ریال دیجیتالی و بحران پذیرش

به گزارش پیوست، نقش و ابعاد پروژه ریال دیجیتال دامنه گسترده‌ای را شامل و معمولا کلیدواژه‌هایی مانند قابلیت برنامه‌ریزی، کاهش هزینه چاپ پول، کاهش تقاضا برای اسکناس و دسترسی مطلوب‌تر، برای توجیه مزایای این شکل پول ملی استفاده می‌شود، با انتقادهایی مانند تحدید حریم خصوصی نیز مواجه است.

ریال دیجیتال در دسته CBDC یا ارز دیجیتال بانک مرکزی قرار می‌گیرد که توسعه آن محدود به ایران نیست. در تعریف، ارزدیجیتال بانک مرکزی تفاوت خاصی با شکل‌های مرسوم پول ملی ندارد و تنها از فناوری بلاک‌چین استفاده می‌کند به صورت دیجیتالی در دسترس است. اما در عمل به کار گرفتن بلاک‌چین به صورت متمرکز، ویژگی‌هایی را فراهم می‌کند که دیگر شکل‌های پول مرسوم فاقد آن هستند.

مخالفت با رمزریال

پروژه ریال دیجیتال بانک مرکزی در حالی مراحل توسعه و آزمایش خود را پشت سر گذاشته است که این پروژه با انتقاد مجلس در سال ۱۴۰۱ مواجه شد و علی خضریان نماینده تهران و سخنگوی کمیسیون اصل ۹۰، ریال دیجیتال را فاقد وجاهت قانونی اعلام کرد. این انتقاد در حالی مطرح شد و خضریان ورود بانک مرکزی را نیازمند قانون‌گذاری مجلس اعلام کرد، که لایحه بانک مرکزی، انتشار انواع پول الکترونیکی و رمزارز ملی را از وظایف بانک مرکزی اعلام کرده بود.

همچنین محمد حسن آصفری، نماینده مردم اراک رمزریال را خطری برای امنیت ملی دانست و مهدی عسگری نماینده کرج موضوع کنترل هوشمند انسان‌ها از طریق پروژه‌های CBDC‌ را مطرح کرد.

 روند پرشتاب توسعه ریال دیجیتال در سپیدنامه این پروژه هم مشخص است و ریال دیجیتالی اقدامی برای عقب نیفتادن از پروژه‌های مشابه بانک‌های مرکزی سایر کشورها عنوان شده است. هرچند که این اقدام با توجه به متفاوت بودن شرایط هر جامعه، به جراحی زیبایی برای یک فرد بیمار در میان فعالان تعبیر شد، اما انتقادات به ریال دیجیتالی زمینه‌های مختلفی را در بر می‌گرفت.

در این میان انتقادهای مطرح شده در زمینه حریم‌خصوصی، بزرگ‌ترین چالش رمزریال به شمار می‌آید. فعالان، ریال دیجیتال را عقبگرد و اجرای آن را تسهیل کننده سیاست‌گذاری، کنترل، نظارت و سرکوب و بازدارندگی می‌دانستند. شرکت ققنوس که خود را ارائه دهنده راهکارهای اجرایی سازی ریال دیجیتال در بانک‌های کشور معرفی می‌کند، در پست وبلاگ خود ویژگی‌های ریال دیجیتالی را مشخص کرده است. در این پست یکی از بخش‌های ریال دیجیتالی، به بک‌آفیس خزانه‌داری اشاره شده است. بخشی که امکان انواع گزارش‌های مالی و آماری از تراکنش‌های کاربران را فراهم می‌کند و شامل مواردی مانند کنترل دسترسی کاربر، دسته‌بندی براساس انواع داده‌های هویتی، مشاهده‌پذیری اطلاعات تراکنش‌ها یا انواع گزارش‌های مالی به صورت تکی و جمعی کیف‌پول‌ها می‌شود. مواردی که شاید در مرحله اول برنامه‌پذیری را امکان‌پذیر کند اما موجب از بین رفتن کنترل مستقیم شهروندان بر دارایی‌هایشان خواهد شد و نظارت دولت را بر آن بیشتر می‌کند.

بانک مرکزی و تعریف ریال دیجیتالی در ذهن مخاطب

ارزدیجیتال بانک مرکزی از بستر بلاک‌چین استفاده می‌کند و هرچند شباهت نام بلاک‌چین میان بیت‌کوین و CBDC‌ دیده می‌شود، اما در حقیقت وجه تمایز اصلی این دو، متمرکز نبودن در بلاک‌چین‌های آزاد مانند بیت‌کوین است. در مقابل ارزهای دیجیتال بانک مرکزی با فاکتور گرفتن از این مزیت مهم، امکان رصد و کنترل حداکثری می‌توانند بدست آورند.

فرآیند پیاده‌سازی ریال دیجیتال با تعداد محدودی از بانک‌ها آغاز شد. در بهمن ماه ۱۴۰۱ سه بانک ملی، ملت و تجارت، اجرای آزمایشی آن را آغاز کردند و بعدتر بانک کشاورزی هم به این لیست اضافه شد. پیش‌ روی بانک مرکزی روی نقشه راه ریال دیجیتالی و پایان مرحله آزمایشی آن در حالی اعلام می‌شود که این پروژه هنوز در ذهن فعالان اکوسیستم فناوری ایران به درستی تعریف نشده و به نظر می‌رسد هنوز ریال دیجیتال مخالفان بسیاری دارد حتی هنوز مشخص نیست این پروژه چه زمانی برای استفاده عمومی عرضه می‌شود.

اما بانک مرکزی در مقابل این انتقادات تاکنون واکنش خاصی نداشته است و به نظر می‌رسد اغنای ذهن فعالان و شنیدن انتقادات بخشی از نقشه راه ریال دیجیتالی نیست و آخرین سند بانک مرکزی تحت عنوان ره‌نگاشت، اشاره‌ای به ریال دیجیتالی نشده‌است.