریم‌های مخابراتی

ظرف کمتر از ۲۴ ساعت پس از اعلام آمادگی ایلان ماسک در سال گذشته برای ارائه خدمات اینترنت ماهواره‌ای، دولت آمریکا با درخواست معافیت از تحریم‌های مرتبط با ایران با هدف ارائه اینترنت ماهواره‌ای استارلینک موافقت کرد و وزارت خزانه‌داری ایالات متحده آمریکا نیز اعلام کرد صادرات برخی تجهیزات اینترنت ماهواره‌ای به ایران امکان‌پذیر است.

این بیانیه، در واقع به چراغ سبز دولت ایالات متحده برای ارائه خدمات اینترنت ماهواره‌ای در ایران تعبیر شد. ماسک در پاسخ به آنتونی بلینکن، وزیر خارجه ایالات متحده که در حساب توییتر خود به اقدام آمریکا برای توسعه اینترنت آزاد و جریان آزاد اطلاعات برای مردم ایران اشاره کرده بود، نوشت: «در حال فعال‌سازی استارلینک…»

مدتی بعد در اواخر دسامبر سال گذشته ایلان ماسک از وجود حدود ۱۰۰ دستگاه فعال استارلینک در ایران خبر داد. با وجود این، رقم دقیق دستگاه‌‌های فعال استارلینک در ایران مورد بحث بود و وال‌استریت‌ژورنال این تعداد را ۲۰۰ دستگاه برآورد کرد و یک هفته پس از توییت ایلان ماسک، رئیس اتحادیه دستگاه‌های مخابراتی ارتباطی نیز اعلام کرد تعداد ۸۰۰ دستگاه فعال استارلینک قاچاق در ایران وجود دارد.

جدا از اینکه چنین ارقامی در مقایسه با جمعیت بیش از ۸۰ میلیونی ایران و تعداد کاربران اینترنت بسیار ناچیز و قابل چشم‌پوشی است، از آن زمان تاکنون دیگر هیچ خبر و گمانه‌زنی‌ای درباره تعداد دستگاه‌های فعال در ایران منتشر نشده و مشخص نیست چه اندازه می‌توان به همان اعداد پیشین استناد کرد. هرچند رئیس کمیسیون رمزارز و بلاک‌چین سازمان نصر نیز مدعی شده است که ماینرهای غیرقانونی از اینترنت استارلینک استفاده می‌کنند.

فعالیت طبق مقررات کشورها

اسپیس ایکس طبق قوانین کشورها فعالیت می‌کند و ایران نیز اعلام کرده در صورت رعایت قوانین دولت، این شرکت اجازه خدمات‌رسانی دارد. اما دسترسی این شرکت به تمامی داده‌ها و موقعیت مکانی مشتریان، قطعاً کاربران ایرانی را نگران خواهد کرد.

سیدمحمد فتحی‌لو، کارشناس فناوری اطلاعات و کوفاندر الوفود، در این باره به پیوست گفت: شرکت اسپیس ایکس بدون اجازه دولت‌ها و حکومت‌ها فعالیت نمی‌کند. به طور کلی ماهیت این شرکت آن است که باید مقررات کشورهایی را که در آنها فعالیت می‌کند رعایت کند.

او افزود: دولت ما هم اپراتورها را موظف کرده است که در صورت رعایت قوانین کشور، قادر به ارائه خدمات هستند. اسپیس ایکس نیز اینترنت ماهواره‌ای را به شرط رعایت قوانین ارائه می‌کند و در حال مذاکره با دولت‌ها در کشورهای مختلف است تا خدمات‌رسانی با رعایت کامل مقررات انجام شود.

فتحی‌لو گفت: نکته جالب اینجاست که اینترنت ماهوراه‌ای به این صورت است که دیش باید در موقعیت جغرافیایی مناسب قرار بگیرد تا کاربر به اینترنت ماهواره‌ای دسترسی داشته باشد. در واقع اسپیس ایکس، مختصات جغرافیایی کاربران را در هر لحظه می‌داند و به تمامی داده‌های مشتریانش دسترسی دارد. اگر نامه‌ای ارسال شود که باید با رعایت قوانین کشور فعالیت کنید و در لحظات بحرانی باید اطلاعات کاربران را به ما ارسال کنید، اسپیس ایکس موظف است که رعایت کند. از سویی دیگر این شرکت موظف می‌شود اینترنت کاربرانی را که قاچاقی از اسپیس ایکس استفاده می‌کنند قطع کند.

او با اشاره به اینکه خدمات‌رسانی اسپیس ایکس در ایران دور از ذهن است بیان کرد: اسپیس ایکس یک شرکت آمریکایی است و آمریکا سخت‌گیرانه‌ترین تحریم‌ها را برای ایران وضع کرده است. بنابراین واردات تجهیزات اسپیس ایکس غیرممکن است. البته معمولاً تجهیزات تکنولوژی به صورت قاچاقی وارد کشور می‌شود. از سویی دیگر اسپیس ایکس تابع قوانین GDPR اتحادیه اروپاست و موظف است حریم خصوصی کاربران را رعایت کند. در صورت خدمات‌رسانی به ایران طبق قوانین دولتی، موظف است در مواقع بحرانی حریم شخصی کاربران را نقض کند که دچار تناقض می‌شود.

فتحی‌لو با رد این گمانه که می‌توان کاربرانی را که از اینترنت ماهواره‌ای اسپیس ایکس استفاده می‌کنند ردیابی کرد گفت: هنوز کارشناسان و متخصصان ما نمی‌دانند اینترنت ماهواره‌ای اسپیس ایکس چگونه فعالیت می‌کند. ردیابی اینترنت ماهواره‌ای به این سادگی‌ها نیست مگر اینکه همسایه‌ها خبرچینی کنند. تکنولوژی اینترنت ماهواره‌ای متعلق به کشور آمریکاست و ما هنوز قادر به درک و آنالیز دقیق آن نیستیم که بتوانیم کاربران داخلی این اینترنت را ردیابی و شناسایی کنیم. تنها راه ردیابی کاربران این است که وزارت ارتباطات نامه‌ای به اسپیس ایکس ارسال و اعلام کند سیگنال‌هایی دریافت کرده است که کاربران قاچاقی از اینترنت ماهواره‌ای این شرکت استفاده می‌کنند و خواهان جلوگیری از آن باشد که البته چنین نامه‌ای ارسال شده و ایلان ماسک نیز در مصاحبه‌ای به آن اشاره کرده است.

خدمات‌رسانی بر اساس الزام دولت آمریکا

یک مشاور امنیت اطلاعات معتقد است در صورتی که دولت آمریکا صلاح بداند، استارلینک با زیر پا گذاشتن قوانین کشورمان، به خدمات‌رسانی خواهد پرداخت.

علی کیائی‌فر گفت: در شرایط فعلی استارلینک الزامی برای فعالیت و سرویس‌دهی در ایران احساس نمی‌کند اما اگر منافع آمریکا ایجاب کند، استارلینک نه تنها در ایران سرویس‌دهی خواهد کرد بلکه احتمال دارد به صورت رایگان به مردم کشورمان خدمات‌رسانی کند.

به گفته کیائی‌فر، استارلینک پیش از آنکه قوانین سرزمینی دیگر کشورها را بپذیرد، تحت مقررات و قوانین دولت آمریکا فعالیت می‌کند و در اصل تابع قوانین این کشور است. بنابراین احترام به نامه وزارت ارتباطات و قوانین کشورمان تا زمانی ادامه دارد که منافع آمریکا بر این اساس نباشد که استارلینک باید در ایران خدمات‌رسانی کند. در غیر این صورت نه قوانین ایران را رعایت خواهد کرد و نه به نامه وزارت ارتباطات احترام خواهد گذاشت.

او افزود: وزارت ارتباطات تاکنون به غول‌های فناوری آمریکا نامه‌هایی ارسال کرده و تاکید کرده باید بر اساس قوانین ایران فعالیت کنند اما هیچ‌ یک اهمیتی نداده‌اند. استارلینک نیز از این قاعده مستثنی نیست.

به گفته این مشاور امنیت سایبری، در ایران به صورت موردی و اندک از استارلینک استفاده می‌شود و هنوز در اختیار عموم مردم قرار نگرفته است.

تحریم‌ها اجازه فعالیت قانونی استارلینک را نمی‌دهند

به گفته کارشناسان، حتی اگر کمپانی استارلینک بخواهد در ایران به طور قانونی فعالیت کند، تحریم‌های دولت آمریکا این اجازه را به شرکتی آمریکایی نمی‌دهد.

وحید فرید، کارشناس فناوری اطلاعات، توضیح داد: در شهرهای مرزی چند نفری گفته‌اند که از اینترنت ماهواره‌ای استفاده می‌کنند. یکی از افراد نیز به من گفته است که در تهران از اینترنت ماهواره‌ای استارلینک استفاده می‌کند. البته تمامی اینها در حد شنیده‌های من است و صحت این امر را نمی‌دانم.

او افزود: اینترنت ماهواره‌ای استارلینک بعید است که در ایران بر طبق قوانین دولت و مقررات سرزمینی فعالیت کند. یکی از دلایل این امر تحریم‌های سخت‌گیرانه علیه ایران است که از سوی دولت آمریکا وضع شده و یک شرکت آمریکایی نمی‌تواند برخلاف قوانین کشور تابع به کشوری دیگر خدمات‌رسانی کند.

فرید گفت: وزارت ارتباطات اعلام کرده با استارلینک نامه‌نگاری کرده و ایلان ماسک نیز به نامه اشاره کرده است اما بعید است طبق مقررات سرزمینی ایران فعالیت کند. از سویی دیگر دولت ایران نیز نمی‌تواند افرادی را که از استارلینک استفاده می‌کنند شناسایی کند چراکه در حال حاضر کاربران با هویت جعلی، توسط افرادی در خارج از کشور، کارت هدیه و ناشناس از این سرویس استفاده می‌کنند. شناسایی افراد نیز نیاز به پهپاد دارد که هزینه گزافی به همراه دارد و می‌توان منطقه مورد نظر را شناسایی کرد اما استارلینک در شعاع ۵۰۰ متری آنتن دارد و قابلیت خدمات‌رسانی دارد بنابراین نمی‌توان مکان دقیق استفاده را مشخص کرد مگر با گزارش همسایه‌های شخص.

نبود ایستگاه زمینی

اینترنت ماهواره‌ای استارلینک به ایستگاه زمینی یا gateway نیاز دارد. البته لزومی ندارد که ایستگاه زمینی در همان جایی که اینترنت استارلینک مورد استفاده قرار می‌گیرد نصب شود. اگر ایستگاه زمینی در فاصله ۸۰۰ تا هزار کیلومتری منطقه تحت پوشش قرار گیرد نیز امکان خدمات‌رسانی اینترنت ماهواره‌ای وجود دارد.

۱۴۷ ایستگاه زمینی عملیاتی وجود دارد و ۱۳ ایستگاه زمینی نیز در حال ساخت‌اند. چهار هزار و ۵۱۹ ماهواره استارلینک در آسمان وجود دارد و چهار هزار و ۴۸۷ ماهواره در این میان فعال‌اند.

همچنین به‌تازگی شرکت اسپیس ایکس اعلام کرده ۲۲ ماهواره اینترنتی خود را روز ۳۱ آگوست به مدار زمین پرتاب کرده و موشک را در اقیانوس اطلس فرود آورده است.

هزینه‌های بالای استفاده از اینترنت ماهواره‌ای

تجهیزات اینترنت ماهواره‌ای و پرداخت هزینه اشتراک ماهانه آن بسیار گزاف است. استفاده از استارلینک نیاز به تجهیزات خاصی دارد و باید کیت مربوط به آن را خریداری کرد. تجهیزات اینترنت ماهواره‌ای استارلینک تا سال گذشته ۴۹۹ دلار بوده که اکنون به ۵۹۹ دلار رسیده است. ماهانه ۱۱۰ دلار نیز باید اشتراک پرداخت شود تا بتوان از خدمات اینترنت ماهواره‌ای استفاده کرد.

در حال حاضر اینترنت ماهواره‌ای استارلینک در بیش از ۴۵ کشور دنیا در دسترس است. در بسیاری از این کشورها، فعالیت استارلینک پس از کسب مجوز‌های لازم از رگولاتور‌ها آغاز شده است.

فروش تجهیزات اینترنت ماهواره‌ای قاچاقی

تبلیغاتی در فضای مجازی، کانال‌ها و شبکه‌های مجازی منتشر شده مبنی بر فروش تجهیزات اینترنت ماهواره‌ای استارلینک به قیمت ۶۰ میلیون تومان. همچنین خبرهایی منتشر شده مبنی بر قاچاق تجهیزات اینترنت ماهواره‌ای از عراق به ایران با قیمت ۳۵۰ دلار. با یک جست‌وجو در تلگرام می‌توان تبلیغات بسیار زیادی درباره فروش تجهیزات استارلینک مشاهده کرد. مثلاً یک فروشنده ساکن تهران دستگاهی را که ۱۱۵۰ دلار بدهی دارد به قیمت ۸۵۰ دلار می‌فروشد.

دستگاه نو، هزار و ۸۰۰ دلار به فروش می‌رسد و دستگاه دست دوم هزار دلار فروخته می‌شود.

استارلینک تنها شرکت ارائه‌دهنده اینترنت ماهواره‌ای در دنیا نیست بلکه رقبایی دارد. دو شرکت ویاست و هیوزنت از دیگر شرکت‌های ارائه‌دهنده اینترنت ماهواره‌ای در دنیا هستند که از سال ۲۰۱۲ خدمات اینترنت ماهواره‌ای ارائه می‌کنند.