چالش شرکت‌های دانش‌بنیان ادامه دارد، شرایط سخت‌تر شده‌ است

به‌ گزارش پیوست، فعالان این حوزه معتقدند حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان بهینه و کارگشا نیست و در حد ویترین باقی مانده است یا حداقل تسهیلات برای همه شرکت‌ها مساوی نیست. به گفته برخی از مدیران شرکت‌های دانش‌بنیان حوزه IT، شرایط دریافت تسهیلات بسیار سخت و پرچالش است. این موضوعات حتی در گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس نیز به صورت دیگری بررسی شده بود.

سینا سلطانی، مدیرعامل شرکت دانش‌بنیان ابردراک، درباره شرایط فعلی شرکت‌های دانش‌بنیان در کشور گفت: مکانیسم دانش‌بنیان و روش حمایتی و ارزیابی این حوزه کاملاً فکرشده و سیستماتیک است. بزرگ‌ترین مشکلی که وجود دارد این است که فرایندها نسبت به نیاز کاربران خیلی کند و زمان‌بر است. بعضی اوقات با وجود اینکه ساختار استفاده از مواردی مثل معافیت مالیاتی و بیمه، تسهیلات و امریه وجود دارد اما به‌ دلیل کند بودن روند آن خیلی اوقات استفاده نمی‌شود. در وهله اول با توجه به پارامتر زمان آنها عدم قطعیت دارند. استفاده کردن از چنین تسهیلاتی قابل استفاده است اما آن‌طور که شرکت‌های خیلی بزرگ از این تسهیلات سود می‌برند، برای شرکت‌های کوچک‌تر میسر نیست.

شرکت‌های دانش‌بنیان نزد بانک‌ها اعتبار ندارند

سلطانی درباره چالش شرکت‌های دانش‌بنیان توضیح داد: تسهیلات برای شرکت‌های دانش‌بنیان‌ وجود دارد اما پروسه دریافت آن بسیار سخت و پیچیده است. یک مشکل خیلی بزرگ دریافت وام برای شرکت‌هایی است که زمین و سند ندارند. ما هیچ اعتباری به عنوان شرکت دانش‌بنیان نزد بانک نداریم و وام گرفتن بسیار سخت است. در واقع تسهیلات برایشان مصوب می‌شود اما در مرحله ضمانت گیر می‌کنند. معمولاً در کشورهای دیگر دنیا یکسری تسهیلات وجود دارد که دولت یا سرمایه‌گذاران خودشان ضمانت می‌گذارند، خیلی از شرکت‌ها به دلیل دیر رسیدن یا نرسیدن تسهیلات، کشور را ترک می‌کنند و جذب سایر شرکت‌ها می‌شوند. عملاً تسهیلات و بحث ضمانت مهم‌ترین چالش شرکت‌های دانش‌بنیان است.

مدیرعامل شرکت ابردراک ادامه داد: مورد بعدی موضوع استفاده از معافیت‌های مالیاتی است. معافیت‌های مالیاتی در بحث دانش‌بنیان محصول‌محور است. کارگروه، این محصولات را تجمیع می‌کند و به اداره دارایی می‌دهد؛ اما بعد مدتی یا لیست اداره دارایی آپدیت نیست یا شرکت دانش‌بنیان نفرستاده یا اینکه لیست آمده است اما فاکتور مطابق متن‌ها نیست. در نهایت دارایی فقط فاکتورهایی را از مالیات معاف می‌کند که در لیست محصولات دانش‌بنیان باشند. در کل یک دید سخت‌گیرانه نسبت به شرکت‌های دانش‌بنیان وجود دارد که به نظر می‌رسد با موضوع حمایت از این شرکت‌ها فاصله زیادی دارد. ناهماهنگی اداره دارایی با پیگیری‌های بیشتر مالیاتی در چند سال گذشته بیشتر شده است.

معافیت مالیات بر حقوق برای همه دانش‌بنیان‌ها میسر نیست

او درباره مشکلات مالیات بر حقوق ادامه داد: با اینکه چند قانون برای معافیت مالیات بر حقوق وجود دارد، ما چند سالی است که رقم خیلی زیادی را به‌ عنوان مالیات بر حقوق پرداخت می‌کنیم. اما نکته‌ای که در این مورد وجود دارد این است که شرکت دانش‌بنیان فقط زمانی از مالیات بر حقوق می‌تواند استفاده کند که شرکت در یکی از پارک‌های علم‌‌و‌فناوری مستقر باشد، در حالی که پارک‌های علم و فناوری از نظر موقعیت مکانی از مرکز شهر خیلی دور است و دسترسی برای افراد راحت نیست.

روش دیگر برای معافیت مالیات بر حقوق این است که رئیس پارک علم و فناوری شهر یا استان، شرکت دانش‌بنیان را یکی از مناطقی که معاف از مالیات حقوق است معرفی کند. ما ترجیح می‌دهیم عددی را که به‌ عنوان مالیات است به کارکنان شرکت دهیم تا بازدهی کار بالا رود.

سلطانی درباره امریه‌ سربازی اعضای دانش‌بنیان‌ها گفت: در چهار سال گذشته اگر ۲۰ نیرو از شرکت خارج شده باشند، خروج دونفر به علت مسائل شخصی و داخلی بوده است، ۱۰ نفر مهاجرت کرده‌اند و هشت نفر به دلیل مشکلات سربازی از شرکت خارج شده‌اند و نتوانسته‌اند به کار ادامه دهند.

امریه کارکنان دانش‌بنیان‌ها دست‌نیافتنی است

سلطانی ادامه داد: امریه دانش‌بنیان خیلی دست‌نیافتنی است زیرا اولین موضوع برای  امریه سربازی درآمد شرکت دانش‌بنیان است که طبق سرمایه چه تعداد افراد بتوانند امریه دریافت کنند؛ مثلاً اگر ۲۰۰ میلیون در سال فروش داشته باشند یک نفر، ۶۰۰ میلیون دو نفر و غیره. مشکل اینجاست که شرکت‌هایی که در ابتدا دانش‌بنیان می‌شوند طبیعتاً اولش درآمد بالایی ندارند. بنابراین چند سال اول این مورد به درآمد متکی است.

او گفت: طبق تجربه من شرکت‌های دانش‌بنیان حداقل دو تا چهار سال طول می‌کشد تا محصولات و خدمات‌شان در بازار تثبیت شود. امریه برای کارکنان دانش‌بنیان بسیار قانون خوبی است اما در کمال تاسف از ۲۰ نفر عضو شرکت ما، فقط یک نفر توانست از این قانون استفاده کند و همان یک نفر هم در نهایت به‌ دلیل کندی کار شرایط استفاده را نداشت.

مدیرعامل ابردراک درباره شرایط دانش‌بنیان‌ها در سال گذشته گفت: سال گذشته تا حدودی حمایت و اعطای تسهیلات از طریق نهادهای مختلف مثل پست‌بانک، صندوق‌های نوآوری استانی، نوآوری تهران صورت گرفت. اما سال گذشته هم مشکل دریافت وام داشتیم، شرکت‌های دانش‌بنیانی که سرمایه‌گذار داشتند توانستند وام بگیرند اما برای بقیه مقدور نبود.

چالش شرکت‌های دانش‌بنیان در سال گذشته هم با وجود اینکه سال به اسم آنها نام‌گذاری شده بود، همچنان وجود داشت و همه شرکت‌ها با موارد این‌چنینی مثل دارایی، معافیت مالیت برحقوق چالش داشتند. قطعا برای قابل استفاده بودن زمان لازم است. حتی ممکن است قابل استفاده باشد اما ما بلد نباشیم، زیرا اطلاع‌رسانی نشده است. بر اساس تجارب ما و بر اساس مواردی که در سایت دانش‌بنیان است با چیزهایی که ما تا الآن تجربه کرد‌ه‌ایم این ایرادات وجود دارد.

حمیدرضا قدمنان، مدیرعامل شرکت آرمان‌رایان‌شریف، درباره شرایط شرکت‌های دانش‌بنیان در حوزه IT گفت: به‌ صورت کلی سه عامل مهم در شرایط شرکت‌های دانش‌بیان در حوزه IT موثر بودند؛ فیلترینگ، اقتصاد تورمی و تغییر سکاندار و متولی اقتصاد دانش‌بنیان.

وضعیت شرکت‌های حوزه فناوری اطلاعات و اینترنت در سال گذشته به‌ دلیل اعتراضات و فیلترینگ شرایط مناسبی نبود. به نوعی یک ناامیدی کلی در جو جامعه IT اتفاق افتاد و به تبع اکثر شرکت‌های دانش‌بنیان IT هم از این جو متاثر شده بودند. با اقتصاد تورمی پارسال، اولین بخشی که از بودجه‌اش کاسته یا حذف شد، بحث تحقیق‌و‌توسعه و دانش بود و همین موضوع باعث شده بود به امور توسعه‌ای کمتر توجه شود. شرکت‌هایی که زمینه IT و دانش‌بنیان داشتند، از دو طرف متاثر از شرایط موجود شدند یعنی هم از نظر اینترنت، فیلترینگ و هم از بُعد اقتصادی و بحث R&D روند رو به افول داشتند.

تغییر سکاندار اقتصاد دانش‌بنیان روند کار را کند می‌کند

قُدمنان یکی از مشکلات این حوزه را متولیان حاکمیتی به شمار آورد و ادامه داد: تغییر سکاندار اقتصاد دانش‌بنیان یا همان معاونت علمی و فناوری دانش‌بنیان یکی دیگر از چالش‌ها بود. طبیعتاً هر فردی که بخواهد جانشین شود چندین ماه وقت می‌گیرد تا شرایط معاونت را درک کند و با کارکنان اکوسیستم تعامل برقرار کند. تغییر سکاندار اقتصاد دانش‌بنیان، روند کار دستگاه را کند می‌کند.

مدیرعامل شرکت آرمان رایان درباره بازار هدف شرکت‌های دانش‌بنیان گفت: یکی از مهم‌ترین چالش‌های شرکت‌های دانش‌بنیان‌ بازار و مشتری‌هایی است که هدف شرکت‌های دانش‌بنیان است. اگر شرکت‌های دانش‌بنیان نتوانند بازار خوبی را پیدا کنند و محصولات خودشان را گسترش دهند و فراگیر کنند طبعاً آن اقتصاد خیلی رونق پیدا نمی‌کند.

او با اشاره به شعار سال گذشته و سخنان رهبری ادامه داد: با وجود تاکید رهبر بر بحث هوش‌ مصنوعی و سوق دادن دستگاه‌های حاکمیتی به این سمت، اما خیلی از مسئولان، کسب‌و‌کارها و صنایع در زمینه هوش‌ مصنوعی صرفاً به حرف اکتفا کردند و در عمل خیلی خوب وارد نشدند. البته دلیل این مساله می‌تواند اقتصاد تورمی نیز باشد.

خیلی از کسب‌و‌کارها، صنایع و سازمان‌ها دنبال این بودند که این بودجه را مدیریت کنند تا کارهای جاری شکل بگیرد و پیشرفت کند؛ اما اگر در راستای اقتصاد تورمی بهره‌وری، ابتکار و خلاقیتی خاصی صورت نگیرد امکان خارج شدن از این وضعیت وجود ندارد. یکی از ابتکارات و خلاقیت‌های اصلی بحث اقتصاد دانش‌بنیان، فناوری هایتک، هوش‌ مصنوعی، اینترنت اشیا، کوانتوم و غیره است. راکد ماندن در این شرایط، وضعیت را بهتر نخواهد کرد.

سرمایه‌گذاری بخش خصوصی کمک‌کننده است

قدمنان با تاکید بر سرمایه‌گذاری بخش خصوصی ادامه داد: یکی از نکاتی که در اقتصاد دانش‌بنیان می‌تواند کمک‌کننده باشد سرمایه‌گذاری بخش خصوصی و صندوق‌های سرمایه‌گذاری است. شرکت‌های بزرگ و سنتی شاید دانش‌بنیان نباشند و تمایل زیادی به تحقیق و توسعه سنگین هم نداشته باشند، اما به‌ دلیل سود خوبی که دارند مالیات‌های سنگینی به دولت می‌دهند. اگر معافیت‌های مالیاتی در سرمایه‌گذارهای بخش خصوصی از بین برود و سرمایه خود را در بخش آرندی، فناوری نوظهور و دانش‌بنیان بیاورند، به رشد این این حوزه کمک می‌کند.

باقر سجادی، مدیرعامل شرکت دادماتک، اصلی‌ترین چالش شرکت‌های دانش‌بنیان را به سه دسته تقسیم کرد و گفت: موضوع اول بازار است. متاسفانه ما بازار بزرگی نداریم و در این راستا دولت هم به ما برای جذب جامعه هدف فروش کمک خاصی نکرده است. انتظار این است در بحث بازارسازی و تجاری‌سازی مشتری‌های بیشتری سراغ ما بیایند اما بنا بر دلایلی سراغ ما نمی‌آیند؛ یکی از این دلایل این است که سراغ شرکت‌های بزرگ‌تر در حوزه IT و هوش‌ مصنوعی می‌روند.

دولت می‌تواند با سوق دادن شرکت‌های بزرگ‌تر به سمت کوچک‌ترها، از تمامی دانش‌بنیان‌ها حمایت کند؛ در این شرایط اگر شرکت‌های بزرگ‌تر سراغ شرکت‌های دانش‌بنیان نوع یک رفتند، در مالیات یا بیمه به آنها تخفیف داده شود. اگر چنین حمایت‌هایی شود، باعث می‌شود شرکت‌های کوچک‌تر هم رشد کنند و یک‌سری رانت‌ها هم کمتر شود.

سجادی چالش دیگر شرکت‌های دانش‌بنیان‌ را تامین نقدینگی دانست و اضافه کرد: بعضی‌اوقات نقدینگی‌مان برای شرکت در بعضی از پروژه‌ها و طرح‌ها کم است. پروسه وام دادن بسیار سخت است. در ظاهر به‌نظر می‌رسد که از دانش‌بنیان‌ها حمایت می‌شود اما درواقع اینطور نیست.

مدیرعامل شرکت دادماتک درباره چالش سوم شرکت‌های دانش‌بنیان‌ توضیح داد: موضوع سوم اینکه ما قراردادهایی را با شرکت‌های دولتی و خصولتی می‌بندیم که نه‌تنها حمایتی نمی‌شود، بلکه در نهایت پول‌مان را هم نمی‌دهند. مثلا ما الان حدود ۷۰۰ میلیون مطالبه داریم که پول را نداده‌اند و این برای شرکتی در اندازه ما اذیت کننده است.

حمایت از دانش‌بنیان‌ها در حد ادعاست

سجادی با اشاره به سال گذشته که حمایت از دانش‌بنیان‌ها بود گفت: حمایت‌ها بیشتر ادعا و ویترین است. مثلا سال گذشته به ما هیچ تسهیلاتی صورت نگرفت با اینکه به‌ عنوان یک شرکت دانش‌بنیان نوع یک حق دریافت داشتیم اما هیچ حمایتی صورت نگرفت. شاید اگر سال دانش‌بنیان نبود حمایت بیشتری صورت می‌گرفت اما به‌ دلیل اینکه روی آن زوم کردند باعث شد اتفاق مثبتی نیفتد. گاهی نتیجه حمایت‌هایشان بیشتر ضرر است تا منفعت. خیلی از وام‌هایی که می‌دهند با سود و بازگشت بسیار سخت و بالاست. که به نفع شرکت‌ها نیست و گاهی شرکت‌ها به شدت ضرر می‌کنند و آسیب می‌بینند. این باعث می‌شود شرکت‌ها کوچک‌تر شوند و آسیب ببینند.

سجادی ادامه داد: سال گذشته بدترین سال شرکت‌های IT چه دانش‌بنیان و چه غیر دانش‌بنیان بود.بیشتر شرکت‌ها درآمدهایشان خیلی کم بود و تعدیل نیرو داشتند. عنوان حمایت از دانش‌بنیان‌ها هیچ کمکی نکرد. از جنبه‌های مختلف مالی، پروژه و فروش نرخ نزولی داشتند.

او درباره تفاوت شرکت‌های دانش‌بنیان و غیر دانش‌بنیان توضیح داد: به صورت کلی در کشور بین دانش‌بنیان و غیردانش‌بنیان تفاوت عمده‌ای وجود ندارد؛ یا بهتر است بگویم به نسبت تبلیغاتی که می‌شود و برایش ظاهرسازی می‌کنند آنقدر تفاوتی ندارد. در ایران این تفاوت‌ها بسیار محدود است.

سجادی درباره اهمیت نقش بازار گفت: اگر شرکتی بتواند بازارش را خوب هدفگذاری کند و بداند دقیقا در بازار چه می‌خواهد موفق است؛ اما شرکتی که در بحث بازار و مارکتینگ نتواند خوب کار کند و از ابتدا استراتژی‌هایش را درست طراحی نکند، حتی اگر دانش‌بنیان هم باشد این شرکت به مشکل می‌خورد.

دانش‌بنیان‌ها بازار ضعیفی دارند

سجادی معتقد است یکی از دلایلی که شرکت‌های دانش‌بنیان در بحث بازار به چالش می‌خورند تمرکز زیادشان بر بحث دانش است که این موضوع سبب می‌شود از بازار و مارکتینگ عقب بیفتند و در این شرایط نهاد حاکمیت هم هیچ کمک و حمایتی به دانش‌بنیان‌ها نمی‌کند؛ او ادامه داد: شرکت‌های دانش‌بنیان به دلیل اینکه تکیه‌شان بر بحث دانش است معمولا بیشتر ضربه می‌خورند تا شرکت‌هایی که از ابتدا براساس بازار، خودشان را تعریف کرده‌اند. به همین دلیل به‌جای اینکه شرکت‌های دانش‌بنیان جایگاه بالاتری داشه باشند، جایگاه‌شان ضعیف‌تر می‌شود. این نقطه ضعف شرکت‌های دانش‌بنیان است که تکیه اصلی را روی دانش قرار می‌دهند و کشور قدر این دانش را نمی‌داند و سعی نمی‌کند برای دانش بازار ایجاد کند. لذا شرکت‌های دانش‌بنیان عمدتا کوچک هستند.

سجادی در نهایت با تاکید بر هدفمند نبودن حمایت‌‌ها و استمرار چالش شرکت‌های دانش‌بنیان گفت: شرکت‌های دانش‌بنیان باید حواس‌شان باشد که به‌هیچ‌وجه روی حمایت‌های دولت حساب ویژه‌ای باز نکنند. حرکت بر اساس حمایت‌های دولتی، تله خطرناکی است که ممکن است خسارات جبران‌ناپذیری به بار آورد.