نیمه‌ گمشده‌ داستان نوآوری در ایران

نوآوری موتور پیشرفت است، اما وقتی نیمی از جامعه از این معادله حذف شود، چه اتفاقی می‌افتد؟ در ایران، زنان نقش مهمی در پیشرفت‌های علمی و فناوری داشته‌اند، اما حضورشان در اکوسیستم نوآوری کشور همچنان محدود مانده است. چه در استارت‌آپ‌ها، چه در عرصه‌ پژوهش، و چه در حلقه‌های سرمایه‌گذاری، زنان با موانعی روبه‌رو هستند که سرعت پیشرفت‌شان را می‌کاهد و در نهایت، رشد کلی کشور را نیز کند می‌کند.

سال‌هاست در فضای نوآوری و فناوری فعالیت دارم، اما هنوز هر بار که پوستر یک رویداد، لیست سخنرانان یا خبرهای حوزه فناوری را می‌بینم، دنبال نامی از زنان می‌گردم و هر روز ناامیدتر می‌شوم. انگار که نیمی از جامعه اصلاً وجود ندارد. اگر هم این سوال را مطرح کنم، معمولاً همان جواب همیشگی را می‌شنوم: «زنی نداریم که شرکت کند!» اما این پاسخ چیزی جز بازتولید همان مشکل نیست.

وقتی زنان دیده نمی‌شوند، کم‌کم از مسیر حذف می‌شوند، و وقتی حذف شوند، دیگر فرصتی برای رشد و شناخته شدن نخواهند داشت. زنان درصد چشمگیری از فارغ‌التحصیلان رشته‌های علوم، فناوری، مهندسی و ریاضیات را در ایران تشکیل می‌دهند، اما برای ورود به موقعیت‌های کلیدی در صنایع نوآورانه با چالش‌های متعددی مواجه‌اند. موانع سیستماتیک، از جمله انتظارات فرهنگی، تبعیض‌های محیط کاری و دسترسی نابرابر به سرمایه، مسیر آنها را دشوارتر می‌کند. در بسیاری از فضاهایی که تصمیمات کلیدی درباره آینده نوآوری گرفته می‌شود، زنان همچنان در اقلیت هستند، حتی با وجود استعداد و توانایی‌هایشان.

علاوه بر تبعیض‌های موجود، نبود حمایت‌های ساختاری نیز از دیگر مشکلات اساسی است. بدون شبکه‌های قوی منتورینگ، بسیاری از زنان نوآور مسیر خود را به‌تنهایی طی می‌کنند. سرمایه‌گذاری یکی دیگر از چالش‌های بزرگ است. استارت‌آپ‌های مردانه همچنان بیشترین سهم را از سرمایه‌گذاران دریافت می‌کنند و این موضوع، دسترسی زنان به منابع مالی لازم برای رشد ایده‌هایشان را سخت‌تر می‌کند. اما نادیده گرفتن زنان در نوآوری یک فرصت ازدست‌رفته است چراکه تحقیقات نشان می‌دهد تیم‌های متنوع عملکرد بهتری در حل مسائل، افزایش خلاقیت و بهبود نتایج کسب‌وکار دارند.

تحقیقات بین‌المللی نیز این واقعیت را تایید می‌کنند:

• مطالعه‌ای در دانشگاه استنفورد نشان داده است که تیم‌های متنوع از نظر جنسیت، به دلیل ترکیب دیدگاه‌ها و تجربیات مختلف، در حل مسائل پیچیده و ارائه راه‌حل‌های خلاقانه موفق‌تر هستند.
• گزارشی از موسسه مک‌کنزی بیان می‌کند شرکت‌هایی با تنوع جنسیتی بالا در تیم‌های مدیریتی، ۱۵ درصد بیشتر احتمال دارد که عملکرد مالی‌ بالاتر از میانگین صنعت خود داشته باشند.
• تحقیقات دانشگاه MIT نشان داده است تیم‌های متنوع، به دلیل افزایش تبادل ایده‌ها، نوآوری بیشتری را تجربه می‌کنند.

با وجود چالش‌های متعدد جنسیتی، بسیاری از زنان ایرانی در حال شکستن مرزها هستند. آنها در پروژه‌های پیشگامانه نقش دارند و نشان می‌دهند که نوآوری ارتباطی به جنسیت ندارد. برای مثال در صنعت بیمه و فناوری‌های مالی زنان برجسته‌ای به عنوان مدیران ارشد مشغول کار هستند که در هدایت تحولات دیجیتالی نقش کلیدی ایفا می‌کنند. این زنان فقط در حال شکستن موانع نیستند بلکه اکوسیستم را برای نسل‌های آینده بازطراحی می‌کنند.

برای سرعت ‌بخشیدن به این تغییر، سه اقدام کلیدی ضروری است: افزایش دیده‌شدن، تا زنان نوآور در نقش‌های رهبری، سرمایه‌گذاری و سیاست‌گذاری حضور فعال داشته باشند؛ سیستم‌های حمایتی، شامل سرمایه‌گذاری، منتورینگ و منابعی که به رشد کسب‌وکارهای زنان کمک کند؛ و تغییر فرهنگی، تا نوآوری به عنوان فضایی برای استعداد و خلاقیت شناخته شود نه فضایی محدود به کلیشه‌های قدیمی.

آینده اکوسیستم نوآوری ایران به شمولیت بستگی دارد. پیشرفت واقعی زمانی حاصل می‌شود که بهترین ذهن‌ها- بدون در نظر گرفتن جنسیت- فرصت شکل ‌دادن به آینده را داشته باشند. وقت آن رسیده که شکاف‌ها را پر کنیم و اجازه دهیم نیمه گمشده داستان نوآوری ایران روایت شود.

منابع:
McKinsey & Company, 2020. Diversity Wins: How Inclusion Matters
Stanford University Research on Diverse Teams and Innovation, 2021.
MIT Sloan Management Review, 2018. The Impact of Gender Diversity on Innovation