در مقابل شفافیت؛ حجم بزرگ بازار آفلاین لجستیک ایران

به گزارش پیوست، همیشه در ماه پایانی و روزهای آخر سال، شرکت‌های حمل و نقل با ترافیک سنگین جابه‌جایی مرسوله‌ها روبه‌رو می‌شوند. برخی از این جابه‌جایی‌ها توسط شرکت ملی پست و برخی دیگر توسط پلتفرم‌های آنلاین یا آفلاین حمل و نقل انجام می‌شوند، اما بخش عمده این بازار همچنان آنلاین نشده است و طبق گفته فعالان حوزه لجستیک تقریبا نود درصد بازار لجستیک ایران سیستماتیک و قابل پیگیری نیست و آمار دقیقی از جابه‌جایی‌های مرسوله‌ها در بازارهای سنتی باربری وجود ندارد. در حقیقت بخش قابل توجهی از صنعت لجستیک را فضای خاکستری تشکیل داده که امکان نظارت روی آن امکان‌پذیر نیست.

میانگین ارسال مرسوله در شرکت ملی پست روزانه بین ۵۰۰ تا ۶۰۰ هزار مرسوله است که این عدد در روزهای پیک در شرکت ملی پست به یک میلیون کالا هم می‌رسد. این عدد در بزرگترین شرکت بخش خصوصی یعنی تیپاکس حدودا روزی ۱۰۰ هزار مرسوله است و تنها ۵ تا ۱۰ درصد بازار در اختیار شرکت‌های رسمی است که از این حجم پنج درصدی ۸۰ درصد آن در اختیار شرکت ملی پست قرار دارد.

این در حالی است که لجستیک یکی از حلقه‌های مهم تجارت الکترونیکی است و توسعه آن می‌تواند مستقیما امکان توسعه تجارت الکترونیکی را فراهم کند و از سوی دیگر هر نوع عقب‌ماندگی در آن هم به  عقب‌گرد این نوع تجارت می‌انجامد. آمارها نشان داده است تاخیر و هرگونه اختلال در فرآیند لجستیک که به تاخیر و مشکل در تحویل کالا به کاربران منجر شود، کاربران را از خرید آنلاین دلسرد می‌کند و این دقیقا همان پاشنه آشیلی است که می‌تواند اقتصاد دیجیتالی ایران را هم تحت شعاع قرار دهد.

زیر سایه پست

توسعه شرکت‌های پست خصوصی یکی از راهکارهایی است که می‌تواند باعث رشد صنعت لجستیک شود، شرکت‌هایی که هیچ‌یک از آنها تا کنون نتوانسته‌اند زیر سایه قیمت‌های شرکت ملی پست رشد کنند. در واقع بخش خصوصی هرگز نمی‌تواند با یک شرکت دولتی و قیمت دستوری آن با سالانه هزار میلیارد تومان ضرر، رقابت کند و به دلیل ریسک‌هایی که در بازار ایران وجود دارد امکان بازگشت سرمایه در این شرکت‌ها بسیار کم می‌شود.

در واقع برطرف کردن این معضل نیاز به سیاست‌گذاری کلان‌تر دارد تا هم شرکت ملی پست امکان توسعه پیدا کند و هم رقابت عادلانه‌تری برای بخش خصوصی فراهم شود. کارشناسان می‌گویند برای حل این موضوع دولت باید از کنترل شدید، مداخله سخت‌گیرانه(over regulated) اجتناب کند تا ارائه دهندگان خدمات در این فضای خاکستری هم به گرفتن مجوز تشویق شوند. اما بی‌توجهی به این موضوعات و نبود تمرکز در این بخش، سهم  بازار ایران را در مقایسه با کشورهای همسایه و شرق آسیا بسیار کمتر کرده است و اگر قرار به توسعه اقتصاد دیجیتال باشد سیاست‌های این بازار نیاز به یک بازنگری جدی و سرمایه‌گذاری اساسی دارد.

احتمالا آینده روشن است

با همه انتقادها و چالش‌هایی که به صنعت لجستیک ایران وارد است، اما برخی از بازیگران این صنعت سال ۱۴۰۳ را سال مهمی برای صنعت لجستیک می‌دانند. جریان‌های تازه‌ شکل گرفته در اکوسیستم مثل سرمایه‌گذاری‌های گروه صنعتی گلرنگ در شرکت‌های لجستیکی مثل الوپیک و تپسی و استراتژی‌های جدید دیجی‌کالا و اسنپ در صنعت خرده‌فروشی از عوامل اصلی خوش‌بینی فعالان این حوزه به صنعت لجستیک است.  آنها معتقدند تغییر چیدمان‌ها و تحولاتی که در شرکت‌های بزرگ فناوری خرده‌فروشی ایران در حال شکل‌گیری است به طور حتم نتیجه مثبتی برای بازار لجستیک ایران به همراه خواهد داشت.

از سوی دیگر  وجود ۴۰۰ تا ۵۰۰ هزار کسب و کار آنلاین در کشور که برای توسعه به بستر IT و سرویس‌ لجستیک نیاز دارند  در کنار تکنولوژی‌محورتر شدن امور مسلما آینده متفاوتی را برای این صنعت رقم می‌زند.

اما در نهایت و در شرایطی که شرکت‌های سنتی لجستیک بیشتر با چالش‌های تامین تجهیزات و وسایل نقلیه روبرو هستند و در مقابل شرکت‌های تکنولوژی محور از  کمبود نیروی انسانی متخصص و مهاجرت رنج می‌برند، قضاوت راجع به آینده این صنعت آسان نیست.