صندوق‌های ETF مبتنی بر بیت‌کوین در بورس ایران؛ خیلی دور خیلی نزدیک

عرضه صندوق‌های قابل معامله در بورس (ETF) برای بازار داخلی به مرحله تصمیم‌گیری برای فرایندهای اجرایی رسیده است. در حالی که اسناد بالادستی کشور در سال گذشته نشان داد مخالفتی در سطح کلان برای ارائه این صندوق‌ها وجود ندارد، چالش به اتفاق نظر روی شیوه‌های اجرایی و به خصوص تعیین تکلیف «امین دارایی» یا همان کاستودی رسیده است.

سازمان بورس با پذیرش طرح مزدکس در سندباکس بازار سرمایه در سال‌های گذشته بررسی و مطالعات ارائه این ابزار مالی را آغاز کرده است. هرچند همچنان خروجی آن به صورت رسمی مشخص نشده اما امیربهداد سلامی، مدیر پژوهش، توسعه و مطالعات اسلامی سازمان بورس و اوراق بهادار، در مورد آخرین وضعیت اعطای مجوزهای راه‌اندازی صندوق‌های ETF مبتنی بر کریپتو در بورس به پیوست می‌گوید: «ابلاغ نظام‌نامه رمزارز اعم از ایجاد رمزارز ملی و ساماندهی کاربری رمزارزهای جهان‌روا، مصوب کمیسیون عالی تنظیم مقررات فضای مجازی کشور و مصوبه شورای عالی بورس و اوراق بهادار در خصوص موافقت اصولی با شناسایی توکن به عنوان اوراق بهادار تا حدودی بستر قانونی تشکیل صندوق‌های قابل معامله مبتنی بر کریپتو را فراهم کرده است. با این حال، تنظیم‌گری و نظارت بر این ابزار جدید که مبتنی بر فناوری‌های نوین است، به مقرراتی نیاز دارد که پس از عملیاتی شدن این ابزار مالی در محیط آزمون (سندباکس) بازار سرمایه و شناخت کارکرد آن در بازار برای این سازمان، تدوین و از سوی مراجع ذی‌صلاح تصویب می‌شود.»

او ادامه می‌دهد: «از آنجا که بر اساس نظام‌نامه یادشده، تنظیم‌گری کریپتوها بر عهده بانک مرکزی است، در راه‌اندازی این ابزار جدید، هماهنگی با بانک مرکزی نیز صورت می‌پذیرد.»

سلامی همچنین اشاره می‌کند در حال حاضر چندین طرح در این زمینه برای حضور در محیط آزمون در فرایند کارشناسی قرار دارد که با اخذ تاییدیه در سندباکس حضور خواهند داشت. او توضیح می‌دهد: «امیدوار هستیم با حمایت تمامی مراجع ذی‌ربط در این حوزه، امکان عملیاتی شدن و به‌کارگیری گسترده از این ابزار مالی پس از طی دوره آزمون در بازار سرمایه کشور فراهم شود.»

آماده برای حرکت

ورود نهادهای مالی رگوله‌شده سازمان بورس برای ارائه ETF بیت‌کوین یکی دیگر از اتفاقات سال گذشته بود که حتی به شکل‌گیری همکاری مشترک میان بازیگران کریپتویی و این نهادهای مالی نیز منجر شد؛ نهادهایی که با توجه به جایگاه‌شان در ساختار بازار سرمایه می‌توانند به کنترل هرچه بیشتر ریسک‌های موجود و همچنین افزایش سطح تعاملات میان بازیگران کریپتویی و حاکمیت کمک کنند.

گروه مالی فیروزه و صرافی نوبیتکس برای عرضه ETF بیت‌کوین همکاری مشترک خود را آغاز کرده‌اند. مبین سوسن‌آبادی، مدیر استراتژی سبدگردان گروه مالی فیروزه، معتقد است واکنش معامله‌گران نسبت به راه‌اندازی این صندوق‌ها مثبت خواهد بود. طبق گفته او، در مقطع کنونی پذیرش سرمایه‌گذاران در مرحله خوبی قرار دارد و معامله‌گران این حوزه روزبه‌روز بیشتر به سمت حرفه‌ای شدن حرکت می‌کنند. سوسن‌آبادی درباره تاثیر این بازار بر انظار سرمایه‌گذاران می‌گوید: «معامله‌گران و سرمایه‌گذاران به‌ویژه سرمایه‌گذاران نهادی و حرفه‌ای از این فضای سرمایه‌گذاری ریسک‌پذیر استقبال می‌کنند و اگر اراده و الزامی وجود داشته باشد تا نیازمندی‌ها را به‌خوبی شناسایی و اجرا کند، سازوکار این بازار سخت نخواهد بود.»

مدیر استراتژی سبدگردان گروه مالی فیروزه چگونگی طی شدن این مسیر و نتیجه آن را متاثر از ابعاد حقوقی، رگولاتوری و فنی آن می‌داند. او تداوم گفت‌وگو و مذاکرات شرکت‌های ذی‌نفع با سازمان بورس را عامل موثری در حصول نتایج مثبت قلمداد می‌کند. سوسن‌آبادی معتقد است اگر واقع‌بینانه به این روند نگاه کنیم، احتمالاً دو سه سال زمان نیاز است تا پذیره‌نویسی صندوق‌های ETF مبتنی بر کریپتو در بورس اتفاق بیفتد.

وحید شامخی، مدیر توسعه کسب‌وکار نوبیتکس، معتقد است، با توجه به تجربه موفق ارائه صندوق‌های ETF طلا در سال‌های گذشته ظرفیت‌های موجود برای عرضه ETF بیت‌کوین وجود دارد. به گفته او، بسیاری از نهادهای مالی نیاز به این ابزار مالی را درک کرده‌اند یا از سوی مشتریان به آنها ابراز شده است.

همچنین شامخی عقیده دارد، همکاری صرافی با یک نهاد مالی در حال حاضر بهترین ترکیبی است که می‌تواند صورت پذیرد و اگر تجربه صرافی‌ها در سال‌های گذشته لحاظ نشود، طی کردن این مسیر بسیار دشوارتر خواهد بود.

البته این نگاه در میان نهادهای مالی نیز رواج دارد؛ سروش گرامی، عضو تیم مدیریت دارایی گروه مالی کیان، به پیوست می‌گوید: «ارتباط میان دو نهاد مالی و صرافی برای پیشبرد و به نتیجه رسیدن این مسیر همکاری حائز اهمیت است.»

از نظر او، با اهتمام به جدید بودن تشکیل صندوق‌های ETF مبتنی بر کریپتو در بورس، زیرساخت بازار سرمایه برای این اقدام مناسب و تا حد بسیاری آماده است. او می‌گوید نحوه تعیین قیمت، کارمزدها و شیوه نگه‌داشت دارایی‌ها از جمله موارد و مسائل مهمی است که وضعیت و دستورالعمل‌‌شان باید مشخص و به آن پاسخ داده شود.

مجید شجاعی، مدیر راهبردی شرکت مشاور سرمایه‌گذاری ترنج، معتقد است بازار سرمایه زیرساخت کافی برای تشکیل و معامله صندوق‌های ETF مبتنی بر کریپتو در بورس را دارد. او کاستودی و حضانت را مهم‌ترین و برجسته‌ترین مرحله از این اقدام به شمار می‌آورد.

شجاعی دراین‌باره توضیح می‌دهد: «کاستودی یعنی در بازار سرمایه یک شرکت سپرده‌گذار مرکزی، دارایی‌ها را به نام افرادی که خریداری کرد‌ه‌اند ثبت کند. هنگامی که بیت‌کوین یا هرگونه رمزارز در این بستر معامله شود در صورت بروز هرگونه اتفاق طرف معامله می‌داند یک شرکت سپرده‌گذاری وجود دارد که می‌تواند از طریق آن این دارایی را اثبات و پیگیری کند. این مزیتی است که بازار سرمایه نسبت به سایر روش‌ها دارد. بحث کاستودی هنوز در ایران و بسیاری از کشورهای جهان به نتیجه نرسیده است.»

مدیر راهبردی شرکت مشاور سرمایه‌گذاری ترنج چشم‌انداز دو سه‌ساله را برای راه‌اندازی این صندوق‌ها متصور می‌شود و اشاره می‌کند که درخواست‌های متعددی از سمت نهادهای مالی به سازمان بورس ارسال و گفت‌وگوهایی انجام شده اما تاکنون امیدنامه، اساسنامه یا دستورالعمل مشخصی منتشر و ابلاغ نشده است.

اصل اعتماد

مدیر توسعه کسب‌وکار نوبیتکس با اشاره به افزایش توجه در سطح کلان به این کلاس دارایی می‌گوید: «همزمان که موضوع ذخایر بیت‌کوین برای دولت‌ها و حاکمیت‌ها جذابیت پیدا کرده، طبیعی ‌است در نظر سازمان‌ها و شرکت‌ها هم جذابیت کلاس دارایی افزایش پیدا کند.»

او در مورد مخاطبان این ابزار مالی توضیح می‌دهد: «تجربه عرضه صندوق‌های قابل معامله در بورس بیت‌کوینی در آمریکا و همچنین پیش‌بینی ما نشان می‌دهد مخاطب این ETFها اشخاص حقوقی هستند، یکی از مهم‌ترین نکات این است که شرکت‌ها و سازمان‌ها بتوانند در صورت‌های مالی خود عنوان کنند در حوزه رمزدارایی‌ها سرمایه‌گذاری کرده‌اند.»

وحید شامخی ادامه می‌دهد: «گروه دیگری که مخاطب جدی ETFهای بیت‌کوینی خواهند بود سرمایه‌گذاران حقیقی محافظه‌کار هستند؛ سرمایه‌گذارانی با دارایی چشمگیر که در بازارهایی مانند بورس فعالیت دارند اما وارد حوزه‌های جدیدی مانند رمزدارایی‌ها نشده‌اند که عرضه ETF برای آنها می‌تواند جذاب باشد.»

سروش گرامی، عضو تیم مدیریت دارایی گروه مالی کیان، با اشاره به شکل و شیوه راه‌اندازی و فعالیت صندوق‌های ETF مبتنی بر کریپتو در بورس کشورهای مختلف از جمله آمریکا، پیدایش این دسته فعالیت در بازار سرمایه کشور را مشابه با آنچه در جهان رخ داده پیش‌بینی می‌کند.

طبق گفته او، در صورت وقوع این اتفاق، صرافی‌ها نقش کاستودی را ایفا خواهند کرد و نهادهای مالی وظیفه دستور خرید و فروش دارایی‌ها را بر عهده دارند. گرامی می‌گوید، ورود این کلاس دارایی به بازار سرمایه در ایران با توجه به آنچه در دنیا معمول است با همکاری صرافی و نهادهای مالی صورت خواهد گرفت.

با وجود اضافه شدن نام «نهاد امین» به ادبیات این حوزه پس از انتشار سند بانک مرکزی و اهمیت ذخیره‌سازی در عرضه ETF بیت‌کوین، هنوز سازوکار و دستورالعملی برای این فعالیت تعیین نشده است.

شامخی دراین‌باره توضیح می‌دهد: «یکی از مهم‌ترین دغدغه‌ها در مورد صندوق‌های ETF بیت‌کوین موضوع حضانت یا نگهداری دارایی است. در اسناد و صحبت‌هایی که سال گذشته مطرح شد می‌توان نگاه‌ها و نظرات مختلفی را دید. هرچند هنوز اجماع و راهکار یکدستی وجود ندارد، با این حال می‌توان گفت یکی از جدی‌ترین گروه‌هایی که می‌تواند صلاحیت فراهم کردن این زیرساخت را داشته باشد، صرافی‌های رمزارزی بزرگ کشور هستند. چراکه علاوه ‌بر تجربه چندین سال گذشته، تاکنون مواردی مانند هک نیز اتفاق نیفتاده است. هرچند حملاتی همواره وجود داشته اما در مقابل برای بهبود زیرساخت‌های امنیتی تلاش می‌کنیم.»

جایگاه بازیگران کریپتویی در عرضه ETF بیت‌کوین

محمد قاسمی، مدیرعامل مزدکس، معتقد است زیرساخت فنی و قوانین و مقررات برای تشکیل صندوق‌های ETF مبتنی بر کریپتو در بورس مهیاست. طرح مزدکس در سندباکس بازار سرمایه با پشت ‌سر گذاشتن آزمون‌ها و بررسی‌ها مراحل پایانی خود را طی می‌کند. با این حال قاسمی معتقد است یکی از مهم‌ترین موضوعات در عرضه ETF بیت‌کوین در بورس مشخص نبودن دستوالعمل بانک مرکزی در مورد «نهاد امین» یا کاستودی است.

قاسمی می‌گوید: «وضعیت اعلام و نشر دستورالعمل بانک مرکزی در خصوص نهاد امین دارایی باید مشخص شود تا یک نهاد امین مجوز بگیرد و کاستودی شود. اگر اتصالی میان بازار سرمایه و کرپیتو برقرار شود، اتفاقات مثبتی در زمینه جذب نقدینگی بازار سهام رخ خواهد داد و رشد و توسعه هرچه بیشتر صنایع کشور نیز از دیگر نتایجی است که در پی این اتفاق، تحقق می‌یابد.»

وحید شامخی نیز درباره نقش صرافی در ارائه ETF بیت‌کوینی می‌گوید: «از جمله نقش‌هایی که صرافی‌ها می‌توانند ایفا کنند تامین دارایی پایه صندوق‌ها، ملاحظات امنیتی و فناورانه این فضاست.»

به گفته او، در بحث اجرای عملیات و معاملات یا جریان بازار به دلیل شباهت زیاد به فرایندهایی که در صرافی‌های رمزارزی اتفاق می‌افتد نقش این بازیگران پررنگ می‌شود؛ موضوعاتی که از فضای فعالیت نهادهای رگوله‌شده سازمان بورس دور است.

شامخی درباره حضانت می‌گوید: «از طرفی موضوع امنیت دارایی، حضانت و نگهداری دارایی اهمیت بسزایی دارد که در ایران صرافی‌ها در این زمینه سال‌هاست بیشترین تجربه را دارند. در آمریکا هم می‌توان دید یکی از مهم‌ترین بازیگران این موضوع کوین‌بیس است که صرافی بزرگ آمریکا محسوب می‌شود.»

مدیر توسعه کسب‌وکار نوبیتکس ادامه می‌دهد: «موضوعاتی مانند بازارگردانی و نقدشوندگی صندوق‌ها نیز اهمیت بالایی در این زمینه دارند. در این خصوص هم صرافی‌ها تجربه‌ای غنی دارند. زیرساخت‌های گزارش‌دهی، حسابرسی و انطباق با مقررات هم از جمله موارد مهمی هستند که در این زمینه نیز صرافی‌های بزرگ تجربه شایان توجهی دارند.»

معیار نهادهای مالی برای انتخاب شریک صرافی

همکاری نهادهای مالی با صرافی‌ها آغازگر این پرسش است که متر و معیار سنجش و گزینش یک صرافی از دید نهادهای مالی چیست؟ البته تاکنون در اسناد منتشرشده نیز دستورالعمل و مشخصات معینی از وضعیت صرافی‌‌ها برای همکاری با نهادهای مالی اعلام نشده است.

سروش گرامی، عضو تیم مدیریت دارایی گروه مالی کیان، دراین‌باره توضیح می‌دهد: «صندوق‌های ETF بیت‌کوین می‌توانند روزانه حدود ۱۰۰ میلیارد تومان عرضه یا تقاضا به بازار وارد کنند و به همین دلیل این اعداد نیازمند بستر معاملاتی است که صرافی متعهد شود بدون پریمیوم بیت‌کوین را از صندوق بخرد یا به صندوق بفروشد.»

از نگاه گرامی، امنیت شاخصه مهم بعدی است که در انتخاب یک صرافی در کانون توجه نهادهای مالی می‌گیرد. به گفته او، از آنجا که بیت‌کوین‌ باید داخل یک کیف‌ پول نگهداری شود، صرافی مورد نظر باید از لحاظ امنیت در برابر درز و نشت اطلاعاتی و حملات هکری و سایبری قابل اعتماد باشد.

عضو تیم مدیریت دارایی گروه مالی کیان اضافه می‌کند: «با توجه به زمان‌بر بودن این فرایند و در دست نداشتن متن یا دستورالعمل، چگونگی همکاری شرکت‌های نهاد مالی و کارگزاران رمزارز ذیل سازمان بورس و بانک مرکزی نیازمند دو بازوی فنی و حقوقی است تا این مسیر تسریع شود.»

گرامی همکاری میان نهاد مالی و صرافی را به یک سرمایه‌گذاری تشبیه می‌کند که می‌تواند زودبازده نباشد اما انتظار می‌رود در بازه یکی دوساله به نتیجه برسد.

مبین سوسن‌آبادی، مدیر استراتژی سبدگردان گروه مالی فیروزه، شاخصه اعتماد را در انتخاب صرافی‌های طرف همکاری نهادهای مالی مهم قلمداد می‌کند. او با تاکید بر اینکه اعتماد در دنیای سرمایه‌گذاری امری بسیار بااهمیتی است می‌گوید انتخاب صرافی بر نظر سرمایه‌گذاران یک نهاد مالی تاثیر مستقیم می‌گذارد. برخورداری از وجوه اعتباری و اعتمادی و همچنین توانایی در برطرف کردن مشکلات و چالش‌های مالی و سایر موارد از جمله مواردی است که سوسن‌آبادی آنها را در بررسی عملکرد و وضعیت یک صرافی تاثیرگذار می‌داند.

عضو تیم مدیریت دارایی گروه مالی کیان نیز محدود بودن تعداد جلسات برگزاری، نبود مرجع قانونی به‌ منظور تعیین و تکلیف موارد پیش‌آمده و به عبارتی نبود وحدت رویه و وحدت کلامی در وضعیت کنونی را از چالش‌های موجود و حاضر می‌خواند. طبق گفته او، پیوستگی و استمرار ارتباط و جلسات گفت‌وگو میان بازیگران این صنعت با مراجع قانونی و رگولاتوری و حتی تشکیل کارگروه تخصصی برای انجام عملیات لازم در پیشبرد این مسیر موثر خواهد بود.