مرکز رشد چیست؟ آشنایی با خدمات و امکانات

مرکز رشد یا انکوباتور (Incubator) در واقع اصطلاحی است که از فضای زیست‌شناسی و پزشکی به فضای کارآفرینی و استارت‌آپ‌ها وارد شده است. انکوباتور به دستگاهی گفته می‌شود که برای رشد تخم پرندگان یا نوزاد حیوانات در اختیار آن قرار می‌گیرد. این دستگاه برای نوزادانی که زودتر از موعد به دنیا آمدند نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد. ویژگی اصلی این دستگاه ایجاد یک فضای مناسب برای مراقبت و رشد موجود مورد نظر است. ورود این اصطلاح به حوزه استارتاپی و کسب‌وکارها به معنای فراهم کردن فضا و زمینه‌ای برای شروع و حرکت در مسیر اصلی کاری است. این فضاها به صورت موقت و تا زمان کسب آمادگی برای زندگی در محیط واقعی در اختیار صاحبین ایده کسب‌وکارها قرار داده می‌شود.

مرکز رشد چیست؟

منظور از مرکز رشد یا انکوباتور در حوزه کسب‌وکارها، فضای فیزیکی است که به صورت موقت به کسب‌وکارها نوپا و استارت‌آپ‌ها اختصاص داده می‌شود.  در این مراکز علاوه بر مکان، خدمات مشخصی به صاحبان ایده‌ کسب‌وکار ارائه می‌شود تا بتوانند راحت‌تر و سریع‌تر به مرحله‌ی راه‌اندازی کار خود برسند. این خدمات و تسهیلات به طور معمول شامل امکان دسترسی به فناوری‌های جدید، فضا و دفتر کار، تسهیلات مالی و خدمات مشاوره‌‌ کسب‌وکار برای فعالیت‌های بازاریابی، خدمات فنی، مدیریت و منابع انسانی، حقوقی، مالی و غیره است.

در واقع مرکز رشد، به منظور کمک به شکل‌گیری ایده‌های نو دانشجویان در دانشگاه و تبدیل آن به یک کسب‌وکار سودآور و اشتغال‌زا ایجاد شده است تا با حذف شکاف میان دانشگاه و صنعت در رونق اقتصادی تاثیر داشته باشد. البته لازم به ذکر است، مدت زمانی که استارت‌آپ یا کسب‌وکار نوپا می‌تواند در مراکز رشد مستقر باشد و از خدمات آن استفاده کند بین ۳ تا ۵ سال است و پس از آن کسب‌وکار باید توانایی‌های لازم برای ادامه‌ی فعالیتی موثر و سودآور را در محیط خارج  داشته باشد.

مراکز رشد با چه اهدافی ایجاد می‌شوند؟

تاسیس و راه اندازی مراکز رشد در همه‌ی کشورها و اقتصادها به منظور تحقق اهداف مشخصی صورت می‌گیرد. مهم‌ترین این اهداف شامل موارد زیر است:

•  افزایش بازدهی نیروی کار
•  افزایش نرخ رشد اقتصادی
•  ایجاد زمینه کارآفرینی و حمایت از نوآوری و خلاقیت
•  ایجاد فرصتی برای راه‌اندازی صنایع فنی و تخصصی پیشرفته
•  ایجاد فرصت‌های بیشتر برای اجرای ایده‌های کسب‌وکار
•  کمک به ورود فناوری‌های جدید، انتقال فناوری و رشد واحدهای فناور
•  ایجاد زمینه لازم برای توسعه همکاری میان بخش‌های تحقیقاتی دانشگاهی و محیط کسب‌وکار
•  ایجاد فرصت‌های شغلی بیشتر برای جویندگان کار به خصوص فارغ التحصیلان دانشگاهی و کاهش نرخ بیکاری
•  ایجاد فرصت‌های بیشتر برای تجاری‌سازی اختراعات، اکتشافات، دستاوردهای پژوهشی و محصولات و خدمات فناورانه

مرکز رشد چه کار می‌کند و چه خدماتی ارائه می‌دهد؟

 خدمات و منابع ارائه شده در مراکز رشد با هم تفاوت‌هایی دارد اما همگی با هدف رفع چالش‌های موجود بر سر راه کسب‌وکارها نوپا، رسیدن به موفقیت و رشد و عملیاتی شدن ایده‌هایشان تاسیس شده‌اند. این مراکز در اولین گام به بررسی ایده‌های کارآفرینان می‌پردازند و در صورت نیاز به کسب‌وکارها نوپا، طرح‌های هوشمند ارائه می‌دهند. سایر خدمات این مراکز با هدف کمک به تسهیل تجاری‌سازی ایده و ورود به بازار انجام می‌شود. فراهم کردن فضای کاری و منابع عملیاتی نرم افزاری، سخت افزار، امکان استفاده از منابع سرمایه‌ای و مالی شامل وام، کمک هزینه، دسترسی به شبکه سرمایه گذاران، ارائه خدمات مشاوره و آموزش در زمینه فعالیت‌های مدیریت، منابع انسانی، حسابداری و مالی، تحقیقات بازار، بازاریابی، اداری و حقوقی، تسهیل بازاریابی و فراهم آوردن امکان دسترسی به مشتریان بالقوه و حتی ارائه حمایت‌های قانونی از جمله این خدمات است. در نهایت این مراکز به منظور اطمینان از دستیابی به اهداف تعیین شده، به نظارت و ارزیابی بر فعالیت‌های این کسب‌وکارها نوپا اقدام می‌کنند.

انواع مراکز رشد

به طور کلی چند نوع مختلف از مرکز رشد تجاری وجود دارد که هر کدام به ارائه خدمات به صنایع خاص و الگوهای تجاری خاصی می‌پردازند. دسته‌بندی مراکز رشد شامل موارد زیر است.

• مرکز رشد صنعتی که هدف از ایجاد آن حمایت از کارآفرینان و شرکت‌ها نوپا است و توسط سازمان‌های دولتی و غیردولتی ایجاد شده است.
•  مرکز رشد دانشگاهی که با هدف حمایت از دانشگاه‌ها و استفاده تجاری از دانش فنی و رعایت حقوق مالکیت معنوی راه‌اندازی می‌شود. به علاوه، این مراکز امکان استفاده از امکانات دانشگاهی از آزمایشگاه‌های مجهز گرفته تا کتابخانه‌ها و مشاوره‌های تخصصی اعضای هیئت علمی را برای صاحبین ایده فراهم می‌کنند.
• مرکز رشد مجازی که ارائه خدمات آن به صورت مجازی است و به غیر از فضای فیزیکی به ارائه سایر خدمات به کارآفرینان می‌پردازد.
• مرکز رشد بین المللی که با شبکه‌سازی و ارتباط با دانشگاه‌ها، مراکز تحقیقاتی و سرمایه‌گذاران داخلی و بین‌المللی به منظور تسهیل ورود یک شرکت به بازار خارجی و پشتیبانی از فعالیت‌‌های صادراتی تشکیل می‌شود.

چند نمونه از مراکز رشد دانشگاهی در ایران

مرکز رشد دانشگاه تهران

مرکز رشد دانشگاه شهید بهشتی

مرکز رشد واحد علوم انسانی و اجتماعی دانشگاه علامه طباطبائی

مرکز رشد و فناوری علوم تحقیقات تهران

مرکز رشد واحد الکترونیکی

مرکز رشد و فناوری دانشگاه آزاد اسلامی شیراز

مرکز رشد واحدهای فناور دانشگاه آزاد اسلامی مشهد

تفاوت مرکز رشد (Incubator) و شتاب‌دهنده (Accelerators) چیست؟

علاوه بر مراکز رشد، مراکز دیگری نیز برای کمک به رشد و پیشرفت کسب‌وکارها به ارائه خدمات به کارآفرینان می‌پردازند. یکی از اصلی‌ترین این مراکز، شتاب‌دهنده‌ها است. ممکن است برخی به اشتباه تصور کنند که این دو مرکز تفاوت چندانی با هم ندارند ولی به طور کلی مرکز رشد و شتاب‌دهنده با هم متفاوت هستند.

شتاب‌دهنده‌ها معمولا در جزئیات کسب‌وکارها درگیر می‌شوند و برای تسریع مسیر رشد آن تلاش می‌کنند. مراکز رشد تنها با ارائه امکانات و خدمات به فرآیند تسهیل رشد کمک می‌کنند و جزئیات فرآیند و فعالیت‌های مربوط به کسب‌وکارها جزو موارد مورد اهمیت و پیگیری آنها نیست. به‌طور خلاصه، تفاوت ساختاری و کارکردی این دو نهاد بدین شکل است.

ارائه خدمات توسط شتاب‌دهنده‌ها در یک بازه زمانی کوتاه و حدود ۳ الی ۶ ماه است و پس از آن تنها رابطه سهامداری میان شتاب‌دهنده و کسب‌وکار برقرار است؛ ولی تیم‌های استارت‌آپی می‌توانند بین ۱ تا ۵ سال در مراکز رشد مستقر باشند و از امکانات آن استفاده کنند.

به دلیل اهداف اقتصادی تاسیس شتاب‌دهنده‌ها، این مراکز معمولا به تیم‌ها و کارآفرینانی که جذب می‌کنند، مقداری سرمایه اولیه اختصاص می‌دهند و از آنها درصدی سهام می‌گیرند. این فرآیند در مراکز رشد متفاوت است. این مراکز که با اهداف غیرانتفاعی فعالیت می‌کنند، در ازای خدماتشان سهامی از کسب‌وکارها دریافت نمی‌کنند.

تامین سرمایه مراکز رشد بر عهده‌ی دانشگاه‌ها و سازمان‌های توسعه اقتصادی است و به دلیل آن سود یا سهامی از کسب‌وکارها دریافت نمی‌کنند. شتاب‌دهنده‌ها به دلیل خصوصی بودن، در ازای سرمایه اولیه‌ای که در اخیار کسب‌وکارها قرار می‌دهند، درصد مشخصی سهام دریافت می‌کنند.