اقتصاد پنهان فیلترینگ، دانشبنیان با رشد درونزا
ابزارهای عبور از محدودیتهای اینترنتی، یک اکوسیستم اقتصادی ایجاد کردهاند که با همکاری فیلترینگ و…
۳ آذر ۱۴۰۳
انتخاب سردبیر
مسیر پرمانع خروج سرمایه‌گذاران در اکوسیستم استارت‌آپی کشور
۱۱ فروردین ۱۴۰۳
زمان مطالعه : ۸ دقیقه
دشواری IPO شدن همچنان اصلی‌ترین چالش موجود در اکوسیستم استارت‌آپی ایران است. وجود موانع در این مسیر و سایر روش‌های خروج سرمایه‌گذاران را تحت تاثیر قرار داده است. بسیاری از کسب‌وکارهای بزرگ کشور به‌علت وارد نشدن به بازار سرمایه و افزایش عدد سرمایه‌گذاری شده به ناچار به وضعیت ثابت رسیده‌اند. از دیگر مشکلات پرتکرار این حوزه نداشتن برنامه مناسب جهت خروج سرمایه است.
به گزارش پیوست، مواردی مانند جذابیت ایده و بازار پرفروش کوتاه مدت نباید علت‌های اصلی سرمایه‌گذاری باشد زیرا که این دلایل ممکن است روند سرمایه‌گذاری و خروج را تحت تاثیر قرار دهد.
اکوسیستم استارت‌آپی، الگوی کپی شده پر از چالش
اکوسیستم استارت‌آپی در ایران از دهه ۹۰ با رشد فعالیت‌های کسب‌وکارها، افزایش قابل توجه شبکه‌های شتابدهنده و تعداد فضاهای کاری مشترک توسعه یافت. برخی از استارت‌آپ‌های ایرانی با رشد چشمگیری که در سال‌های اخیر داشتند به کسب‌وکارهای موفقی تبدیل شدند که حتی در سطح بین‌المللی نیز فعالیت می‌کنند.
اکوسیستمی که در ایران شکل گرفته نسخه الگوبرداری شده از اکوسیستم سیلیکون‌ولی است. این اکوسیستم شامل بخش‌های متعددی از جمله مدیریت پرتفو، اگزیت و سرمایه‌گذاری است. در ابتدا تنها، بخش سرمایه‌گذاری آن در ایران مطرح بود. اما پس از مدتی تعداد قابل توجهی از این سرمایه‌گذاری‌ها مانند کافه بازار و دیجی‌کالا جزو سرمایه‌گذاری‌های موفق شدند. در نتیجه این روند، مساله مدیریت پرتفو مطرح شد و فعالان این حوزه به فکر مدیریت افتادند.
مهدی سالاری مدیر سرمایه‌گذاری پرتفو فینووا درباره مدیریت سرمایه گفت:« تیم‌ها صرفا به‌دنبال جذب سرمایه‌ها هستند اما به مرور زمان نوع دغدغه‌ها تغییر می‌کند. همچنین مدیریت پرتفو با افزایش تعداد کسب‌وکارها امر دشواری است اما زمانی که تعداد کسب‌وکارها کم باشد مدیریت، کار سختی به‌نظر نمی‌آید.»
سالاری در ادامه اشاره کرد که چگونگی مدیریت تنها مساله این حوزه نیست و چالش‌های کسب‌وکارها اعم از بازاریابی، مسائل حاکمیتی، مدیریت و غیره پس از جذب سرمایه بروز پیدا می‌کند. در صورتی که به این مسائل رسیدگی نشود و سرمایه‌گذاران در موقعیت مناسب ورود نکنند ممکن است سرمایه سوخت شود و استارتآپ با مشکلات جدی‌تری مواجه شود که احتمال شکست آنها را افزایش می‌دهد.
سالاری درباره مشکلات مربوط به خروج سرمایه‌گذاران از استارت‌آپ‌ها گفت:«در اکوسیستم، سرمایه‌گذاری‌های خیلی خوبی شکل می‌گیرد که پرتفوی خوب و ارزش بالایی دارند اما اغلب در اگزیت یا هنگام خروج از استارتآپ به مشکل برمی‌خورند. سرمایه‌گذاران در ابتدای مسیر سرمایه‌گذاری به اینکه چطور و چه زمانی باید اگزیت کنند فکر نمی‌کنند و برای خروج سرمایه برنامه‌ای ندارند. البته که در یکی ۲ سال اخیر این موضوع بهبود یافته است و سرمایه‌گذاران برای خروج برنامه‌ریزی می‌کنند.»
IPO همچنان بهترین و سخت‌ترین راه خروج سرمایه
بحث رگولاتوری و IPO از عمده‌ترین چالش‌های این حوزه محسوب می‌شود. علت کم شدن تمایل به سرمایه‌گذاری در اکوسیستم به علت محقق نشدن IPO است که میان سرمایه‌گذاران راند دوم به بعد دلسردی ایجاد می‌کند.
اگر مسیری به بازار فرابورس باز شود و اجازه IPO شدن به چند کسبوکار داده شود، سرمایه‌گذارها برای سرمایه‌گذاری بیشتر و جدیدتر انگیزه می‌گیرند. در این صورت است که نقدینگی ایجاد شده و پول بیشتری وارد اکوسیستم می‌شود.
مهدی جیرفتی، معاون سرمایه‌گذاری حرکت اول در این باره می‌گوید:« هنوز هم بهترین شیوه خروج سرمایهIPO است که در ایران به دلیل شیوه فعالیت شرکت‌های استارت‌آپی و رگولاتوری عملا محقق نمی‌شود. این مساله ورود کسب‌وکارها به بازار سرمایه را با چالش‌هایی مواجه کرده است.»
جیرفتی درباره رتبه‌بندی شیوه‌های خروج سرمایه توسط سرمایه‌گذاران گفت:« از لحاظ دلاری بیشترین اگزیت از روش IPO انجام می‌شود ولی از لحاظ تعدادی بیشترین اگزیت از طریق ادغام و تملیک صورت می‌گیرد. ادغام و تملیک از لحاظ تعداد، رتبه اول و از منظر دلاری رتبه دوم را در جهان دارد.»
مهدی سالاری درباره دشواری IPO شدن کسب‌وکارها در اکوسسیتم می‌گوید:« قبلا شتابدهنده‌ها روی کسب‌وکاری سرمایه‌گذاری می‌کردند تا در نهایت موفق به IPO شوند اما این زنجیره درست چیده نشده بود. برای تحقق IPO شاید لازم باشد چند دور سرمایه‌گذاری انجام شود. البته که باید از ابتدا دانست که راه IPO هموار نیست.»
مهم‌ترین نکته در جریان سرمایه‌گذاری این است که علت سرمایه‌گذاری سرمایه‌گذارها روی کسب‌وکارها از روز اول باید مشخص باشد. مواردی مانند جذابیت ایده و بازار پرفروش کوتاه مدت نباید علت‌های اصلی سرمایه‌گذاری باشد زیرا که این دلایل ممکن است روند سرمایه‌گذاری و اگزیت را تحت تاثیر قرار دهد. ترسیم آخر مسیر از روز اول و پیش‌بینی‌هایی در مورد شرایط اکوسیستم و آینده کسبوکار سرمایه‌گذاری شده دید جامع و دقیق‌تری از عملیات سرمایه‌گذاری به سرمایه‌گذاران می‌دهد. طرح‌ریزی و در اختیار داشتن چند سناریو و برنامه باعث می‌شود تا حداقل یکی از آنها محقق شده و مسیر سرمایه‌گذاری به بن‌بست نخورد.
سالاری در ادامه افزود:« سرمایه‌گذاران در ابتدا به این فکر می‌کنند که سهام را چه زمانی و با چه قیمت مناسبی بخرند. آنها این اقدام را از جوانب گوناگون ارزیابی کند اما به آخر این مسیر فکر نمی‌کند که این سرمایه را چگونه و چه زمانی باید خارج کنند. فکر نکردن به سناریو اگزیت چالشی است که در اکوسیستم به وفور دیده می‌شود. این چالش زمینه‌ساز چالش‌های دیگری است و باعث ققل شدن پول در اکوسیستم می‌شود.»
ایستگاه پایانی سرمایه‌گذاری کجاست؟
کسب‌وکارهایی مانند تپسل، شیپور، کافه بازار و دیجی‌کالا کسب‌وکارهای بزرگی هستند که قابلیت IPO شدن را دارند اما به دلیل مشکلات موجود همچنان IPO نشدند.
زمانی که شرکت‌ها به گردش چندمیلیارد تومانی می‌رسند هیچ راه خروج برای این گونه از شرکت‌ها جز iPO وجود ندارد.«
زمانی که عدد سرمایه‌گذاری شده در یک استارت‌آپی بسیار بزرگ می‌شود دیگر کسی برای سرمایه‌گذاری نمی‌تواند ورود کند. در نتیجه این کسب‌وکارها به وضعیت ثابتی می‌رسند. با رسیدن به این مرحله این کسب‌وکارها به شرکت‌هایی تبدیل می‌شوند که اغلب امکان طراحی و اجرای برنامه‌های توسعه‌ای را ندارند. سرمایه‌گذارارن این کسب‌وکارها اکثر ناراضی هستند و سود دلخواه را کسب نمی‌کنند و نمی‌توانند اگزیت کنند. این شرکت‌ها از یک جایی به بعد ثابت می‌شوند و دیگر رشدی ندارند. درآمد این کسب‌وکارها متکی به همان درآمدی است که کسب می‌کنند. در واقع با رسیدن به این نقطه سدی بزرگ در برابر کسب‌وکارها برای رشد و توسعه قرار می‌گیرد.
نتیجه تحقق اما و اگرها
هموار شدن مسیر IPO و ورود کسب‌وکارها به بازار سرمایه به عوامل مختلفی بستگی دارد. جیرفتی هموار شدن مسیر IPO را نیازمند همکاری شرکت‌های اکوسیستم با بازار سرمایه هم در لایه قانون‌گذاری و هم در ساختار خود شرکت‌ها عنوان کرده است.
معاون سرمایه‌گذاری حرکت اول در این باره می‌گوید:« افزایش و بهینه شدن ابزارهای مشوق‌های مالیاتی مانند قانون دانش جهش بنیان و به‌وجود آمدن مشوق‌های مشابه که موجب ایجاد انگیزه برای ورود می‌شود عامل موثری در پیشرفت اکوسیستم است.»
بازاری که سمت بورس و فرابورس باز شده است ممکن است مسیر را برای کسب‌وکارهای بزرگی که شرایط ورود به بازار سرمایه را دارند خوب باشد و فضای عمومی جامعه را پذیرای این جریان کند.
ارزش‌گذاری، چالش اصلی فروش سهام به سرمایه‌گذار بعدی
یکی از چالش‌های اصلی استارت‌آپ‌ها ارزش‌گذاری نامتناسب کسب‌وکارها از سمت سرمایه‌گذار برای خروج است. این مساله در دورهای بعدی سرمایه‌گذاری نیز چالش برانگیز است. در برخی از موارد عوامل کسبوکار با سرمایه‌گذاران بعدی به مشکل برمی‌خورند. مهم‌ترین این مشکلات ارزش‌گذاری است. در فروش جزئی که سرمایه‌گذار فعلی همچنان در ترکیب سهام‌داری باقی می‌ماند، اختیارات سهام ممتاز برای سرمایه‌گذار جدید محل چالش است.
مساله دیگر این است که سرمایه‌گذارها سهام را به سرمایه‌گذاری می‌فروشند که جنس فعالیت آنها با کاربری استارتآپ سازگار و هماهنگ نیست.
زمانی که سرمایه‌گذار در اجرا و عملیات شرکت بیش از اندازه ورود می‌کند، قدرت نوآوری، خلاقیت و چابکی تیم بنیان‌گذار را از آنها می‌گیرد و در این بازی باخت باخت زمینه را برای قطع همکاری فراهم می‌آورد. علت این ورود بیش از اندازه را هم می‌توان آشنایی نداشتن با حوزه سرمایه‌گذاری و فعالیت به شیوه آن سازمان دانست. در این صورت است که سرمایه‌گذار هم به سرمایه خود و هم به ماهیت بنیان‌گذار آسیب می‌زند. این مورد از علت‌های شایع ایجاد چالش است.
جیرفتی در رابطه با چالش‌های تهاتر سهام می‌گوید:« روش فروش سهام به سرمایه‌گذاران بعدی در ایران اغلب به‌صورت جابه‌جایی سهام است و باز هم پولی مبادله نمی‌شود. این روند منجر به شکل‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌گیری رشد کاذب در اکوسیستم شده است. در ازای پول اندکی که جابه‌جا می‌شود ارزش استارت‌آپ‌ها به‌صورت کاذب افزایش می‌یابد و این مساله مسیر را برای ورود تازه‌وارادان و IPO سخت می‌کند.»
شکاف بزرگ صنعت و اکوسیستم
سالاری یکی دیگر از مشکلات برجسته موجود در اکوسیستم استارت‌آپی کشور را نداشتن زبان مشترک بین صنعت و اکوسیستم عنوان کرد.
سالاری در باره همکاری نداشتن این بخش‌ها گفت:« اکوسیستم و صنعت به مانند ۲ جزیره جدایی هستند که از هم فاصله دارند و این شکاف، شکاف قابل توجهی است. سرمایه‌گذار از نیازهای صنعت به خوبی آگاه نیست و صرفا با در اختیار داشتن سرمایه‌ای، امیدوار است که در آن زمینه موفق شود.»
سالاری همچنین درباره کاهش شکاف میان صنعت و اکوسیستم گفت:« اگر ارتباط صنعت و اکوسیستم بهبود یابد اتفاقات مثبتی برای هر ۲ طرف خواهد افتاد و ممکن است بخشی از اگزیت‌ها در جای درست خود قرار بگیرد و ادامه مسیر سودآوری را در صنعت طی کنند.»
در مواردی نیز هیچ یک از این مشکلات وجود ندارد و صرفا به علت به‌وجود آمدن چالش میان موسسان استارتآپ و تیم سرمایه‌گذاری، خروج زودتر از انتظار رخ داده است. در بسیاری از موارد نیز، روند همکاری طبق روزهای نخستین پیگیری می‌شود. خیلی اوقات قول و قرارهای گذاشته شده به سرانجام نمی‌رسد و این امر ممکن است از سمت هر ۲ طرف اتفاق بیفتد و آغازگر مشکلاتی باشد.
ارسال دیدگاه