پرونده‌ای درباره پذیرش و عرضه شرکت‌های ICT در بازار سرمایه ایران؛ بورس میان خواب و بیداری

وقتی اعداد و ارقام مربوط به شرکت‌های ICT بازار را به‌تنهایی بررسی می‌کنیم، وضعیت چندان هم بد نیست؛ اما واقعیت این است که تمام ۳۰ شرکتی که به صنعت ارتباطات و فناوری اطلاعات مربوط می‌شوند، در مجموع حدود ۲۶۶ هزار میلیارد تومان ارزش بازار دارند که ۲.۸ درصد کل ارزش بازار سرمایه ایران را تشکیل می‌دهد. این در حالی است که برخی از نام‌آورترین شرکت‌های این صنعت در بورس هستند. بزرگ‌ترین اپراتورهای ثابت و همراه، دومین تاکسی اینترنتی، ۶ شرکت پرداخت الکترونیکی‌، دو تولیدکننده لوازم الکترونیکی و دو اپراتور ارتباطات ثابت، از جمله حاضران در بازار سرمایه به شمار می‌روند که روی هم نتوانسته‌اند حتی سه درصد بازار را تصاحب کنند.

این همه در حالی است که وقتی در سال ۸۵، پنج درصد سهام شرکت مخابرات ایران وارد بورس شد، گفته می‌شد ۱۵ درصد بازار سرمایه را به خود اختصاص داده و یک ریال کم و زیاد شدن قیمت سهام مخابرات، شاخص کل بورس را تحت تاثیر قرار می‌داد.

افول صنعت ICT‌ در بازار سرمایه، همزمان با افزایش تعداد شرکت‌هایی که سهامی عام شده‌اند، پارادوکسی است که حل کردن آن نیاز به اندکی دقت در وضعیت شرکت‌ها و کل صنعت دارد و شاید نتوان از روندهای بورسی به پاسخ درخوری رسید.

بزرگ‌ترین ماهی‌ها

ارزش بازار هر شرکت از حاصل‌ضرب تعداد کل سهام در قیمت روز هر سهم به دست می‌آید که می‌تواند از ارزش واقعی یک شرکت، کمتر یا بیشتر باشد اما در هر صورت نشان‌دهنده ارزش‌گذاری بازار روی آن شرکت است. بدین ترتیب مشخص می‌شود جایگاه بزرگ‌ترین شرکت مخابراتی ایران با بیش از ۶۰ سال سابقه نسبت به دیگر شرکت‌ها و صنایع چگونه است.

هم‌اکنون باارزش‌ترین شرکت ICT حاضر در بورس، شرکت مخابرات ایران است که نزدیک به ۵۱ هزار میلیارد تومان ارزش بازار دارد. این شرکت در پایان سال مالی ۱۳۹۳ بیش از ۲۳۰۰ میلیارد تومان سود خالص به ثبت رساند. در آن زمان هر دلار آمریکا حدود ۳۱۴۰ تومان بود و بدین ترتیب سود مخابرات بیش از ۷۵۲ میلیون دلار بوده است. این شرکت در پایان سال مالی ۱۴۰۲ با جهشی ناگهانی نسبت به سال قبل‌تر نزدیک هشت هزار میلیارد تومان سود خالص به ثبت رساند. در آن سال قیمت هر دلار آمریکا به حدود ۶۰ هزار تومان رسیده بود و بدین ترتیب سود خالص مخابرات کمتر از ۱۳۳ میلیون دلار بوده است.

همین محاسبه ساده نشان می‌دهد در مدت حدود یک دهه سود بزرگ‌ترین اپراتور کشور بیش از پنج برابر کمتر شده است و همین مساله می‌تواند نزول مخابرات در ارزش بازار را به‌ خوبی توجیه کند (صورت‌های مالی سال ۱۴۰۳ مخابرات تا زمان تنظیم این گزارش، منتشر نشده‌اند).

همین اتفاق برای همراه اول نیز رخ داده است و اپراتور اول تلفن همراه کشور در حالی که طی سال‌های ۱۳۹۳ تا ۱۴۰۲ چند ده میلیون مشترک جدید جذب کرده، نسل‌های 3G و 4G را ارائه و سرویس‌های دیجیتالی متعددی عرضه کرده، باز هم سودش به دلار حدود یک‌پنجم شده است.

جدا از افزایش شدید قیمت دلار که هر سال رخ می‌دهد، سیاست سرکوب تعرفه‌ها در پیدایش این وضعیت نقش موثری داشته است. شاید همین موضوع باعث شده است دو اپراتور دیگر تلفن همراه کشور (ایرانسل و رایتل) به‌رغم وعده‌های مکرر، در عرضه سهام خود مردد شوند.

مخابرات و همراه اول در حوض کوچک ICT بزرگ‌ترین ماهی‌ها هستند و با یکدیگر گروه مخابرات را تشکیل داده‌اند که حدود ۹۱ هزار میلیارد تومان ارزش دارد و دومین گروه پرارزش این صنعت به شمار می‌رود.

این گروه بزرگ

از میان ۳۰ شرکت حاضر در بازار سرمایه، ۱۹ شرکت در گروه «رایانه و فعالیت‌های وابسته به آن» دسته‌بندی شده‌اند که بزرگ‌ترین گروه را تشکیل می‌دهند. همکاران سیستم به عنوان یک شرکت نرم‌افزاری در صدر این گروه قرار دارد. همکاران سیستم نزدیک ۱۴ سال است که در بازار سرمایه حضور دارد و هم‌اکنون یکی از زیرمجموعه‌هایش به نام سپیدار سیستم آسیا را در کنار خود می‌بیند. ارزش بازار این دو شرکت روی هم حدود ۴۷ هزار میلیارد تومان است.

در گروه رایانه، شرکت‌هایی که نرم‌افزارهای بانکی تولید می‌کنند و همچنین چند شرکت پرداخت الکترونیکی نیز حضور دارند. ارزش کل این گروه نزدیک ۱۲۴.۵ هزار میلیارد تومان است.

تپسی به عنوان اولین استارت‌آپی که توانست از هفت‌خوان رستم بگذرد و سهام خود را عرضه عمومی کند نیز در همین گروه است و از نظر ارزش در رتبه دوازدهم قرار دارد که جایگاه بدی برای یک شرکت خدماتی نیست. حضور تپسی پس از آن نهایی شد که برخی از سهامداران، سهام خود را به ستاد اجرایی فرمان امام واگذار کردند. هرچند ارتباط این دو رخداد با یکدیگر تکذیب شد، اما روندی که دیجی‌کالا و دیوار طی کردند نشان می‌دهد با وجود برخی از افراد و شرکت‌ها در لایه سهامداری، نمی‌توان وارد بازار سرمایه شد. همین موضوع یکی از مشکلاتی است که باعث شده بعضی از مالکان، عطای سهامی عام شدن را به لقایش ببخشند و ترجیح دهند کل شرکت را یک‌جا و از طریق مذاکره بفروشند؛ اتفاقی که برای کافه‌بازار رخ داد.

غریب آشنا

با اندکی تسامح می‌توان پست‌بانک را هم یکی از اعضای صنعت ICT به شمار آورد. بانکی که زیرمجموعه وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات است و به عنوان بانک عامل این حوزه فعالیت می‌کند. نکته ناراحت‌کننده این است که گرچه پست‌‌بانک یکی از ۱۰ بانک برتر کشور به شمار نمی‌رود، اما به‌تنهایی ارزش بازارش بیش از مجموع هشت شرکتی است که در دو گروه «تولید محصولات کامپیوتری الکترونیکی و نوری» و «اطلاعات و ارتباطات» قرار دارند.
پست‌بانک ارزش بازاری نزدیک به ۲۵.۵ همت دارد که نشان می‌دهد همچنان فعالیت‌های مالی در ایران، ارزشمندتر از فعالیت‌های تولیدی یا فناوری هستند. برای اینکه تصور نشود در تمام دنیا چنین وضعیتی حاکم است، لازم است جایگاه اپل با عنوان ارزشمندترین شرکت بازار سرمایه آمریکا را به خاطر بیاوریم.

جدا از میزان سوددهی فعالیت‌های مختلف، بازار سرمایه ایران همچنان شرکت‌های فناور و این صنعت را به‌خوبی نمی‌شناسد. مساله سرمایه‌های نامشهود و خلق ارزش هنوز در میان فعالان بازار سرمایه ملموس نشده و آنها ترجیح می‌دهند به دارایی‌های روی زمین توجه کنند.

بیم و امید

دو شرکت مادیران و نیان الکترونیک، گروه «تولید محصولات کامپیوتری الکترونیکی و نوری» با ارزش نزدیک ۱۳.۵ هزار میلیارد تومان را تشکیل داده‌اند. مادیران سال گذشته وارد بازار سرمایه شد؛ اما از نظر جایگاه، رتبه بدی ندارد. در نهایت گروه «اطلاعات و ارتباطات» با ارزشی کمتر از ۱۲ هزار میلیارد تومان قرار می‌گیرد. در میان ۶ شرکت عضو این گروه نام‌های آشنایی مانند آسیاتک و های‌وب دیده می‌شوند که البته های‌وب این روزها وضعیت چندان مساعدی ندارد و حتی در نامه‌ای به رگولاتوری خواستار بازپس‌گیری دو پروانه مهم خود شده است. در زیرمجموعه های‌وب، پارس آنلاین قرار دارد که صورت‌های مالی منتهی به ۳۰ آذر ۱۴۰۳ این شرکت نشان می‌دهد زیان‌ده شده است. تا لحظه تنظیم این گزارش، نماد های‌وب مسدود بوده و به نظر می‌رسد امسال، سال سختی برای سهامداران این شرکت باشد.

سال گذشته همراه اول ۲۴.۵ درصد سهام آسیاتک، و آسیاتک نیز کل شرکت لایزر را خرید. از گوشه و کنار شنیده می‌شود روند جابه‌جایی سهام در میان اپراتورها و شرکت‌های اینترنتی ادامه خواهد یافت که اگر این گمانه‌زنی‌ها تحقق یابند، زمین بازی دستخوش تغییراتی می‌شود.

انتشار صورت‌های مالی همراه اول، تاثیر سهامداری این شرکت در دیجی‌کالا و آسیاتک را نشان می‌دهد. به‌خصوص در مورد دیجی‌کالا باید دید این تاثیر، مثبت است یا منفی. در همین حال اگر دیجی‌کالا بتواند روی تابلو قرار بگیرد، تاثیر مهمی بر سبد ICT در بورس می‌گذارد و باز هم اگر این روند با حضور برخی دیگر از شرکت‌ها مانند چارگون، رمیس و اسنپ ادامه یابد، شاید وضعیت اندکی بهتر شود.

ارتقای این جایگاه ICT در بازار سرمایه از یک ‌سو به حضور بیشتر شرکت‌های بزرگ و نام‌آشنای این صنعت وابسته است و از سوی دیگر به تصمیم دولت در آزادسازی دست‌وپای شرکت‌ها از بند تعرفه‌های همیشه ثابت.