ایران در جنگ‌های نسل سوم: استراتژی‌های اقتدار

جهان در آستانه انقلابی بی‌سابقه در جنگ‌افزارها قرار دارد و ایران، به‌عنوان کشوری با جایگاه استراتژیک، نمی‌تواند از این تحولات بی‌تفاوت بگذرد. گزارش‌های پیشین، «جنگ ایران و اسرائیل در سایه هوش مصنوعی» و «انقلاب سوم در جنگ‌ها: همگرایی هوش مصنوعی، کوانتوم و زیست‌فناوری»، نشان دادند که چگونه این فناوری‌ها، از پهپادهای خودمختار و رمزگشایی کوانتومی تا پاتوژن‌های مهندسی‌شده، میدان نبرد را به قلمروهای شناختی، سایبری و زیستی کشانده‌اند.

این تحولات، فرصت‌ها و تهدیداتی بی‌سابقه برای امنیت ملی ایران به همراه دارند. از این‌رو ایران می‌تواند در این عصر جدید، با ارائه توصیه‌های راهبردی، مسیری عملی برای تقویت اقتدار ملی ایران از طریق تسلط بر فناوری‌های پیشرفته ترسیم کند تا نه‌تنها از عقب‌ماندگی استراتژیک جلوگیری کند، بلکه به پیشتازی در صحنه جهانی دست یابد. از حاکمیت داده و زیرساخت‌های بومی تا همکاری‌های منطقه‌ای، این راهکارها ایران را برای مواجهه با جنگ‌های نسل سوم آماده می‌سازد.

۱- حاکمیت داده و زیرساخت‌های بومی فناوری

ایران با توسعه یک چارچوب ملی جامع برای حکمرانی داده، می‌تواند از چالش‌های فعلی مانند کمبود داده‌های باکیفیت و وابستگی به منابع خارجی رهایی یابد. این چارچوب باید شامل موارد زیر باشد:

توسعه پایگاه‌های داده بومی با استفاده از منابع داخلی برای آموزش الگوریتم‌های هوش مصنوعی و تحلیل تهدیدات زیستی ضروری است. همچنین، ایجاد حاکمیت داده ملی و مدیریت داده‌های باکیفیت و بدون سوگیری، هم به تقویت توان داخلی در حوزه هوش مصنوعی کمک می‌کند و هم از اطلاعات حساس مانند داده‌های ژنومی در برابر تهدیدات محافظت می‌کند.

سرمایه‌گذاری در تولید بومی نیمه‌رساناهای پیشرفته با همکاری دانشگاه‌ها، بخش خصوصی و واردات فناوری از چین، برای تقویت زیرساخت‌های هوش مصنوعی و کوانتومی در شرایط تحریمی ضروری است. با توجه به رقابت جهانی و محدودیت‌های صادراتی، کاهش وابستگی و تضمین زنجیره تأمین از طریق شرکای استراتژیک مانند چین، یک نیاز راهبردی برای دستیابی به توانمندی‌های مستقل فناورانه محسوب می‌شود.

تدوین استانداردهای ملی برای امنیت داده‌ها، به‌ویژه برای مقابله با مسمومیت داده و سوگیری‌های الگوریتمی در کاربردهای نظامی، ضروری است. استفاده از مدل‌های بومی هوش مصنوعی بدون اعتماد (ZTAI) و ایجاد چارچوب امنیت سایبری-زیستی برای حفاظت از داده‌های ژنومی و پلتفرم‌های بیوسنتز نیز اهمیت دارد. با توجه به پیچیدگی روزافزون تهدیدات هوش مصنوعی و زیست‌فناوری، این اقدامات برای حفظ اعتماد، یکپارچگی و عملکرد امن سیستم‌های نظامی حیاتی هستند.

۲- تقویت آمادگی دفاعی و تسریع تحقیق و توسعه داخلی

برای تقویت آمادگی دفاعی در برابر تهدیدات آینده، ایران می‌تواند اقدامات زیر را در اولویت قرار دهد:

اولویت‌بندی توسعه پروتکل‌های رمزنگاری پساکوانتومی (PQC): پروتکل‌های رمزنگاری پساکوانتومی می‌بایست متناسب با تهدیدات، و آزمایش آن‌ها در سناریوهای شبیه‌سازی‌شده، توسعه یابند. تهدید «فعلا جمع‌آوری کن، بعداً رمزگشایی کن»  توسعه PQC را با صرف‌نظر از زمان‌بندی قابلیت‌های محاسبات کوانتومی تهاجمی، به یک ضرورت دفاعی فوری و حیاتی تبدیل می‌کند. اولویت‌بندی PQC امنیت بلندمدت ارتباطات ملی و داده‌های حساس را در برابر رمزگشایی کوانتومی آینده تضمین می‌کند.

استقرار شبکه حسگرهای کوانتومی برای پایش مرزها و تشخیص تهدیدات: استقرار شبکه حسگرهای کوانتومی برای پایش مرزها و شناسایی تهدیدات پنهان، به‌ویژه پهپادهای دشمن، از اولویت‌های دفاعی است. این حسگرها که مستقل از GPS عمل می‌کنند و با سیستم‌های موجود قابل ادغام‌اند، می‌توانند مکمل موثری برای شبکه‌های جایگزین GPS مانند BeiDou باشند. مزیت اصلی آن‌ها در مقابله با فناوری‌های پنهان‌کاری و تقویت توان اطلاعات، نظارت و شناسایی (ISR) مستقل است که نقش مهمی در هشدار زودهنگام و دفاع در برابر تهدیدات پیشرفته ایفا می‌کند.

ادغام هوش مصنوعی لبه با حسگرهای زیستی پوشیدنی برای تشخیص بلادرنگ تهدیدات: استفاده از حسگرهای زیستی پوشیدنی مجهز به هوش مصنوعی لبه، برای تشخیص بلادرنگ تهدیدات بیولوژیکی و شیمیایی و تقویت واکنش سریع در شرایط بحرانی، ضروری است. این ترکیب، نقش کلیدی در ایجاد یک سامانه پدافند زیستی مقاوم ایفا می‌کند. با این حال، باید هم‌زمان مخاطرات نشت داده و الزامات پدافند غیرعامل نیز مورد توجه قرار گیرد.

تقویت دفاع سایبری با سیستم‌های تشخیص نفوذ مبتنی بر هوش مصنوعی لبه: استفاده از سیستم‌های تشخیص نفوذ مبتنی بر هوش مصنوعی لبه در تأسیسات نظامی و زیرساخت‌های حیاتی توصیه می‌شود، زیرا با پردازش محلی، تأخیر را کاهش داده و در برابر اختلالات ارتباطی مقاوم هستند. این فناوری با فراهم‌سازی عملکرد مداوم، دفاع مؤثری در برابر حملات سایبری پیچیده، به‌ویژه حملات مجهز به هوش مصنوعی، ایجاد می‌کند.

ایجاد آزمایشگاه‌های ملی برای شبیه‌سازی حملات کوانتومی و پلتفرم‌های بیوسنتز: ایجاد آزمایشگاه‌های ملی برای شبیه‌سازی حملات کوانتومی و توسعه پلتفرم‌های بیوسنتز سریع، برای مقابله پیشگیرانه با تهدیدات کوانتومی و زیستی ضروری است. این آزمایشگاه‌ها با شناسایی آسیب‌پذیری‌های رمزنگاری، به‌ویژه در شبکه‌های فرماندهی و کنترل، و همچنین فراهم‌سازی امکان تولید سریع واکسن و آنتی‌توکسین در میدان نبرد، نقش کلیدی در کاهش آسیب‌پذیری‌های لجستیکی و ارتقای آمادگی دفاعی ایفا می‌کنند.

۳- سرمایه‌گذاری در سرمایه انسانی و آموزش تخصصی

سرمایه‌گذاری در منابع انسانی، به‌ویژه با توجه به نیروی جوان و متخصص ایران، به عنوان مهمترین مزیت رقابتی کشور از اهمیت خاصی برخوردار است. در این زمینه اقدام‌ها ذیل توصیه می‌شود:

راه‌اندازی برنامه‌های آموزشی تخصصی در دانشگاه‌ها: راه‌اندازی برنامه‌های آموزشی تخصصی در دانشگاه‌ها برای تربیت نیروی انسانی در حوزه‌های هوش مصنوعی کوانتومی، محاسبات زیستی و زیست‌فناوری ضروری است. تمرکز بر الگوریتم‌های یادگیری عمیق، پردازنده‌های نورونی، حسگرهای زیستی و ربات‌های زیستی-هیبریدی، پاسخ به نیاز روزافزون به کارشناسان ماهر در برابر تحولات سریع فناوری است. این سرمایه‌گذاری آموزشی، زمینه‌ساز توسعه بومی، کاهش وابستگی به تخصص خارجی و پیشبرد تحقیقات و نوآوری‌های ملی خواهد بود.

آموزش پرسنل نظامی در استفاده از سیستم‌های تسلیحاتی خودکار و تحلیل داده‌های بلادرنگ: این آموزش با تأکید بر حفظ کنترل انسانی در تصمیمات حیاتی، ضروری است.

توسعه پلتفرم‌های واقعیت مجازی بومی برای شبیه‌سازی سناریوهای جنگی: توسعه پلتفرم‌های بومی متناسب با نیازهای عملیاتی کشور، مانند مقابله با حملات پهپادی، ضروری است. همچنین، شبیه‌سازی واقع‌گرایانه سناریوهای جنگ زیستی در محیط‌های واقعیت مجازی، برای آموزش مقابله با پاتوژن‌های مهندسی‌شده و ربات‌های زیستی، اهمیت بالایی دارد. این پلتفرم‌ها با فراهم‌سازی بستری برای درک رفتار سیستم‌های خودمختار و تهدیدات نوظهور، به تدوین دکترین دفاعی و ارتقای مهارت‌های پرسنل در حوزه‌های هوش مصنوعی، کوانتوم و زیست‌فناوری کمک می‌کنند و با بومی‌سازی، امنیت و تطابق با شرایط ملی را تضمین می‌نمایند.

۴- همکاری منطقه‌ای و هنجارسازی جهانی

با توجه به انزوای نسبی ناشی از تحریم‌ها، ایران می‌تواند از همکاری‌های منطقه‌ای و چندجانبه بهره ببرد:

مشارکت در پروژه‌های مشترک کوانتومی و زیستی: مشارکت راهبردی با روسیه و چین در پروژه‌های مشترک کوانتومی و زیست‌فناوری، از جمله توسعه حسگرهای کوانتومی برای شناسایی زیردریایی‌ها، ارتباطات امن نظامی، و سامانه‌های تشخیص تهدیدات CBRN، با حفظ مالکیت معنوی فناوری‌های بومی، برای ایران ضروری است. این همکاری‌ها با کاهش آثار تحریم و انزوا، زمینه‌ساز دسترسی به دانش پیشرفته، تبادل تجربیات، و تسهیم هزینه‌های تحقیق و توسعه در حوزه‌های حیاتی مانند هوش مصنوعی، کوانتوم و زیست‌فناوری خواهد بود.

پیشنهاد ابتکارات در سازمان همکاری شانگهای: تبادل دانش در فناوری‌های دو منظوره، به ایران امکان می‌دهد بدون وابستگی کامل به غرب، به‌روز بماند، و ظرفیت سازمان همکاری‌ها شانگهای در این زمینه مغتنم است. این امر به ایران اجازه می‌دهد تا از تحولات تکنولوژیکی جهانی مطلع بماند و به طور بالقوه بر استانداردهای منطقه‌ای تأثیر بگذارد، بدون اینکه کاملاً به چارچوب‌های غربی متکی باشد.

شرکت فعال در کنفرانس‌های خلع سلاح سازمان ملل: مشارکت فعال ایران در روندهای هنجارسازی جهانی درباره تسلیحات خودمختار، فناوری‌های کوانتومی، سلاح‌های زیستی مهندسی‌شده و محاسبات زیستی، برای تقویت جایگاه کشور در معادلات بین‌المللی ضروری است. در شرایطی که هنوز مقررات الزام‌آور بین‌المللی در این حوزه‌ها وجود ندارد و راستی‌آزمایی معاهدات فعلی با چالش مواجه است، ایران می‌تواند با ارائه دیدگاه‌های خود، در شکل‌دهی به چارچوب‌های حاکمیتی آینده نقش‌آفرینی کند. این رویکرد ضمن کاهش خطرات گسترش، از منافع استراتژیک کشور صیانت کرده و مانع شکل‌گیری نهادهایی شود که همچون آژانس انرژی اتمی، به ابزار محدودسازی دسترسی کشورهای مستقل به فناوری‌های نوین تبدیل شوند؛ موضوعی که پیشتر مورد هشدار مقام معظم رهبری قرار گرفته است.

جمع‌بندی

جنگ‌های نسل سوم با هم‌افزایی هوش مصنوعی، فناوری‌های کوانتومی و زیست‌فناوری، چشم‌انداز امنیت جهانی را دگرگون کرده‌اند. این گزارش با ارائه راهکارهایی عملی ـ از توسعه زیرساخت‌های داده‌محور و فناوری‌های بومی تا تقویت آموزش تخصصی و همکاری‌های منطقه‌ای ـ نقشه‌راهی برای پیشتازی ایران در این عرصه نوین ترسیم می‌کند. از پایگاه‌های داده بومی که سد راه تهدیدات سایبری و زیستی‌اند، تا حسگرهای کوانتومی که ظرفیت نظارتی کشور را ارتقا می‌دهند، همه در خدمت تثبیت اقتدار ایران در دوران فناوری‌های پیشرفته‌اند.

همچنین، به عنوان متخصص هوش مصنوعی که جسورانه قدم در مسیر تحلیل حوزه‌های کوانتوم و زیست‌فناوری نهاده‌ام، پذیرای نقد و راهنمایی صاحب‌نظران این عرصه‌ها هستم. پیشرفت ملی، تنها با مشارکت جمعی و ارتقای مستمر ممکن است.

در زمانی که دشمنان این مرز و بوم با ابزارهای نوین تهدید می‌آفرینند، تنها با اتحاد، نوآوری و اتکای به نیروی انسانی جوان و دانش‌بنیان، می‌توان آینده‌ای ساخت که در آن، ایران نه فقط بازیگر، بلکه معمار نظم آینده در جنگ‌های نسل سوم باشد. جنگ هرگز مطلوب نیست، اما دفاع پیشرفته، ضرورتی حیاتی است.