آیا یک راننده حق دارد هم در تپسی کار کند و هم در اسنپ؟

نشسته‌ام توی تپسی و دارم از خانه به محل کار می‌روم. موبایل راننده روی یک ابزارکی است که چسبیده به پنجره. حداقل بهتر است از بقیه که موبایل را حتی می‌گذارند روی صندلی بغل و هر از گاهی نگاهش می‌کنند و ما باید به جای آنها خیابان را می‌پاییم که کسی را زیر نگیرند یا نزنند به یک موتوری که ناغافل پیچیده جلویشان. موبایل اما مدام پیشنهاد مسیر می‌دهد. با قیمت‌های جورواجور. مگر من مسافرش نیستم؟ مگر می‌شود حین سفر یک مسافر دیگر گرفت؟ دوزاری‌ام می‌افتد که اسنپ است و طرف همزمان اسنپ و تپسی را روشن کرده و دارد کاسبی می‌کند.

در سایت اسنپ، یک آیین‌نامه انضباطی برای رانندگان گذاشته و ماده 3 آن می‌گوید: «تخلفات کاربران راننده اسنپ با توجه به میزان خسارت وارد و تعیین ‌شده و برحسب شدت آن به سه گروه تقسیم می‌شود.» در گروه دوم آن نوشته شده: همکاری با شرکت‌های رقیب. ما قبلاً در یک مطلب با تیتر «حق با اسنپ است یا تپسی» به واکاوی ابعاد حقوقی استفاده همزمان از دو اپلیکیشن پرداخته‌ایم. حالا در این مطلب می‌خواهیم همزمان دو مساله را به طور مجزا بررسی کنیم.

سوال اول: آیا کار کردن یک فرد به طور همزمان در دو اپلیکیشن اسنپ و تپسی غیرقانونی است؟
قبل از پاسخ به این سوال دو نکته اساسی را یادتان باشد:

الف: «قراردادهای خصوصی نسبت به کسانی که آن را منعقد نموده‌اند در صورتی که مخالف صریح قانون نباشد نافذ است.» این متن ماده 10 قانون مدنی است و به این معناست که تا زمانی که یک قرارداد خلاف صریح قانون نباشد شما می‌توانید دیگری را به آن ملزم کنید.

ب: «هیچ‌کس نمی‌تواند به طور کلی حق تمتع یا حق اجرای تمام یا قسمتی از حقوق مدنی را از خود سلب کند.» این هم متن ماده 959 قانون مدنی است و می‌گوید هیچ کس نمی‌تواند طبق یک قرارداد موافقت کند که دیگری او را به بردگی خود درآورد؛ بنابراین اگر یکی از حقوق هر فردی این است که او حق انتخاب شغل دارد (کمااینکه در اصل 28 قانون اساسی آمده: «هر کس حق دارد شغلی را که بدان مایل است و مخالف اسلام و مصالح عمومی و حقوق دیگران نیست برگزیند.»)، کسی نمی‌‌تواند این حق را از او سلب کند.

خب، حالا بیایید به قرارداد اسنپ با رانندگان بپردازیم. اسنپ رانندگان را ملزم کرده که فقط از این اپلیکیشن استفاده کنند. این کار طبق ماده 10 قانون مدنی مجاز است. ضمناً این کار به طور کلی حق بهره‌برداری فرد از حق مدنی اشتغالش را زیر سوال نمی‌برد. چرا؟ چون او می‌تواند با خروج از اسنپ در دیگر اپلیکیشن‌هافعالیت کند. اما این‌طور نیست. قرارداد اسنپ با رانندگان اشکال حقوقی دارد. چرا؟

قانون اجرای سیاست‌های کلی اصل چهل و چهارم (۴۴) قانون اساسی، موادی دارد در مورد حقوق رقابت. در واقع قانون رقابت ما بخشی از این قانون است. حالا بیایید با هم قسمت 2 از بند الف و قسمت 3 از بند واو ماده 45 قانون را بخوانیم: اعمال ذیل که منجر به اخلال در رقابت می‌‌شود، ممنوع است:… «وادار کردن اشخاص دیگر به استنکاف از معامله یا محدود کردن معاملات آنها با رقیب.» «معامله با طرف مقابل با این شرط که طرف مذکور از انجام معامله با رقیب امتناع ورزد.»

قسمت‌های 2، 4 و 5 از بند ط این قانون نیز به همین موضوع اشاره دارد: «سوءاستفاده از وضعیت اقتصادی مسلط سوءاستفاده از وضعیت اقتصادی مسلط به یکی از روش‌های زیر: تحمیل شرایط قراردادی غیرمنصفانه… ایجاد مانع به ‌منظور مشکل کردن ورود رقبای جدید یا حذف بنگاه‌ها یا شرکت‌های رقیب در یک فعالیت خاص… (و) مشروط کردن قراردادها به پذیرش شرایطی که از نظر ماهیتی یا عرف تجاری، ارتباطی با موضوع چنین قراردادهایی نداشته باشد.»

این درست همان کاری است که اسنپ دارد انجام می‌دهد و بنابراین قرارداد اسنپ با رانندگانش خلاف قانون است و در این بخش لازم‌الاجرا نیست.

و اما سوال دوم: آیا این امکان وجود دارد که یکی از این اپلیکیشن‌ها، رانندگان دیگر اپلیکیشن را ترغیب کند که کار خود را در آن اپلیکیشن رها کند و به این اپ بپیوندد؟ این مساله حقوقی تقریباً هفت سال پیش در آمریکا بین دو اپلیکیشن لیفت و اوبر به وجود آمد. ما ولی در اینجا می‌خواهیم این مساله را از نظر حقوق ایران مورد بررسی قرار دهیم. در واقع قرار است دزدیدن یا کش رفتن نیروی انسانی یا به قول انگلیسی‌زبان‌ها Poaching یا Headhunting را از نظر قوانین ایران مورد بررسی قرار دهیم.

پاسخ این سوال هم منفی است. در همین قانونی که ذکر کردیم و همین ماده این موارد نیز غیرقانونی شمرده شده است: «ترغیب، تحریک یا وادار ساختن یک یا چند سهامدار، صاحب سرمایه، مدیر یا کارکنان یک بنگاه و یا شرکت رقیب از طریق اعمال حق رأی، انتقال سهام، افشای اسرار، مداخله در معاملات بنگاه‌ها یا شرکت‌ها یا روش‌های مشابه دیگر به انجام عملی که به ضرر رقیب باشد.»

بنابراین طبق قانون، نه اسنپ حق دارد که دیگران را از کار کردن در اپلیکیشن‌های دیگر منع کند و نه تپسی حق دارد راننده‌های اسنپ را از آن خود کند. این ممنوعیت اخیر البته طبیعتاً شامل تبلیغات عرفی نیست. تپسی حق دارد که در تبلیغات خود، مزایای راننده شدن در تپسی را بگوید ولی مثلاً حق ندارد عده‌ای را اجیر کند تا با گرفتن سرویس از اسنپ، از این سر شهر تا آن سر شهر بروند و به قول معروف مخ راننده اسنپ را بزنند تا جذب تپسی شود.