مدیرعامل شرکت صنعتی آما و مالک زمین کارخانه نوآوری: ملکداری کار آما نیست
کمتر از ۶۰ روز به پایان سال باقی مانده و داستان تخلیه کارخانه نوآوری آزادی…
۱۰ بهمن ۱۴۰۳
مجتبی محمودی
چه کسی از تقابل پلتفرم‌های داخلی و خارجی سود می‌برد؛ پنهان شدن در سایه حمایت
مجتبی محمودی
دعوا از یک میزگرد تلویزیونی آغاز شد، جایی که رسول جلیلی به عنوان عضو حقیقی شورای عالی فضای مجازی از آپارات و نشان نام برد و گفت: «با تولید پلتفرم‌های خوب داخلی محدودسازی یا فیلترینگ پلتفرم‌های خارجی حس نشده است.»
این جمله کافی بود تا صدای اعتراض مالکان پلتفرم‌هایی مثل نشان و آپارات را بلند کند و حتی صدای دیجی‌کالا را نیز که اشاره مستقیمی به نامش نشده بود درآورد و در اطلاعیه‌هایی جداگانه هر کدام به این گفته رسول جلیلی واکنش نشان دادند؛ اما درست یک روز بعد جلیلی نیز در این نامه که در خبرگزاری فارس منتشر شده بود بر گفته خود تاکید کرده و گفته بود، هرچند کیفیت نرم‌افزار داخلی بر گستره آن تاثیرگذار است اما کیفیت به‌تنهایی نمی‌تواند موجب گستردگی استفاده از این پلتفرم‌ها در مقابل پلتفرم‌های خارجی شود.
جلیلی نوشته بود: «با کمال احترام به توان فنی و تخصصی همه شما عزیزان در حوزه توسعه نرم‌افزار، اظهارنظر در مسائل تخصصی و پیچیده حکمرانی فضای مجازی فارغ از اینکه چه چیز خوشایند ماست باید مبتنی بر داده‌های میدانی و حول تامین بیشینه منافع ملی باشد. داده‌ها به‌وضوح نشانگر آن است که توسعه باکیفیت یک نرم‌افزار، شرط لازم برای فراگیری آن است اما به‌تنهایی برای تفوق بر خدمت فراگیر بیگانه کافی نیست. عطف به مرقومه‌های امروزتان، پدرانه به شما مدیران جوان و عزیز کسبوکارها توصیه می‌کنم که در فضای احساسی رسانه‌ای یا تحت تاثیر مشاوره برخی، عجولانه موضع‌گیری نکنید. هدف ما باید یافتن راهکاری باشد که بیشترین منافع را برای عموم مردم داشته باشد.» مفهوم این نوشته جلیلی این بود که اگر پلتفرم‌های خارجی فیلتر نشده بودند، مطمئناً پلتفرم‌های خوب ایرانی این میزان کاربر جذب نمی‌کردند. نقطه‌ای که درست محل نزاع یا رودررویی این پلتفرم‌ها و مدیران‌شان با کاربران است.
خیز از این خانه برو رخت ببر هیچ مگو
در دوره‌های مختلف مدیران این پلتفرم‌ها به فراخور موضوعات مختلف در معرض هجمه کاربران مختلف در فضای مجازی قرار می‌گیرند که با توجه به زیرساختی که ایجاد کرده‌اند موجب فیلتر شبکه‌ها و پلتفرم‌های خارجی شده‌اند و در نهایت آنها بوده‌اند که از فیلتر شبکه‌های اجتماعی سود برد‌ه‌اند، شاید همین تصور نیز هر روز فاصله بین مدیران و صاحبان پلتفرم‌های داخلی با کاربران را بیشتر می‌کند.
در بسیاری از مواقع صاحبان پلتفرم‌های داخلی یا بنیان‌گذاران این کسبوکارها بدون اینکه نفع اولیه هرچند اندک را تکذیب کنند بارها تاکید کرده‌اند که بدون فیلترینگ نیز با سرویس‌های متفاوتی می‌توانستند توسعه پیدا کنند.
جواد عامل مدیرعامل مسیریاب نشان در انتقاد از این گفته جلیلی به پیوست می‌گوید: «در فیلترینگ، حاکمیت استارت‌آپ‌ها را جلوی مردم گذاشته و مدام رشد آنها را دلیلی برای فیلترینگ به شمار می‌آورد. این در حالی است که از نظر ما که صاحب کسب‌وکار هستیم، کاربر باید در استفاده از محصول حق انتخاب داشته باشد، این محصول می‌خواهد خودرو باشد یا پلتفرم یا نقشه یا پیام‌رسان. ما به عنوان سازنده از هر نوع، باید بین محصول داخلی و خارجی تفاوت ایجاد کنیم تا کاربر به استفاده از محصول داخلی علاقه داشته باشد. اگر نتوانستیم این تفاوت را ایجاد کنیم و بازار را در دست بگیریم و به‌نوعی نتوانستیم خلق ارزش کنیم، بهتر است حذف شویم.»
عامل با اشاره به توییت امیر جبلی، مدیر محصول نشان، پیش از فیلتر شدن ویز توضیح می‌دهد: «او در توییت خود نوشته بود، امیدوار است فیلترینگ اتفاق نیفتد، چون با این اقدام انگیزه برای رقابت از بین می‌رود.» عامل می‌گوید بزرگ‌ترین تحولات در نشان مثل طرح ترافیک، سرعت‌گیر و… همه به سبب رقابت با ویز رقم خورد. او تاکید می‌کند رشد نشان را نمی‌توان وابسته به فیلتر ویز دانست زیرا بر اساس آمار موجود در زمانی که ویز هنوز فیلتر نشده بود، نشان سه تا چهار میلیون نصب داشت و از همان زمان قابلیت‌هایشان با یکدیگر مقایسه می‌شد. البته اگر یک درصد هم فیلترینگ تاثیر داشته باشد باز نمی‌توان از آن چشم‌پوشی کرد، ویز از اسفند ۱۳۹۵ تا شهریور ۱۳۹۶ فیلتر شد و پس از آن رفع فیلتر شد و تا آبان سال ۱۳۹۸ در دسترس بود. جدا از آن دادستانی در پاییز ۱۳۹۶ برنامه‌هایی مانند اسنپ و تپسی را در استفاده از مسیریابی ویز محدود کرد، که البته این محدودیت دو سه ماه بیشتر ادامه پیدا نکرد و بعد از آن، این دستور لغو شد. بر این اساس طی سال‌های ۱۳۹۷ تا ۱۳۹۸ ویز در دسترس بود و تاکسی‌های اینترنتی و برنامه‌های مرتبط می‌توانستند از آن استفاده کنند. نشان نیز از همان سال‌هایی که ویز فیلتر نبود و رانندگان دچار محدودیت نشده بودند یعنی بهمن ۱۳۹۶ وارد شد و همان زمان نیز توانسته بود با سرویس‌هایی که می‌دهد کاربر جذب کند و در نهایت سال ۹۸ ویز فیلتر شد.
عامل به صحبت‌های خودش در سال ۹۸ در صداوسیما اشاره می‌کند و می‌گوید: «بر اساس آمار سال ۱۳۹۸ نشان سه و نیم میلیون کاربر فعال ماهانه داشت. اما همان‌طور که در سال ۱۳۹۸ گفتم، هنگامی که کاربر «مجبور» به استفاده از سرویسی شود، به محض امکان دسترسی به سایر سرویس‌ها، به آن سرویس‌ها مهاجرت می‌کند و کاربر دیگر کاربر وفادار نیست. بر همین اساس هنگام قطع اینترنت و فیلترینگ تعداد کاربران ما ۲۰ درصد افزایش یافت؛ همین تعداد پس از اینکه امکان دسترسی به سایر سرویس‌ها مهیا شد، مهاجرت کردند. از همین رو می‌توان روند رشد نشان را مسیری ثابت دید.»
محمدجواد شکوری‌مقدم، هم‌بنیان‌گذار آپارات، نیز در پاسخ به این سوال پیوست که «آیا فیلترینگ به معنای واقعی روی توسعه کسبوکارهای داخلی تاثیر مثبت نگذاشته است» می‌گوید: «امروزه کسبوکارهای متنوعی در اکوسیستم اقتصاد دیجیتالی وجود دارد و نمی‌توان تنها آپارات، پیام‌رسان‌های داخلی و برخی از اپ‌های مشابه را بررسی کرد. اما می‌توان گفت در بین ٩۵ درصد کسبوکارهای دیجیتالی، رفع فیلترینگ رسانه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌ها می‌تواند کمک شایان توجهی برای ادامه مسیرشان باشد و فیلترینگ بر این بخش بزرگ اکوسیستم تاثیر منفی می‌گذارد؛ برای مثال سرویس بیزینس واتس‌اپ امروز خدمات زیادی برای امور مشتریان ارائه می‌دهد که کسبوکارها می‌توانند از آن استفاده کنند و هر کدام از پیام‌رسان‌ها، اینستاگرام، یوتیوب و غیره به شیوه خود عرضه خدمات به مشتریان را بهبود می‌بخشند. در نتیجه به طور قطع رفع فیلترینگ در ٩۵ درصد کسبوکارهای حوزه اقتصاد دیجیتالی تاثیر بسیار مثبتی خواهد داشت.»
او به سوال‌هایی که کاربران فضای مجازی از او درباره بنیان‌گذاری آپارات و استفاده از فیلترینگ برای توسعه آن می‌پرسند این‌گونه پاسخ می‌دهد: «گاهی با دیدگاه امروز به ۱۰ سال پیش نگاه می‌کنیم و شخص یا تصمیمی را قضاوت می‌کنیم، مثلاً چرا در گذشته تا ساعت چهار صبح درس نمی‌خوانده، در صورتی که آن زمان مثلاً برقی برای درس خواندن وجود نداشته و اصلاً به این پارامتر در تحلیل یا قضاوت‌مان توجه نمی‌کنیم. شروع به کار آپارات نیز به همین شکل بود؛ در سال ۸۹ که آپارات شروع به کار کرد، فیلترشکن به شکل امروزی وجود نداشت و کسی نمی‌توانست مثل الان به‌راحتی از یوتیوب استفاده کند. به همین دلیل آپارات راه‌اندازی شد و یک خلاء جدی و ضروری آن دوران را برطرف کرد و مورد استقبال قرار گرفت. اما حالا وقتی انواع فیلترشکن‌ها موجود است و همه به نحوی به یوتیوب دسترسی دارند، یا در پیام‌رسان‌ها به‌راحتی ویدئو به اشتراک گذاشته می‌شود، احتمالاً درک آن دوران برای افراد از دریچه ۱۰ سال بعد خیلی ساده نیست؛ و شاید متوجه نشوند امروز دیگر آن روزها نیست و ما نیز همراه با روند تغییرات، کاملاً موافق رفع فیلترینگ هستیم.»
ور از این بی‌خبری رنج مبر هیچ مگو
فقط کسب‌وکارهایی که نام‌شان در صحبت‌های جلیلی آورده شده بود به این اظهارنظر و طرفداری از فیلترینگ با هدف حمایت از کسبوکارهای داخلی اعتراض نکردند. همان زمان بسیاری از بنیان‌گذاران کسبوکارهای داخلی به این گفته اعتراض کردند و تقریباً گفتند تصمیم‌گیری در مورد فیلترینگ را گردن کسبوکارها نیندازید.
حسام آرمندهی، هم‌بنیان‌گذار کافه‌بازار، گفته است تمام سیاست‌های محدودکننده و من‌درآوردی اینترنت ایران، برآیندش به ضرر کسبوکارهای داخلی بوده است.
حمید محمدی، هم‌بنیان‌گذار دیجی‌کالا، نیز فیلترینگ را به نفع هیچ‌کس نمی‌داند و می‌گوید: «نفع هیچ‌کس در فیلترینگ نیست؛ نه مردم، نه کسبوکارهای دیجیتالی و نه حتی حاکمیت. کسانی که می‌گویند اگر فیلترینگ نباشد، کسب‌وکار ایرانی نمی‌تواند رشد کند، دایه مهربان‌تر از مادر نباشند. اتفاقاً کسبوکارهای دیجیتالی از فیلترینگ آسیب دیده‌اند و اعتماد مردم به کسبوکارهای داخلی از دست رفته است. رفع فیلترینگ دغدغه‌‌ای عمومی است. از آبروی کسبوکارها برای حمایت از فیلترینگ خرج نکنیم.»
مدیرعامل کافه بازار نیز بارها مخالفت خود را با فیلتر گوگلپلی اعلام کرده است. او بارها گفته است فیلتر کسبوکارهای داخلی به‌خصوص گوگلپلی که مشابه کافه‌بازار است نه‌تنها به نفع کسبوکارهای داخلی نیست بلکه موجب آسیب دیدن کاربران شده؛ از نظر او، فیلترینگ آورده‌ای برای اکوسیستم فناوری اطلاعات ایران نداشته و دولت بهتر است تصمیم‌های اتخاذ شده قبلی خود را ارزیابی و بازنگری کند.
محمدحسین غفوری، مدیر سبد سرمایه گروه حصین که محصولاتی مانند مایکت و طاقچه را در سبد محصولات خود دارد، در پاسخ به این سوال پیوست که «فیلترینگ تا چه حد در رشد پلتفرم‌های گروه شما تاثیرگذار بوده است» توضیح می‌دهد: «در حال حاضر گروه حصین دارای پنج پلتفرم طاقچه، ترابرنت، گوشی‌شاپ، مایکت و مگنت است که به‌جز مایکت، بقیه برنامه‌ها رقیب خارجی در ایران ندارند. تاسیس مایکت به سال ۱۳۹۰ برمی‌گردد و تا شهریور ۱۴۰۱، یعنی زمان فیلترینگ گوگلپلی، کاربران از آن استفاده می‌کردند. بنابراین مایکت در طول ۱۱ سال قبل از فیلترینگ مسیر رشد خود را طی کرده بود. بعد از فیلترینگ، شاهد رشد لحظه‌ای بودیم؛ اما اگر بخواهیم منطقی و در بازه یک سال پس از فیلترینگ به ارقام نگاه کنیم، بر اساس آمار موجود از متغیر کاربران فعال روزانه در مایکت، تعداد کاربران فعال در شهریور ۱۴۰۲ نسبت به شهریور ۱۴۰۱ یک و نیم برابر شده است. این عددی نیست که پیش از فیلترینگ به دست نیامده باشد و در سال‌های گذشته تا دو برابر رشد را نیز تجربه کرده‌ایم.»
از نظر او تاثیر فیلترینگ در هر برنامه متفاوت است: «میزان تاثیر فیلترینگ را باید با استفاده از داده‌ها سنجید. ضمن اینکه برخی از برنامه‌ها از ابتدا رقیب خارجی نداشته‌اند، برخی رقیب داشته و بعد از مدتی رقیب‌شان فیلتر شده و برنامه‌هایی هم هستند که از ابتدا رقیب‌شان فیلتر بوده است؛ بنابراین نمی‌توان یک نتیجه‌گیری کلی در مورد تاثیر فیلترینگ روی تمام برنامه‌ها داشت و باید طبق داده و به صورت موردی دراین‌باره صحبت و قضاوت کرد.»
سخن رنج مگو جز سخن گنج مگو
شکوری در پاسخ به انتقادهایی مبنی بر اینکه «شما و کسب‌وکارهایی مانند شما از فیلترینگ استفاده کرده و حالا که سایر کسبوکارها باید برای رشدشان از آن استفاده کنند، شروع به مخالفت کرده‌اید» می‌گوید: «در استفاده از فیلترشکن‌ها ما تنها حوزه پیام‌رسان‌ها را در نظر می‌گیریم و مدام فیلترینگ را به عنوان عاملی برای رشد تعداد محدودی سرویس مانند آپارات مثال می‌زنیم، در صورتی که صدها کسب‌وکار دیگر در فضای اکوسیستم کشور وجود دارد. در واقع برای بنده مشخص نیست که به‌جز پیام‌رسان‌ها دقیقاً چه کسانی مخالف رفع فیلترینگ هستند و از تداوم آن سود می‌برند؟»
هم‌بنیان‌گذار آپارات در واکنش به پاسخ رسول جلیلی مبنی بر اینکه «ما به شما در رشد کردن کمک کردیم» توضیح می‌دهد: «این حرف همان‌قدر عجیب است که بگویند ما شرایط کار شما را با تامین هوا برای تنفس یا نور خورشید فراهم کرده‌ایم. این تصور آقای جلیلی که خود را مالک این فضا می‌داند که «ما بودیم که این کار را کردیم» اشتباه است. ما به این دلیل که در بازار خلأ وجود داشت سرویس آپارات را راه‌اندازی کردیم، اما در شرایط فعلی خلاء سرویسی مثل آپارات به واسطه توسعه فضای مجازی و فیلترشکن‌ها از بین رفته و ما هم با سرویس‌های اقماری آپارات مثل آپارات اسپرت، آپارات موزیک و… حوزه‌های رقابتی جدید را کشف کرده‌ایم و توسعه داده‌ایم.»
شکوری‌مقدم تاکید می‌کند: «در کنار افرادی که خواهان رفع فیلترینگ هستند، من نیز خواهان رفع فیلترینگ هستم! از سویی وقتی فضا تغییر کرده و نمی‌توان کاری را ادامه داد، باید تغییر مسیر داد نه اینکه با تداوم محدودیت، بر اشتباهات قبلی اصرار کرد.»
من غلام قمرم غیر قمر هیچ مگو
غفوری مدیر سبد سرمایه گروه حصین به عنوان مالک مایکت در پاسخ به این سوال که «اگر فیلترینگ وجود نداشت، آیا امکان رقابت داشتید» می‌گوید: «با توجه به تحریم‌ها، مساله پرداخت یکی از موضوعاتی است که برای کاربران ایرانی اهمیت دارد. بنابراین فیلترینگ در رشد سرویس‌های کاملاً رایگان احتمالاً نقش بیشتری داشته تا سرویس‌هایی که در آنها پرداخت صورت می‌گیرد. با توجه به اینکه تمام سرویس‌های ما مبتنی بر پرداخت است، به‌راحتی نمی‌توانیم بگوییم در نبود فیلترینگ رقابت چگونه می‌شد.» البته او نظر دادن درباره کلیت فیلترینگ را سخت می‌داند و ادامه می‌دهد: «یک موضع عمومی نسبت به فیلترینگ در کشور وجود دارد که بر اساس آن می‌بینیم در انتخابات ریاست‌جمهوری هیچ‌یک از کاندیداها از فیلترینگ حمایت نمی‌کنند. به نظر من مسئولانی که مدعی فیلترینگ با نیت رشد پلتفرم‌های داخلی هستند، با توجه به بازه زمانی‌ای که از فیلترینگ گذشته، می‌توانند بررسی‌های لازم را در خصوص صحت این ادعا انجام دهند. پیشتر موضوعی شبیه به فیلترینگ را در بازار خودرو دیده‌ایم؛ یعنی برای حمایت از محصولات داخلی، تعرفه اتومبیل‌های خارجی افزایش پیدا کرد و حتی مدتی اجازه واردات داده نشد. نتیجه این اقدام بعد از مدتی از بین رفتن رقابت و کیفیت و نیز کاهش رضایت کاربر نهایی بود. احتمالاً در خصوص تداوم فیلترینگ با نیت رشد پلتفرم‌های داخلی نیز وضعیت به همین شکل خواهد بود.»
خیز از این خانه برو رخت ببر هیچ مگو
از نظر مدیرعامل نشان عده‌ای از فیلترینگ منفعت مالی می‌برند و صحبت مکرر بخش دولتی از آنها بدون آوردن اسم نیز این مساله را تایید می‌کند. گویی منفعت آنها این است که پلتفرم داخلی را در مقابل پلتفرم خارجی قرار دهند و به مردم القا کنند که برنامه‌های داخلی بهتر است و نیازتان را برطرف می‌کنند، در نتیجه برنامه‌های خارجی را فیلتر می‌کنیم. این ذهنیت منطقی نیست. چرا کاربر باید سر دوراهی قرار گیرد و به خاطر نفع دیگری از فیلترینگ، از برنامه‌های داخلی متنفر شود؟ باور اینکه سیاستمداری که منفعتش در فیلترینگ است، رشد شرکتی را که در حالت طبیعی با برنامه‌های خارجی رقابت می‌کند علت اصلی فیلترینگ بداند، بسیار سخت است. به نظر عامل، در نبود فیلترینگ، پیام‌رسان‌های داخلی برای گرفتن سهمی از بازار خلاقیت بیشتری به خرج می‌دادند. او برای اثبات این گفته خود به مهاجرت کاربران از وایبر به تلگرام اشاره می‌کند و می‌گوید: «زمانی فقط کاربران ایرانی و روس در تلگرام حضور داشتند اما با خلاقیتی که این برنامه نشان داد و خدمات متفاوتی که عرضه کرد، توانست در میان سایر پیام‌رسان‌ها جایگاهی برای خود پیدا کند. واقعیت این است که با وجود فیلترینگ، پلتفرم‌های داخلی مخصوصاً پیام‌رسان‌ها در برکه‌ای ثابت و بدون خلاقیت باقی مانده‌اند.»
من به گوش تو سخن‌های نهان خواهم گفت
در شرایطی که جو کلی کشور مخالف فیلترینگ است، طبیعی است که هیچ‌کس حاضر نباشد از این سیاست حمایت کند؛ اما نکته‌ای که شاید در حرف‌های رسول جلیلی شنیده نشد، نظر او درباره ناتوانی در ممانعت از دسترسی به فیلترشکن‌ها بود و قدرت موتور جست‌وجوی گوگل. جلیلی در صحبت‌های خود وقتی مجری از او می‌پرسد چرا مانع فعالیت فیلترشکن‌هایی نمی‌شوید که از سمت کشورهای دیگر حمایت می‌شود می‌گوید: «امکان مانع شدن وجود ندارد چون در موتور جست‌وجوی گوگل خودش را جا می‌دهد و موتور جست‌وجو را یک لحظه نمی‌توان از مردم گرفت و بعد هم ما موتور جست‌وجوی داخلی نداریم؛ این کوتاهی را داشته‌ایم، البته موتور جست‌وجو مثل گوگل هم نمی‌توانیم بسازیم…» حال این سوال پیش می‌آید که به عنوان یک کاربر ایرانی باید امیدوار باشیم شرکتی قادر به توانایی ساخت یک موتور جست‌وجوی داخلی باشد یا از ترس اینکه با ساخت موتور جست‌وجوی داخلی، موتور جست‌وجوی گوگل فیلتر می‌شود، سعی کنیم مانع تولید یک موتور جست‌وجوی داخلی شویم! چرا یک محصول داخلی باید مقابل یک محصول خارجی قرار گیرد؟
این مطلب در شماره ۱۳۰ پیوست منتشر شده است.
ماهنامه ۱۳۰ پیوست
ارسال دیدگاه