بلاک‌چین برای کاهش ناترازی؛ توکنایز دارایی در ایران با انرژی شروع می‌شود؟

توکنایز انرژی در بحبوحه روزهایی که کم‌وکاست منابع در جای‌جای کشور صدای گلایه همه را بلند کرده شاید بتواند از تلفیق بازار سرمایه و زیرساخت صنعت کریپتو یا همان بلاک‌چین نقشی تراز در کاهش این حجم از ناترازی ایفا کند. عرضه گواهی‌های مبتنی بر انرژی روی تابلوی بورس انرژی، تاثیرگذاری بر ناپایداری، بهره‌مندی از سودآوری و در یک کلام، نتیجه‌بخشی این روند به‌طور جدی در گرو ایجاد ساختاری مشخص و وضع قوانین و مقررات متناسب است. مسیری که اگر با کمترین اشکال و بیشترین فایده طی شود، قاعدتاً می‌تواند علاوه ‌بر تقلیل ناترازی، راه را برای توکنایزکردن سایر دارایی‌ها نیز هموار سازد.

طبق گفته فعالان این حوزه، توکنایز انرژی به‌صورت آزمایشی و در حدود محدودی انجام شده است. رگولاتوری با این فرایند موافق بوده و عرضه عمومی این دارایی در تابلوی بورس و ورود به بازار آن کماکان مطابق و متاثر از تصمیمات تنظیم‌گران است.

شرایط ویژه کشور که از هر طرف محدودیت‌هایی متوجه ارکان جامعه کرده، حساسیت مدیریتی را نیز نسبت به بحران‌های حوزه انرژی افزایش داده است. تامین مالی زیرساخت‌های انرژی و پروژه‌های بهره‌برداری با وجود نقش‌آفرینی نیروهای متخصص نیازمند سرمایه‌ای است که در این ایام پرفشار اقتصادی به‌سهولت حاصل نمی‌شود. بنا بر نظر کارشناسان و تجربه‌های جهانی، می‌توان گفت گردش مالی مناسب در این چرخه توأم با شفافیت خرید و سپرده‌گذاری روبه‌رشد از سمت متقاضیان، می‌تواند پیامدهای مخرب ناپایداری انرژی را به‌طرز معناداری کاهش دهد.

توکنایزکردن دارایی در حوزه‌های مختلف از جمله تامین مالی موضوعی است که پیرو ترندهای جهانی بسیار رایج شده است. استفاده از فناوری بلاک‌چین در این زمینه به‌منظور دسترس‌‌پذیرکردن آن دارایی و تنوع‌بخشی به شیوه پرداخت و احراز هویت در نهایت موجب می‌شود تامین مالی با هزینه کمتر و سرعت بیشتری انجام شود. تا پیش از این اخبار مربوط به ورود ابزارهای مبتنی بر بلاک‌چین در بازار سرمایه بیشتر معطوف به صندوق‌های بورسی و دارایی‌های فیزیکی بود که شکاف عمیق عرضه و تقاضا انرژی و همچنین سودآوری توکنایزکردن سبب شد این حوزه گوی سبقت را از دیگران برباید و فعلاً در اولویت استفاده از این نوآوری بایستد.

توکنایزکردن انرژی طبق مدل مرتبط با دارایی‌های صندوق‌‌های بورسی و منطبق با قوانین بازار کشور طراحی و ارائه شده است. چندین پروژه در این زمینه به‌صورت آزمایشی و در مقیاس کوچک بررسی شده تا به عرضه عمومی و فروش برسد. شنیده‌ها حاکی از آن است که تا پایان فصل پاییز شاهد به‌مدارآمدن انرژی نیروگاه‌های توکنی و عرضه عمومی گواهی انرژی آنها خواهیم بود.

بیداری نیاز خفته

تشدید خاموشی‌ها با تنوع هر انرژی به فراخور هر فصل، در تمام ابعاد زندگی روزمره رسوخ است. در کنار مصارف خانگی که نیازی پایه محسوب می‌شود، نفس صنایع هم که سهم بیشتری از مصرف را می‌برند از این اختلال در اتصال به شماره افتاده است. از کندی و رکود گرفته تا تعدیل و توقف همگی در جایگاه خود نه‌تنها کار همان روز را چند روز به عقب می‌اندازند، که در مجموع منجر به ضعیف و نحیف‌تر شدن بدنه اقتصادی و دور و دورتر شدن تصورات از هدف‌گذاری‌ها می‌شود. بحرانی به این عظمت و سوددهی توکنایزکردن این حوزه، در حال حاضر از رانه‌های پیش‌برنده ورود کریپتو به بازار سرمایه به شمار می‌رود.

محمد قاسمی، مدیرعامل مزدکس، استقبال بازار از توکنایز انرژی را حتی با وجود اجرای محدود و آزمایشی آن چشمگیر توصیف می‌کند. به گفته قاسمی، در این مدت تعداد درخواست‌ها برای سرمایه‌گذاری، ساخت نیروگاه، توکنایزشدن نیروگاه و همچنین برای فروش، شایان توجه بوده است. او این استقبال را نشانه‌ای از وجود نیاز خفته‌ای در بازار می‌داند که اکنون با پیدایی ابزار و طراحی سازوکاری نوین، روزنه‌ای برای برطرف‌شدن آن گشوده شده است.

امید علوی، مدیرعامل برقتو، با اشاره به عواقب گسترده ناترازی انرژی می‌گوید اولین و بزرگ‌ترین معضل همراه با ناترازی، مشکلات مالی و اقتصادی است. برخوردارنبودن از منابع مالی و سرمایه‌ کافی برای کاهش پیامدهای این بحران به‌خودی‌خود بر مشکلات دامن می‌زند. از نظر مدیرعامل برقتو، در چنین وضعیتی «مشارکت مردمی و مردمی‌سازی» بدون شک در حل این ناترازی می‌تواند بهترین گزینه باشد. علوی دراین‌باره توضیح می‌دهد: «حوزه انرژی با توجه به مکانیسم‌های مجلس و برنامه هفتم و همچنین ساختار وزارت نیرو در حال حاضر از منظر مالی حوزه پرمنفعتی به‌ شمار می‌آید. تنها مکانیسم ضعیف در این زمینه، مردمی‌سازی است که باید با ایجاد ابزارهایی موثر مسیر برای سرمایه‌گذاری مطمئن‌تر و راحت‌تر مردم فراهم شود.» او معتقد است اگر این اقدام به‌درستی انجام شود و پیش برود، تاثیر بسیاری بر برطرف شدن ناترازی‌ها خواهد گذاشت.

سه قالب برای توکنایز انرژی

مدیرعامل برقتو توکنایز انرژی را مشتمل بر سه قالب می‌شمارد. نخستین شکل آن توکن خود حامل انرژی است. توکن اوراق صرفه‌جویی حالت دیگری از توکنایز انرژی محسوب می‌شود. قالب سوم نیز Asset-backed token است؛ یعنی توکنی که به یک منبع تولید‌کننده حامل انرژی مانند نیروگاه متصل باشد. به نظر علوی، اکنون صرفه‌جویی مهم‌ترین عامل در حل ناترازی انرژی در سطح کشور است که می‌توان با توکن مربوط به آن خیلی سریع‌تر به تولید حامل انرژی کمک کرد.

مدیرعامل برقتو می‌گوید یکی از خطیرترین جنبه‌های این پروژه که تمرکز و توجه بر آن می‌تواند سرعت بازدهی این روند را افزایش دهد و فرایندش را تسهیل کند جلب مشارکت مردمی با فراهم‌‌کردن زمینه سرمایه‌گذاری ایمن است.

از دیدگاه علوی، با شیوه کاری شفاف و مشخصی می‌توان این مسیر را پیش برد. چنان‌که او می‌گوید، ایده برقتو بر همین اساس شکل گرفت و وارد مرحله آزمایشی و ابتدایی شد. او در‌این‌باره می‌گوید: «یک عرضه محدود و غیرعمومی داشتیم و در آینده نزدیک با همکاری و مشورت بورس انرژی، ساتبا و نهادهای ناظر و مالی به سمت توسعه این پروژه می‌رویم. حتی اگر لازم باشد در فرایند سندباکس هم وارد خواهیم شد.»

جای خالی سرمایه

مدیرعامل مزدکس نیز درباره توان تخصصی کشور در توسعه این پروژه‌ها می‌گوید: «طبق بررسی‌های صورت‌گرفته، کشور از لحاظ توسعه‌دهنده (Developer)، پیمانکاران EPC (مهندسی، تامین و زیرساخت) و به ‌طور کلی سرمایه انسانی ماهر و متخصص مشکلی ندارد. شرکت‌ها و تیم‌های حرفه‌ای این قابلیت را دارند که به‌سرعت نیروگاه احداث کنند و کار را پیش ببرند اما چالش و مانع اساسی، پول و تامین مالی است.»

قاسمی معتقد است استفاده از زیرساخت‌های جدید، توکنایزکردن انرژی و فعالیت روی بسترهایی مانند بلاک‌چین می‌تواند به تسریع ساخت یا به‌‌مدار‌آمدن نیروگاه‌های جدید کمک کند؛ که این موضوع در ادامه با تاثیرگذاری مستقیم بر کاهش اختلال‌های شبکه به‌ویژه در مواقع پیک مصرف،‌ توزیع مدیریت‌شده انرژی و شفافیت صورت‌های مالی نقش بسزایی در کاهش بی‌توازنی انرژی خواهد داشت.

پیش پای قانون

سازمان بورس انرژی، نهاد مالی، شرکت فعال در زمینه انرژی و پلتفرم چهار بازیگر اصلی این چرخه را تشکیل می‌دهند. پس از عرضه، گواهی انتشار انرژی توکنایز می‌شود و انرژی آن نیروگاه یا منبع روی تابلوی بورس به معامله گذاشته می‌شود؛ به‌عبارتی از عرضه تا فروش و تداوم این چرخه با هماهنگی بورس و نهاد مالی برای نظارت به‌منظور یک‌به‌یک بودن توکن با گواهی صورت می‌پذیرد.

قاسمی، مدیرعامل مزدکس، درباره آغازبه‌کار این پروژه توضیح می‌دهد: «در این مسیر ما از مقیاسی کوچک آغاز کردیم تا مباحث مربوط به مقررات‌گذاری آن شروع شود و سپس مقیاس را بالا ببریم. در همان ابتدا نیز میزان استقبال و درخواست‌ها درخور توجه بود. استفاده از زیرساخت‌های جدید، توکنایزکردن و بسترهایی مانند بلاک‌چین می‌تواند به تسریع ساخت یا به‌مدار‌آمدن این نیروگاه‌ها و کاهش ناترازی‌ها کمک کند.»
او با اشاره به روند سندباکس و اخذ مجوز از سازمان بورس برای توکنایز صندوق‌های بورسی درباره جریان توکن انرژی می‌گوید: «پس از طی شدن توکنایز صندوق‌های بورسی به بحث تامین مالی و انرژی که یکی از مسائل روز جامعه است ورود کردیم. توکنی که صادر می‌شود به نیروگاهی اختصاص دارد که قرار است انرژی آن وارد شبکه شود و روی تابلوی بورس عرضه و فروخته شود.»

مدیرعامل مزدکس زمان عرضه اولیه انرژی روی تابلو و توکنایزکردن گواهی آن را اوایل‌ ماه آبان اعلام می‌کند. به گفته او، توکن‌های این حوزه از مدل توکن منفعت است نه مالکیت.

علوی، مدیرعامل برقتو، عقیده دارد مهم‌ترین نکته در این مسیر نوع برخورد حاکمیت با این نوآوری است. او با اشاره به وضعیت ویژه اقتصادی و تداوم ناترازی انرژی، حرکت به‌سمت استفاده و توسعه ایده و ابزارهای نوین برای مدیریت این چالش‌ها را ضروری می‌خواند. از دید او ابزارهای سنتی دیگر کارکرد و تاثیری ندارند که اگر داشتند، در حال حاضر با چنین مشکلاتی مواجه نبودیم. او شرط اصلی بروز، ظهور و نتیجه‌بخشی ایده‌های جدید را فراهم‌بودن زمینه‌ لازم برای آن می‌داند.

مدیرعامل برقتو از سویی معتقد است همکاری و هماهنگی بین متولیان بخش انرژی و بورس می‌تواند سبب جلب مشارکت عمومی در بحث تولید برق و صرفه‌جویی انرژی شود.

قاسمی نیز بزرگ‌ترین و اصلی‌ترین چالش این مسیر را کماکان موارد مربوط به رگولاتوری می‌داند. به گفته او، با وجود دریافت تایید ضمنی از بورس انرژی برای توکنایز اما هنوز قوانین و مقرراتی برای این اقدام وجود ندارد. او در گفت‌وگو با پیوست می‌گوید اگر این موضوعات زودتر به نتیجه برسد، مقیاس‌پذیری و تاثیرگذاری آن شتاب بیشتری خواهد گرفت. یکی از نکاتی که مدیرعامل مزدکس بازگو می‌کند، تاثیر مهم و معنادار توکنایز انرژی بر تامین مالی این حوزه است. او با تاکید بر چالش‌های مالی و سرمایه‌ای در نیروگاه‌های انرژی، با توجه به مؤلفه‌هایی چون شفافیت و بازار بزرگ‌تر در تامین این خلأ، توکنایز را مهم تلقی می‌کند.

توکنایزکردن انرژی بنا بر‌ ضرورت کاربست آن همچنان در ابتدای مسیر قانون‌گذاری و عرضه عمومی قرار دارد اما تجربه‌ و پیش‌بینی‌ها حاکی از آن است که پذیرش و به‌کارگیری این ابزار در بازار کشور می‌تواند از عمق شکاف میان عرضه و تقاضای انرژی بکاهد.