چین یا آمریکا، کدام یک اینترنت آسیا را کنترل می‌کند؟

به گزارش پیوست، این رقابت در حوزه‌هایی مثل دیتاسنترها‌، کابل‌های زیردریایی و سیم‌کشی اینترنت در حال پیشروی است. آمریکا از زمان جنگ جهانی دوم بر زیرساخت ارتباطات مسلط شده است اما به تازگی اقتصاد دوم جهان به تهدیدی برای این سلطه تبدیل شده است. پیشرفت چشمگیر فناوری چین باعث شکل‌گیری یک قدرت تقریبا خودمختار شده است و این خودمختاری در شاخص «استقلال دیجیتال» از دو تحلیلگر به نام‌های مکسی‌میلیان مایر و ین‌-چی لو، که موضوعاتی مثل سخت‌افزار، نرم‌افزار و مالکیت ذهنی را در نظر می‌گیرد، به روشنی قابل مشاهده است.

در شهر جوهر مالزی شاهدیم که چطور زیرساخت تحت کنترل چین و آمریکا در یک قدمی هم به فعالیت و رقابت مشغولند. کمی آن طرف تر از زیرساخت ابری شرکت آمریکایی Equinix، تاسیسات شرکت چینی GDS قرار دارد و شرکت‌هایی مثل علی‌بابا و تنسنت چین بیشتر از نمونه چینی برای فعالیت‌های خود استفاده می‌کنند. سطح رقابت و نزدیکی فعالان آمریکایی و چینی در کشور‌های مختلف آسیا متفاوت است. از لحاظ شرکت‌های بزرگ ابری، چین تمامی دسته‌های رایانش ابری را در تایلند و فیلیپین تحت کنترل دارد و این در حالی است که آمریکا هردو کشور را به عنوان «متحدان بزرگ خارج از ناتو» قلمداد می‌کند. از بین ۱۲ کشور منتخب آسیایی، در هفت مورد بیشتر زیرساخت ابری تحت کنترل شرکت‌های چینی است. اما در سمت دیگر این طیف براساس مطالعه ویلی لدونویرتا و همکارانش از موسسه اینترنت آکسوفورد، کشور‌هایی مثل استرالیا، هند و کره جنوبی قرار دارند که بیشتر سیستم‌هایشان را آمریکا تامین می‌کند.

شرکت‌های چینی پنج رد‌پای بزرگ در این کشور‌ها دارند. برای مثال شرکت علی‌بابا در ۹ کشور آسیایی دیتاسنتر دارد و رقابت در آینده شدت بیشتری می‌گیرد. بیش از ۵۰۰ دیتاسنتر متوسط تا بزرگ از سال ۲۰۲۱ در آسیا راه‌اندازی شده‌اند و ۲۷۰ مورد دیگر در سال آینده فعال می‌شوند. شرکت مشاوره گارتنر پیش‌بینی می‌کند که هزینه‌کرد سرور‌های مربوط به این دیتاسنتر‌های امسال تا ۳۹ درصد افزایش می‌یابد. طبق اعلام نهاد بازرگانی GSMA، ترافیک مربوط به داده موبایلی نیز تا سال ۲۰۳۰ در آسیا چهاربرابر می‌شود. همچنین نیاز رایانشی اپلیکیشن‌های هوش مصنوعی نیز تقاضا برای دیتاسنتر را تشدید کرده است.

این ضروریات تجاری اما ارتباط نزدیکی با بحث امنیت دارند. وزارت برنامه‌ریزی چین داده را در کنار موضوعاتی مثل زمین، نیروی کار و سرمایه، «فاکتوری از تولید» قلمداد می‌کند. پیشگامان اینترنت تصور می‌کردند داده در یک شبکه نامتمرکز به صورت آزاد جریان پیدا کند اما در عوض این شبکه چهار گلوگاه مهم دارد: «نقاط تبادل اینترنت» (IXPها)، که به شرکت‌های اینترنتی اجازه می‌دهد با تغییر مسیر ترافیک به جای حرکت دادن داده‌ها در سراسر جهان، هزینه‌ها را کاهش دهند و همچنین دیتاسنتر‌ها، کابل‌های فیبر نوری زیر دریایی و شرکت‌های تلکام نیز دیگر گلوگاه‌های مهم این شبکه به حساب می‌آیند. تمامی این گلوگاه‌ها در معرض خطر جاسوسی قرار دارند. از زمان جنگ سر،‌ نفوذ به کابل‌های زیردریایی به عنوان یکی از ترفند‌های جاسوسی استفاده شده است. پایگاه‌های زمینی نیز یکی از نقطه‌های دسترسی به داده هستند. همچنین می‌توان راه نفوذی برای زیرساخت اینترنت نصب کرد. دولت آمریکا هشدار داده است که فعالیت چین در حوزه IXPها «امکان تغییر مسیر ترافیک و در نتیجه، دسترسی به آن ترافیک یا دستکاری آن، را فراهم می‌کند.» برخی از متخصصان معتقدند که حتی اگر داده‌های در حال عبور از IXPها رمزنگاری شده باشند، امکان دسترسی به متاداده وجود دارد.

از این رو ابهام درمورد دیتاسنتر‌های به نظر امن آسیا بالا گرفته است. پاپوآ گینه نو در سال ۲۰۱۹ دریافت که یک دیتاسنتر تحت حمایت چین در بند مورزبی از روش‌های رمزنگاری «معیوب» استفاده کرده است تا امکان نفوذ به داده‌های دولتی را فراهم کند. دولت‌ها شرکت‌های فناوری را مجبور به انشعاب داده می‌کنند. ابراهام نیومن و هنری فارل در کتاب «امپراتوری زیرزمینی» پیرامون سلطه آمریکا بر زیرساخت اینترنت نشان می‌دهد که دولت سازمان اطلاعات این کشور شرکت‌های ابری و اوپراتور‌هایی مثل AT&T را مجبور به نظارت بر دوستان و دشمنان کرده است. چین نیز اقدامات مشابهی دارد. معیار روشنی وجود ندارد که باعث جدایی و تفکیک شرکت‌های چینی، دولت این کشور و حزب کمونیست چین شود. علاوه بر این، قوانین چین نیز اختیارات گسترده‌ای را برای دسترسی به داده در اختیار دولت این کشور می‌گذارد. البته که این قدرت مطلق نیست و شرکت‌های مثل علی‌بابا و تنسنت در گذشته درخواست دولت برای دسترسی به داده‌های مشتریان را رد کرده‌اند اما چین انتظار دارد که در صورت وجود داده‌های جذاب، اطلاعات لازم در اختیار دولت قرار گیرد.

راه نفوذ

مقامات منطقه‌ای و آمریکایی‌ها نگران آن هستند که چین ممکن است در شرایط بحرانی دیتاسنترها یا خدمات تلکام را از دسترس خارج کند. چین همچنین با تعداد زیادی هکر می‌توان مخالفان خود را هدف جاسوسی قرار دهد. براساس اعلام مقامات امنیت سایبری آمریکا، در صورتی که امکان مهندسی معکوس یک شبکه فراهم باشد، جاسوسی ساده‌تر می‌شود.

سهم بالای شرکت‌های چینی از بازار اینترنت به یک طرح گسترده دولتی نیز اشاره دارد. استراتژی جاده ابریشم دیجیتال این کشور،‌ بخشی از طرح کمربند و جاده، توسعه زیرساخت را با هدف بازآرایی حاکمیت امروز بر داده‌ها در دستور کار قرار داده است. اما شرکت‌های چینی ارزش‌آفرینی قابل توجهی نیز دارند و خدمات ارزان‌قیمت آنها یک برتری مهم در رقابت فناوری است. بخش ابری علی‌بابا، از سال ۲۰۲۳ تا به امروز سه مرتبه قیمت‌های خود را کاهش داده است. هواوی، شرکت تولیدکننده تجهیزات تلکام، به ترفند‌های تهاجمی برای جذب مشتریان جدید شناخته می‌شود.

چین علاوه بر سیم و سرور، سعی دارد تا ارزش‌های خود را همگام با انفجار دیجیتال آسیا در این منطقه ترویج کند. چین در داخل و خارج یکی از حامیان «استقلال داده» است و همچنین نفوذ خود را در نهاد‌های تعیین استاندارد فناوری در جهان افزایش می‌دهد. دولت‌های سلطه‌طلبی مثل ویتنام با الهام از قوانین بومی‌سازی داده در چین، که براساس آن داده تولید شده در چین باید در داخل مرز‌ها باقی بماند و خروجی داده نیز محدود است،‌ رویکرد مشابهی را در پیش گرفته‌اند. این قوانین باعث شده تا داده‌های چینی از دست شرکت‌های آمریکایی از جمله اپل و تسلا دور بماند. دو پژوهشگر به نام‌های امیلی د لا برویر و نیتان پیکارسیک، می‌گویند چین با این استراتژی به دنبال «سلطه نامتقارن» است و سعی دارد تا علاوه بر وارد کردن زیرساخت داده خود به دیگر کشور‌ها، امکان فعالیت دیگران را نیز محدود کند.

از سوی دیگر آمریکا نیز برای کاهش نفوذ چین تلاش می‌کند و در مواردی نیز موفق بوده است. محدودیت‌های آمریکا در حوزه چیپ‌های پیشرفته مانع از پیشروی طرح‌های هوش مصنوعی چین شده است. مقامات آمریکایی همچنین از چندین پروژه کابل اقیانوسی در مکان‌هایی مثل هنگ‌کنگ جلوگیری کرده‌اند و مسیر آن را به کشور‌هایی مثل فیلیپین که رابطه بهتری با آمریکا دارند تغییر داده‌اند. آمریکا در سال ۲۰۲۲ با تهدید به حمایت و تحریم‌هایی از ورود فناوری شرکت HMN، شرکتی مشتق از هواوی چین،‌به شبکه کابی اتصال جنوب شرق آسیا به اروپا، جلوگیری کرد. اتصال‌های مستقیم بین چین و آمریکا نیز کمتر شده‌اند؛ ریچارد سان از شرکت سازنده کابل OMS می‌گوید در ۱۵ سال گذشته تنها یک مورد جدید از اتصال مستقیم این دو کشور راه‌اندازی شده است.

برخی از متحدان آمریکا نیز به مقابله با چین روی آورده‌اند. ژاپن و استرالیا، شرکت‌های چینی را با اشاره به خطر آنها برای استقلال خود تحت فشار گذاشته‌اند. این دو کشور نفوذ هواوی و ZTE به زیرساخت 5G را ممنوع کرده‌آند و در ماه سپتامبر، ژاپن و استرالیا یک طرح مشترک برای توسعه زیرساخت دیجیتال در کشور‌های آسیا-اقیانوسیه را کلید زدند؛ نخست وزیر تووالو، بزرگترین حامی تایوان در اقیانوسیه به روزنامه Nikkei Asia، گفت که برای فشار سایبری چین نگران است.

هند حتی پا را از این هم فراتر گذاشته و صدها اپلیکیشن چینی را ممنوع و چندین شرکت چینی از جمله علی‌بابا و شیائومی را تحت تفحص قرار داده است. از این رو، بخش ابری علی‌بابا در سال جاری دیتاسنتر‌های خود در هند و استرالیا را تعطیل کرد. برخی از مقامات آمریکایی به دنبال یک پیمان تبادل دیجیتال در آسیا هستند که امکان دسترسی به فناوری‌ها و استاندارد‌های هوش مصنوعی و امنیت سایبری را در ازای ممنوعیت فناوری‌های چین، فراهم می‌کند.

اما تا آن زمان، بسیاری از شرکت‌ها دو طرف این میدان رقابت را سبک و سنگین می‌کنند. برخی هشدار‌ها درمورد نفوذ چین را جد نمی‌گیرند: با اینکه احتمال جاسوسی چین وجود دارد،‌ اما دیگران از جمله آمریکا هم ممکن است جاسوسی کنند. یکی از مقامات مالزی در پاسخ به دلیل استفاده از تجهیزات هواوی گفت: «همه یک عامل خطر هستند.» چنین رویکردی ممکن است به ضرر برخی تمام شود. کشور‌های ضعیف بیشتر از همه در معرض خطر قرار دارند. هرکهای چینی در موارد متعددی به دولت‌های ویتنام و اندونزی نفوذ کرده‌اند و با نفوذ به تلکام‌ها از آنها برای جاسوسی بر مسافران اویغور در مالزی و تایلند بهره برده‌اند. در فیلیپین،‌ که حداقل یک شرکت بزرگ تلکام همچنان از تجهیزات 5G هواوی استفاده می‌کند، دفاع سایبری بودجه چندانی ندارد. با سرعت گرفتن توسعه زیرساخت دیجیتال در آسیا، کشور‌ها چه بخواهند و چه نخواهند، جبهه‌گیری خود را با کابل‌ها و دیتاسنتر‌های خود نیز مشخص می‌کنند.