حقوق لنگ و سیمرغ فناوری

سال‌های کمی دور - نمای خارجی در سال‌های پایانی دهه 90 میلادی، بسیاری از مقالات علمی و کتب دانشگاهی در حوزه علوم انسانی، سعی داشتند با آینده‌نگری (یا دقیق‌تر بگوییم: آینده‌نگاری) از تاثیر توسعه اینترنت و تسهیل فضای تبادل اطلاعات بر حقوق و روابط بین‌الملل سخن بگویند. به عنوان نمونه می‌توان به نوشته‌های جاناتان آرونسون (Jonathan Aronson) رئیس و استاد دانشکده روابط بین‌الملل در دانشگاه کالیفرنیای جنوبی اشاره کرد؛ از جمله مقاله «انقلاب ارتباطات و اینترنت» که به فارسی نیز ترجمه و منتشر شده است. این استاد حقوق بین‌الملل در سال‌ها پیش سعی دارد نسبت به بررسی آثار ناشی از «توسعه اینترنت» و پدید آمدن «کسب و کار الکترونیکی» و مهم‌تر از آن «ارتباطات بی‌سیم» بر حقوق، اقتصاد، امنیت و اجتماع بنویسد. او به حد وسع خود چالش‌های ناشی از انقلاب اطلاعات بر سیاست، حکومت، جهانی شدن و روابط بین‌الملل را بحث می‌کند و دغدغه‌های خود را بیان می‌دارد. مقالاتی از این دست با رویکرد آینده‌نگری‌های تخصصی (نه تخیلی و بر اساس گمانه‌زنی بلکه بر مبنای آمار و مقدمات علمی) در میان نشریات دانشگاهی و تخصصی خارجی بسیار یافت می‌شود. آنچنان که گویی دغدغه و نگرش اندیشمندان علوم انسانی در آن جوامع - اگر نه پیشتر و جلوتر - لااقل هم‌دوش با فناوری روز پیش می‌رود. سال‌های خیلی دور - نمای داخلی اجازه دهید نگاهی داشته باشیم به سال‌های خیلی دور اما نه با نگاه به کوشش‌های علمی خارجی، بلکه با گذر و نظری بر مطالعات حقوقی در سرزمین خودمان؛ به عنوان مثال در قریب به دو قرن پیش نحوه بحث و بررسی شیخ مرتضی انصاری در کتاب «مکاسب‌المحرمه» را مرور کنیم یا قریب به هفت قرن پیش در کتاب مسالدین محمدابن مکّی عاملی معروف به شهید اول تحت عنوان «لمعه الدمشقیه». مطالعه سرفصل‌ها و مباحث ارائه‌شده در این منابع و دقت نظر در روش بحث و موشکافی این عالمان،...