رایانش ابری و انواع آن چیست؛ خانه‌ای بر فراز ابرها

به عقیده چارلز داروین، «همیشه قوی‌ترین و باهوش‌ترین گونه‌ها نیستند که بقا دارند، بلکه موجوداتی که با تغییرات سازگار هستند باقی می‌مانند.» در جهان امروز که تحولات دیجیتالی نه به فاصله چند دهه که طی چند سال روی می‌دهد، کسب و کارها محکوم به دنبال کردن فناوری‌های جدید برای بقا در دنیای تجارت هستند.

به احتمال زیاد، بسیاری از افراد غیرمتخصص در مواجهه با SaaS، هیچ ایده‌ای در مورد کاربرد و مصادیق آن ندارند. در حالی که استفاده از اپ‌های موبایلی یا وب‌اپ‌ها برای گوش دادن به موسیقی، دیدن فیلم، بازی و تولید و ویرایش فایل‌هایی همچون وُرد، پی‌دی‌اف و غیره به صورت آنلاین و بسیاری خدمات مشابه دیگر همگی با استفاده از خدمات SaaS انجام می شود. در یک تعریف ساده:

SaaS یا Software as a Service که «نرم‌افزار به عنوان خدمت» نامیده می‌شود در حقیقت در برابر SaaP یا Software as a Product «نرم‌افزار به عنوان کالا» قرار می‌گیرد. در «نرم‌افزار به عنوان کالا»، که در اصطلاحی جالبْ نرم‌افزار سنتی محسوب می‌شود، شخص همچون دهه‌های گذشته به فروشگاه مراجعه و یک نسخه از نرم‌افزار شامل لایسنس و فایل‌های برنامه را به صورت لوح فشرده یا دانلود فایل آفلاین خریداری و روی سیستم خود نصب می‌کند. عموماً در این شرایط تمامی کاربردهای نرم‌افزار به صورت آفلاین و روی سخت‌افزار شخص انجام می‌شود و سرویس‌دهی آنلاین برای به‌روزرسانی یا دریافت بسته‌های آفلاین خدمات اضافی خواهد بود. در نقطه مقابل، در «نرم‌افزار به عنوان خدمت»، کاربران به صورت آنلاین از نرم‌افزار استفاده می‌کنند، نیازی به دانلود و نصب آن روی سیستم نیست و حفظ امنیت سامانه‌های نرم‌افزاری و اطلاعات و داده‌ها، تماماً بر عهده ارائه‌دهنده SaaS خواهد بود.

رایانش ابری چیست؟

به موازات پیشرفت فناوری‌های اطلاعات و ارتباطات، «رایانش» پنجمین خدمت عمومی اصلی در کنار آب، برق، گاز و تلفن تلقی می‌شود. به عنوان مثال، در روزگاران بسیار قدیم، هر خانوار، روستا یا مزرعه‌ای برای خود چاه آب داشت که عموماً هم با صرف هزینه‌های شخصی، نیروی انسانی برای کشیدن آب از چاه و مشکلات بهداشتی همراه بود، اما امروزه با پیشرفت‌های صنعتی و تحولات بنیادین در خدمات عمومی، امکان دستیابی به سیستم آبرسانی به سادگی باز کردن شیر آب است.

«رایانش ابری» هم در واقع همان سیستم آبرسانی عمومی به شهروندان است که می‌تواند مربوط به یک شهر یا منطقه باشد و در جهان پهناور اینترنت، خدمات خود را در دسترس عموم کاربران قرار دهد. موفقیت اینترنت موجب شده که توانایی رایانش از یک رایانه شخصی به رایانه‌های ارائه‌دهندگان سرویس از طریق اینترنت انتقال یابد و به تعبیر بسیاری، از آن با عنوان «موج سوم انقلاب دیجیتالی»یاد می‌شود.

«رایانش ابری» از ترکیب دو کلمه رایانش (Computing) و ابر (Cloud) ایجاد شده است. وجه تسمیه ابر در این است که اینترنت همچون ابری جزئیات فنی‌اش را از دید کاربران پنهان می‌دارد و کاربران نیز نیازی به آشنایی یا اعمال کنترل بر فناوری زیرساخت ابری که از آن استفاده می‌کنند ندارند. «ابر» نوعی سیستم موازی و توزیعی است متشکل از مجموعه‌ای از رایانه‌های به هم متصل و مجازی که از لحاظ دینامیکی یک یا چند منبع رایانش متحد تلقی می‌شوند که بر اساس موافقت‌نامه‌های سطح خدمات (SLA) تنظیم‌شده طی مذاکرات ارائه‌دهندگان خدمات ابری (CSP) و مشتریان تحت نظارت قرار می‌گیرند. «رایانش ابری» به دلیل کاهش هزینه‌ها، انعطاف‌پذیری و قابلیت توسعه بالا یکی از جذاب‌ترین فناوری‌های روز دنیا محسوب می‌شود. در خدمت «رایانش ابری» آنچه روی می‌دهد رساندن منابع فناوری اطلاعات بنا بر درخواست مشتری و مبتنی بر پرداخت به ازای استفاده است؛ به عبارت دیگر، مشتری تنها زمانی مکلف به پرداخت هزینه است که از خدمات ابری استفاده کند. همچنین هیچ نیازی به صرف هزینه‌های سنگین بابت خرید رایانه‌هایی با قدرت پردازش و فضای ذخیره‌سازی بالا برای راضی نگه داشتن درخواست‌های حداکثری وجود ندارد و به همین دلیل موانع مالی موجود برای توسعه کسب و کارها را به شدت کاهش می‌دهد.

هزینه‌های اجرایی و نگهداری تجهیزات نیز کاهش می‌یابد؛ به عنوان مثال، کاربران دیگر نگران مشکلاتی نظیر از کار افتادن هارد درایو، نسخه‌های پشتیبان و ارتقای سیستم نخواهند بود. استفاده از خدمات ابری با هر دستگاهی اعم از رایانه شخصی، لپ‌تاپ، تلفن همراه و تبلت از هر نقطه از جهان که خدمات اینترنت در دسترس باشد امکان‌پذیر است.

یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های «رایانش ابری» رهایی ارائه‌دهندگان سرویس از کپی غیرمجاز محصولات آنهاست، مشکلی که سال‌ها توسعه‌دهندگان نرم‌افزارها را درگیر کرده بود. در «رایانش ابری»، به این دلیل که عمل پردازش بر سرورهای ارائه‌دهندگان خدمات روی می‌دهد، اقداماتی مانند کپی غیرمجاز و مهندسی معکوس به شدت دشوار خواهد بود. بنابراین حمایت از مالکیت فکری نرم‌افزارها به مراتب آسان‌تر است. از طرفی ارائه‌دهندگان خدمات با به‌روزرسانی محصولات خود می‌توانند اطمینان داشته باشند که همه کاربران به آخرین نسخه محصول دسترسی دارند و در نهایت، می‌توانند با استفاده از الگوریتم‌های استخراج داده مبتنی بر داده‌های مشتریان، تبلیغات هدفمندی به ایشان ارائه دهند.

انواع رایانش‌های ابری

«رایانش ابری» بنا بر تقسیم‌بندی موسسه ملی استانداردها و فناوری آمریکا (NIST)، در چهار نوع ارائه می‌شود:

1- رایانش ابری عمومی: رایج‌ترین نوع خدمات ابری است که از سوی شرکت ارائه‌دهنده آن در اختیار کاربران متعددی قرار می‌گیرد. Google drive، Microsoft Azure و Dropbox از این دست هستند. عبارت «عمومی» در حقیقت با این هدف به کار می‌رود که تمایز مشخصی بین مدل اصلی خدمات در دسترس رایانش ابری در فضای اینترنت با مدل‌های رایانش ابری خصوصی ایجاد کند.

رایانش ابری عمومی شامل سه خدمت می‌شود:

SaaS (Software as a Service): که تعریف آن پیشتر ارائه شد و مختص کاربران نهایی است.

PaaS (Platform as a Service): این خدمت مدیریت داده‌ها و ابزارهای توسعه نرم‌افزار و توسعه وب اپلیکیشن‌ها را به شدت تسهیل می‌کند بنابراین کاربران آن توسعه‌دهندگان هستند. در توضیحی ساده‌تر، PaaS مانند شخصی است که تمامی تجهیزات سنگین و ابزارهای قدرتی مورد نیاز برای ساخت سریع یک خانه را اجاره کرده است، به شرطی که تجهیزات و ابزارآلات مرتب توسط مالک آنها نگهداری و تامین شود.

IaaS (Infrastructure as a Service): به عبارتی زیرساخت تحت میزبانی در فضای ابری است و شامل سرورهای مجازی و فضای ذخیره‌سازی ابری، امنیت فضای ابری و دسترسی به منابع مرکز داده می‌شود. کاربران آن نیز مهندسان و تامین‌کنندگان سرویس‌های آی‌تی خواهند بود.

2- رایانش ابری خصوصی: نوعی خدمات ابری است که مختص یک نهاد اعم از شرکت، سازمان یا دانشگاه است و با سایر کاربران خارج از آن به اشتراک گذاشته نمی‌شود.

در یک مثال ملموس، رایانش ابری عمومی مانند اجاره کردن یک آپارتمان و رایانش ابری خصوصی مانند اجاره کردن یک خانه ویلایی است. خانه ویلایی فضای خصوصی بیشتری دارد اما علاوه بر اینکه مبلغ اجاره آن بالاتر است، استفاده از منابع آب و گاز و برق نیز در آن بالاترین کارآمدی اقتصادی را ندارد. نگهداری از آپارتمان و فضاهای مشاع بر عهده مدیر ساختمان یا ناظر تعیین شده از سوی تمامی مالکان است اما نگهداری از خانه ویلایی بر عهده خود مالک است و تعمیرات و خدمات ساختمانی یا از طریق پیمانکار انجام می‌شود یا گاه خود مالک باید آستین بالا بزند.

3- رایانش ابری ترکیبی: نوعی خدمات ابری است که از هر دو نوع رایانش ابری عمومی و خصوصی تشکیل می‌شود. در این شرایط، شرکت‌ها یا سازمان‌ها اصولاً داده‌های حساس‌تر خود را برای افزایش امنیت در فضای خصوصی، و اطلاعات و داده‌های کمترْحساس خود را در فضای عمومی به اشتراک می‌گذارند.

4- رایانش جمعی: نوعی خدمات ابری است برای یک اجتماع مشخص از نهادهایی با اهداف و منافع معین.

نرم‌افزارهای SaaS را در هر دو نوع فضا می‌توان ارائه کرد اما بررسی قراردادهای مربوط به آن در فضای رایانش ابری عمومی بررسی می‌شود، که در نوشتارهای بعدی و به ترتیب زیر به آنها می‌پردازیم:

1. محتوای حقوقی قراردادهای SaaS
2. مالکیت فکری در قراردادهای SaaS
3. تحدید مسئولیت در قراردادهای SaaS
4. حمایت از حقوق کاربر در قراردادهای SaaS
5. توافق‌نامه سطح خدمات در قراردادهای SaaS

اندکی پیشنهاد

مارک اندریسن (Mark Andreessen) کارآفرین و سرمایه‌گذار عصر حاضر و از بنیان‌گذاران سیلیکون‌ولی می‌گوید: «فناوری همچون آب است و در صدد هم‌طراز کردن خود برمی‌آید. بنابراین زمانی که شما رایانه خود را با میلیاردها رایانه دیگر ارتباط می‌دهید، مشخص است که سهم قابل توجهی از منابعی که نیاز دارید- نه فقط متون و رسانه‌ها بلکه قدرت پردازش- به صورت دسترسی از راه دور در اختیار‌تان قرار می‌گیرد.»
انسان در عصر اطلاعات و ارتباطات بیش از هر زمان دیگری در طول تاریخ به منافع به‌اشتراک گذاشتن منابع و داشته‌های خود با دیگران باور داشته است. به عبارت ساده‌تر، خوشحالی زمانی معنا دارد که همه خوشحال باشند.