حمایت از پیام‌رسان‌های داخلی تا کجا ادامه خواهد یافت؟

به گزارش پیوست، هر چند کارشناسان حوزه رقابت حمایت دولت از پیام‌رسان‌های داخلی در شرایط اقتصادی ایران و منطقه را طبیعی می‌دانند اما از نظر آنها مدل حمایت دولت موجب شده تا آنها به اندازه کافی توسعه پیدا نکنند و به فکر رقابت با یکدیگر یا پیام‌رسان‌های خارجی نباشند چرا که مطمئن هستند حداقلی از بازار را در اختیار دارند و هیچ‌گاه حذف نخواهند شد.

محمدحسین اعلمی، مدیر تیم تنظیم‌گری مرکز مطالعات توسعه و رقابت، درباره سیاست‌های حمایتی دولت‌ها از اقتصاد دیجیتالشان گفت: «در اقتصاد دیجیتال دنیا این موضوع امر رایجی است که دولت برای تقویت یک حوزه، انواع حمایت‌ها و یارانه‌ها را به آن اختصاص می‌دهد. همین الان در بسیاری از کشورهای دنیا دولت‌ها موضوع حمایت از هوش مصنوعی و ابزارهای آن را پیش گرفته‌اند. اما در شرایط کنونی ایران شرکت‌ها به این موضوع انتقاد دارند که اگر دولت می‌خواهد از صنعتی حمایت کند، این کار را از جیب ما انجام ندهد.»

به گفته او اگر اپراتورها ذی‌نفع اقتصادی پیام‌رسان‌ها نباشند، سیاست‌های حمایتی دولت در نهایت به ضرر آنها تمام می‌شود.

چندی پیش محمدحسن شانه‌ساززاده، رئیس هیات مدیره گروه شاتل، در جشن هفت سالگی شاتل موبایل گفته بود دولت به بهانه حمایت از پیام‌رسان‌ها و با اعطای ترافیک نیم‌بها و یک‌سوم‌بها به آنها، از جیب اپراتورها هزینه می‌کند. هزینه‌ای که احتمالا با توجه به تعرفه‌های اینترنت و مشکلات دیگری که اپراتورها با آنها دست و پنجه نرم می‌کنند می‌تواند صرف بهبود زیرساخت‌های آنها شود.

اعلمی در این باره گفت:‌ «حمایت برخی از اپراتورها مثل ایرانسل و همراه اول از پیام‌رسانی مثل روبیکا با توجه به اینکه سرمایه‌گذاران اصلی آن هستند منطقی است. با این حال زمانی که اپراتورها ذی‌نفع پیام‌رسان‌ها نباشند، هزینه‌ای که برای حمایت از آنها پرداخت می‌کنند می‌تواند به مسائلی از جمله توسعه زیرساخت یا نوآوری خودشان اختصاص پیدا کند.»

حمایت مشروط به پیشرفت

اعلمی باور دارد حمایت‌های دولت از پیام‌رسان‌های داخلی باید مشروط به پیشرفت آنها باشد. او در این باره گفت: «حمایت‌های دولت باید دارای حدود مشخصی باشد و اگر می‌خواهد از پیام‌رسان‌های داخلی حمایت کند باید آن را مشروط به یک دستاورد کند وگرنه دوباره وضعیت حمایت از خودروهای داخلی تکرار خواهد شد. پیام‌رسان‌ها حمایت را دریافت می‌کنند، از آن استفاده‌های دیگری می‌کنند و بعد بهانه می‌آورند که اگر از ما حمایت نشود بازار دست پیام‌رسان‌های خارجی می‌افتد و این چرخه باطل ادامه پیدا می‌کند.»

اگر اپراتورها ذی‌نفع اقتصادی پیام‌رسان‌ها نباشند، سیاست‌های حمایتی دولت در نهایت به ضرر آنها تمام می‌شود
محمدحسین اعلمی، مدیر تیم تنظیم‌گری مرکز مطالعات توسعه و رقابت

او ادامه داد: «باید ملاک و معیار مشخصی تعریف شود که اگر قرار است از پیام‌رسان‌های داخلی حمایت شود، آنها به دستاوردی رسیده باشند. این چیزی است که باید توسط سیاست‌گذار مطالعه شود و از خودش بپرسد زمانی که از پیام‌رسان‌ها حمایت کرده، چه چیزی در ازای آن خواسته است. اگر به این خواسته نرسیده تا چه نقطه‌ای باید حمایت ادامه پیدا کند.»

رقابت پیام‌رسان‌های داخلی در زمین نابرابر

احمدرضا خلعتبری، مدیر تیم آنتی‌تراست و کارشناس حقوقی مرکز مطالعات توسعه و رقابت، درباره ساختارهای اصلی قانون رقابت در دنیا گفت: «در کل دنیا قانون رقابت چند ساختار اصلی دارد؛ جلوی تبانی و سو استفاده از موقعیت مسلط گرفته شود و بر تملک‌هایی که در بازار رخ می‌دهد نظارت شود. در ماده ۵۲ قانون تسهیل رقابت و منع انحصار ایران نیز آمده است که اعطای هر امتیاز منجر به اخلال در رقابت بنگاه‌های اقتصادی ممنوع است اما در آن ضمانت اجرایی خاصی مشخص نشده است. شورای رقابت در اینجا خواسته است تا مشکل حل شود اما متن قانون نارسایی ایجاد کرده است.»

او باور دارد کم بودن قوانین و دستورالعمل‌های رقابتی در ایران باعث شده است بحث حقوقی و تعیین چارچوب‌های سیاستی درباره آن با چالش‌های جدی مواجه شود.

گرفتن ارز اربعین از یک پیام‌رسان خاص و لزوم نصب پیام‌رسان‌های دیگر برای انجام امور دولتی از جمله رفتارهایی هستند که ضد رقابتی محسوب می‌شوند
محمدرضا خلعتبری، مدیر تیم آنتی‌تراست و کارشناس حقوقی مرکز مطالعات توسعه و رقابت

خلعتبری درباره رقابت پیام‌رسان‌های داخلی ایران گفت: «در ایران پس از فیلتر شدن تلگرام و واتس‌اپ دسترسی مردم به یکسری از پیام‌رسان‌ها محدود شد اما نیاز به آنها در کشور وجود داشت. سیاست‌گذاری دولت برای پاسخ به این نیاز جایگزینی پیام‌رسان‌های خارجی با نسخه داخلی بود و برای این کار یکسری کمک‌های دولتی به آنها داد تا بتوانند رشد کنند و به نیاز مردم پاسخ دهند. این کار در ایران به عنوان کشوری که دولت نقش پررنگی در اقتصاد بازی می‌کند خارج از عرف نبود.»

او درباه چالشی که این کمک‌ها در رقابت ایجاد می‌کند گفت: «نکته‌ای که در خصوص این کمک‌ها نگران‌کننده می‌شود و چالش ایجاد می‌کند این است که کمک‌های دولتی به صورت مناسب به پیام‌رسان‌ها نرسد و در نهایت منجر به رقابت نابرابر آنها در بازار داخلی شود و نتوانند در یک زمین برابر با هم رقابت کنند. یعنی کمک دولتی رقابت را از بین ببرد.»

به گفته او تجربه نشان داده کمک‌های دولتی منجر به از بین رفتن رقابت بین پلتفرم‌های داخلی شده است. او در این باره گفت: «ذی‌نفع رقابت در بازار مردم هستند و رقابت باعث می‌شود رفاه مردم بالا برود. رقابت واتس‌اپ با تلگرام بود که باعث شد تلگرام رشد کند. اما تجربه ما در ایران این است که رقابت به اندازه کافی بین پیام‌رسان‌ها ایجاد نشده است و بعضی از این شرکت‌ها بیشتر از کمک‌های دولتی بهره‌مند شده‌اند. این موضوع خودش را در سهم بازار آنها نشان داده است.»

شورای رقابت نتوانست جلوی رفتارهای ضد رقابتی را بگیرد

خلعتبری ادامه داد: «از سویی می‌توان به ناکارایی شورای رقابت در چنین بازارهایی پرداخت. شورای رقابت یک نهاد تنظیم‌گر است اما در این بازار نتوانسته جلوی فعالیت‌های ضدرقابتی را بگیرد چون با یک ساختار دولتی با ملاحظات سیاسی خاص مواجه شده است.»

به گفته او گرفتن ارز اربعین از یک پیام‌رسان خاص و لزوم نصب پیام‌رسان‌های دیگر برای انجام امور دولتی از جمله رفتارهایی هستند که ضد رقابتی محسوب می‌شوند. او ادامه داد: «پیام‌رسان‌های داخلی بازار را گرفته‌اند و احتمالا روی گوشی هر ایرانی یکی از آنها نصب شده است اما آیا پیام‌رسان‌های خوبی هستند و کارکرد کافی را دارند؟ نه، چون رقابت بین آنها نبوده است و بعد از کنار رفتن تلگرام یک حاشیه سود حداقلی داشتند که نیاز به رقابت با بقیه را نمی‌دیدند.»

خلعتبری درباره وجود نداشتن رقابت بین آنها اضافه کرد: «این پیام‌رسان‌ها اطمینان خاطر دارند که هیچ‌گاه حذف نمی‌شوند و این موضوع سطح رقابت در بازار را پایین آورده است. شورای رقابت هم دخالتی نکرده و بازار دچار وضعیتی شده که ممکن است بعضی از پیام‌رسان‌ها کاربران زیادی داشته باشند اما آیا با توجه به منابعی که در اختیارشان بوده، توانسته‌اند کیفیت مناسبی را در مقایسه با رقیبی مثل تلگرام ارائه کنند؟»