پایان امپراتوری پاساژها

چهار سال پیش را به خوبی در خاطر دارم؛ وقتی تیمی متشکل از چند برنامه‌نویس جوان می‌خواستند یک فروشگاه آنلاین برای بازار رضا طراحی کنند. طرح بسیار خوبی داشتند و پلتفرم اصلی وب‌سایت را هم پیاده کرده بودند اما هر وقت از آنها در خصوص پیشروی آن پروژه سوال می‌کردم، متوجه می‌شدم کارشان از یک جایی به بعد تقریبا هیچ پیشرفتی نداشته است؛ پیشرفتی که مشخصا بیش از هر چیز به توافق آنها با صاحبان آن پاساژ تخصصی مربوط می‌شد. با توجه به اینکه فروش آنلاین کالاهایشان نه‌تنها ضرری به بازارشان نمی‌زند، حتی سهم آنها را از این بازار در گستره جغرافیایی وسیع‌تری در سطح کل کشور افزایش می‌دهد؛ همیشه برایم سوال بود که چرا این پاساژها که قدرت مالی بالایی هم دارند، در جهت ارائه خدمات به‌روز به مردم کار قابل قبولی ارائه نمی‌کنند. البته از بد روزگار شروع فعالیت آن تیم جوان هم تقریبا با یکی از سنتی‌ترین بخش‌های بازار در این حوزه یعنی بازار رضا همزمان شده بود. اما در طول این سالیان فعالیتی از پاساژهای دیگر نیز در ارائه خدمات آنلاین دیده نشد، هر چند آنها هم کم و بیش فعالیت‌هایی برای راه‌اندازی وب‌سایت‌هایی در این زمینه انجام داده بودند.
بدون شک اولین و مهم‌ترین عامل برای راه‌اندازی فروشگاه آنلاین به خصوص در زمینه محصولات تخصصی مثل کالاهای دیجیتال و الکترونیک، مقوله زنجیره تامین کالاست؛ مقوله‌ای که فروشگاه‌های فیزیکی واقع در شهر آن را به طور اتوماتیک در اختیار داشته و دارند. اما حالا چرا این مراکز خرید محصولات آی‌تی در ارائه این خدمت که سودشان را هم تضمین می‌کند، پیش‌قدم نشدند؟ فرصتی که می‌توان گفت در حال حاضر با سر برآوردن فروشگاه‌های مجازی موفق در این عرصه به تهدیدی برای این پاساژها تبدیل شده است.
به طور کلی قاعده‌ای برای فعالان اقتصادی وجود دارد؛ اینکه این افراد هیچ‌گاه از بازار بزرگ‌تر و به تبع آن کسب درآمد بیشتر بدشان نمی‌آید. پس به نظر می‌رسد راه‌اندازی فروشگاه آنلاین بخشی از سرمایه یا درآمد مالکان این پاساژها را تحت شعاع قرار می‌دهد. به طور عینی‌تر به نظر می‌رسد مالکان عمده این‌گونه پاساژها ترس این را دارند که با پا گرفتن فروشگاه‌های مجازی در این حوزه قیمت املاک‌شان در طول زمان افت کند. دلیل دوم هم می‌تواند عدم اعتقاد قلبی تصمیم‌سازها و تصمیم‌گیران این پاساژها به پا گرفتن خدمات آنلاین در کشور باشد و اینکه عموما فعالان این بازار تمایل به معامله‌های بسیار ملموس و سنتی دارند.
اما فارغ از اینکه دلیل اول یا دلیل دوم محتمل‌تر باشد، «تغییر» بزرگ و کوچک نمی‌شناسد و منتظر صدور فرمان از جایی نمی‌نشیند و بالاخره راه خودش را باز می‌کند. موجی از جوان‌هایی که در زمان جنگ تحمیلی ایران و عراق متولد شده بودند می‌آیند و از این فرصت که اینترنت باعث و بانی‌اش بود، استفاده می‌کنند. با حضور این دسته از کارآفرین‌ها که اندیشه‌ای نوگراتر نسبت به ارائه خدمات دارند، کم‌کم قطب دیگری در فروش کالاهای آی‌تی تحت عنوان فروشگاه‌های آنلاین ظهور می‌کند و همین امر شاید پایانی بر امپراتوری بلامنازع پاساژها باشد. پاساژهایی که تا مدت‌زمان زیادی فکر می‌کردند تنها قدرت بازار عرضه کالاهای دیجیتال هستند، حال در کنار مشکلات دیگرشان باید وجود رقبایی از این دست را نیز در فهرست عوامل موثر بر بازار خود در نظر بگیرند