بیم‌ها و امیدهای ICT در سال ۱۴۰۱

بر اساس آنچه در این سال‌ها گذشته و آنچه در ماه‌های گذشته از زبان وزیر شنیده شده، می‌توان پیش‌بینی‌هایی درباره سال ۱۴۰۱ داشت. پیش‌بینی‌هایی که برخی از آنها احتمال وقوع بیشتری دارند و برخی دیگر همچنان در سایه تردید هستند. حل کردن هر کدام از این مسائل و گذر از هر خوان می‌تواند آینده کاری زارع‌پور و حتی کل وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات را به صفحات جدیدی از این داستان برساند و در مقابل ماندن در هر بخش از این داستان ممکن است زارع‌پور را به مدیری بدون کارنامه تبدیل کند. دو سرنوشتی که برای شش وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات پیش از او رخ داده‌اند.

چالش‌های پررنگ

یکی از مدیران پرسابقه وزارت ارتباطات که این روزها در مقام مشاور قرار گرفته است می‌گفت هر وزیر در چهار سال وزارت خود روی ریلی که وزیر قبلی ایجاد راه می‌رود و برای وزیر آینده ریل‌گذاری می‌کند. اگر این ایده را بپذیریم، می‌توان موضوعاتی را که وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات دولت سیزدهم روی میز کار خود دارد شفاف‌تر بررسی کرد و در این میان برخی از مسائل بسیار جدی‌تر هستند و پیش‌بینی درباره آنها ساده‌تر است.

تعرفه تلفن ثابت: داستان تعرفه‌های تلفن ثابت از فرط تکرار، ملال‌آور شده است. این داستان در آخرین فصل خود به مصوبه شورای رقابت رسید و در نهایت با همراهی هیات مدیره شرکت مخابرات ایران و رگولاتوری به پایان نزدیک شده است. انتظار می‌رود در فروردین‌ماه، مدل محاسبه کارکرد تلفن ثابت تغییر کند و بر اساس آن یک خط تلفن در ماه، اگر کمتر از سقف مشخصی کارکرد داشته باشد، یک عدد ثابت را بپردازد و اگر میزان مصرف بیشتر شد، عدد پرداختی تغییر کند. بر اساس این مدل، احتمالاً در تهران هر خط تلفن ثابت حداقل ۱۵ هزار تومان در ماه باید بپردازد. هرچند این عدد از نظر شرکت مخابرات مناسب نیست و این شرکت ۲۴ هزار تومان را پیشنهاد داده بود، اما شاید بتواند اندکی از مشکلات را کم کرده و ضمناً خطوط بدون کارکرد را به مخابرات بازگرداند.

تعرفه اینترنت: درباره تعرفه اینترنت همراه و ثابت نیز در این سال‌ها سخن بسیار گفته شده و بر اساس آنچه به شرکت‌های اینترنتی و اپراتورهای همراه وعده داده شده، در فروردین‌ماه تعرفه‌ها تغییر خواهند کرد. حتی گفته می‌شود اپراتورها بسته‌های جدید خود را با رگولاتوری هماهنگ کرده‌اند و تنها در انتظار صدور فرمان تغییر هستند. در سمت مقابل انتظار می‌رود تغییر تعرفه‌ها با واکنش منفی کاربران روبه‌رو شود. کاربرانی که همین الآن هم از سطح خدمات‌دهی اپراتورها و کیفیت اینترنت رضایت ندارند.

تعرفه پست: بنا بر آنچه وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات وعده داده، تعرفه خدمات پستی نیز در سال جدید تغییر خواهد کرد. عیسی زارع‌پور در ماه‌های گذشته بارها از مراکز پستی دیدار کرده و از لزوم توجه به وضعیت معیشتی کارکنان شرکت پست سخن گفته است. با وجود این، هنوز مشخص نیست تعرفه‌های پستی چگونه تغییر خواهند کرد. هرچند در سال‌های اخیر مردم کمتر از شرکت پست برای ارسال بسته‌های دورن‌شهری استفاده می‌کنند، اما با توجه به اینکه همچنان بخش مهمی از لجستیک تجارت الکترونیکی ایران توسط شرکت پست انجام می‌شود، تغییر تعرفه خدمات این شرکت می‌تواند روی قیمت تمام‌شده خرده‌فروشی آنلاین تاثیر جدی‌ای بگذارد.

توسعه فیبرنوری: انتخاب صادق عباسی شاهکوه به عنوان رئیس سازمان تنظیم مقررات رادیویی از سوی وزیر ارتباطات، یک پیام مهم داشت و آن توسعه فیبرنوری بود. عباسی شاهکوه که دکتری مخابرات با گرایش شبکه‌های نوری دارد سال‌ها در انتظار روزی بود که بتواند در این زمینه اقدامی انجام دهد و احتمالاً سال‌های پیش رو همان برهه‌ای هستند که او انتظار می‌کشید. در همین زمینه وزارت ارتباطات موفق شد بودجه نسبتاً چشمگیری برای توسعه ارتباطات ثابت در قانون بودجه ۱۴۰۱ گنجانده و به تصویب مجلس برساند. معافیت اپراتورهای ثابت از پرداخت حق‌السهم دولت نیز از دیگر تصمیماتی است که در صورت نهایی شدن می‌تواند کمک بزرگی در این زمینه محسوب شود. با این همه، همچنان وضعیت شرکت مخابرات ایران و انحصاری که بر شبکه دسترسی درون استانی دارد یکی از موانع مهم توسعه FTTX به شمار می‌رود و گرچه وزیر ارتباطات بارها تاکید کرده است حتی بدون مخابرات هم برنامه‌های خود را انجام می‌دهد اما معلوم نیست چگونه می‌خواهد این کار را نهایی کند.

صیانت: بیرون از دولت و در مجلس، طرح صیانت با وجود تغییر نام و اضافه و کم شدن برخی از بندها همچنان روی میز تصویب است و به نظر می‌رسد نمایندگان موافق طرح هر طور شده آن را تصویب خواهند کرد. تصویب این طرح ممکن است از نظر فنی تاثیر مهمی در کوتاه‌مدت ایجاد نکند اما از نظر روانی مخالفت‌های زیادی به دنبال خواهد داشت؛ اما نمایندگان مجلس و موافقان این طرح در بیرون مجلس نشان داده‌اند مخالفت اکثریت جامعه، تاثیری در تصمیم آنها ندارد.

چالش‌های بی‌سرانجام

در مقابل موضوعاتی که می‌توان با قطعیت بیشتری درباره آنها صحبت کرد، مسائلی قرار دارند که گرچه از سال‌ها پیش روی میز کاری وزرا بوده‌اند، اما نمی‌توان گفت حتماً در سال ۱۴۰۱ به نتیجه مشخصی می‌رسند.

کیفیت اینترنت: کیفیت اینترنت که از نگاه کاربران با روی کار آمدن دولت سیزدهم بدتر شده است، یکی از دردسرهای وزیر ارتباطات در سال ۱۴۰۱ خواهد بود. عیسی زارع‌پور بارها تاکید کرده است آمارهای جهانی مؤید نظر کاربران نیست و وزارتخانه او نه تنها سرعت اینترنت را کم و پهنای باند پلتفرم‌های خارجی را محدود نکرده که افزایش هم داده است، اما تجربه کاربری چیز دیگری می‌گوید. توضیحات فنی وزیر، معاونانش و حتی اپراتورهای ثابت و همراه نیز در گوش کاربران فرو نمی‌رود و همچنان بسیاری معتقدند حتی پیش از تصویب طرح صیانت، دولت اینترنت را صیانت کرده است. باید دید با توسعه و به‌روزرسانی شبکه ثابت، آیا کیفیت بهتر خواهد شد یا نه.

نسل ۵: محمدجواد آذری جهرمی تلاش بسیاری کرد که صدور پروانه 5G را در کارنامه خود ثبت کند؛ اما در نهایت موفق به این کار نشد. هرچند او در روزهای پایانی دوران وزارتش به صورت تلویحی گفت که عده‌ای نمی‌خواستند این پروانه در دوران دولت دوازدهم صادر شود اما به نظر می‌رسد مشکلاتی که بر سر راه توسعه 5G در کشور قرار دارد فراتر از موضوعات سیاسی یا مدیریتی هستند. نسل ۵ تلفن همراه در دولت سیزدهم نیز در دستور کار وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات قرار دارد اما از مجموع سخنان وزیر و معاونانش می‌توان این‌طور برداشت کرد که عجله‌ای برای صدور پروانه آن وجود ندارد و در مقابل تلاش می‌شود همه نگاه‌ها معطوف به ارتباطات ثابت بماند. گرچه اپراتورهای همراه برای ورود به یک رقابت نفسگیر در این حوزه خود را آماده می‌کنند ولی مشخص نیست این رقابت در چه زمانی و با چه شرایطی آغاز خواهد شد.

فرکانس‌های ۷۰۰ و ۸۰۰: از زمانی که پروانه‌های 3G و 4G واگذار شد مساله فرکانس‌های ۷۰۰ و ۸۰۰ مگاهرتز هم به دغدغه اپراتورهای همراه و وزارت ارتباطات تبدیل شد. این فرکانس‌های که برای پوشش‌های indoor استفاده می‌شوند سال‌ها پیش به صداوسیما واگذار شده‌اند و هرچند این سازمان از آنها استفاده‌ای نمی‌کند اما حاضر به آزادسازی‌شان هم نیست. دولت قبل تلاش‌های رسانه‌ای فراوانی برای بازپس‌گیری این فرکانس‌ها انجام داد اما دستاورد خاصی نداشت و در نهایت موضوع به یک چالش سیاسی تبدیل شد. دولت سیزدهم با توجه به گرایش سیاسی نزدیک به مدیریت صداوسیما امیدوار است بتواند با مذاکرات غیرعلنی مشکل خود را رفع کند. مدیران وزارت ارتباطات در ماه‌های گذشته سعی کرده‌اند از موضع‌گیری سیاسی و تبلیغی در این زمینه پرهیز کنند و موضوع را به زمین فنی بازگردانند. در مقابل صداوسیما همچنان بر نظرات گذشته خود تاکید می‌کند و مشخص نیست آیا در ادامه راه دولت می‌تواند از این فرکانس‌ها برای توسعه 5G استفاده کند یا خیر.

تغییرات: همان‌طور که انتظار می‌رفت، عیسی زارع‌پور تغییرات در معاونان و مدیران وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات را به شکلی آرام دنبال کرده است. در سال ۱۴۰۱ می‌توان پیش‌بینی کرد این تغییرات ادامه یابند و حتی ممکن است او برخی ساختارها را متناسب با نظر خود تغییر دهد. امضای تفاهم‌نامه‌های متعدد با ارگان‌های مختلف نیز پیش‌بینی‌پذیر است؛ اما مشخص نیست این تغییرات تا چه اندازه منجر به ایجاد فضایی جدید در کارهای اجرایی خواهند شد.

ایرانیان‌نت: ایجاد کنسرسیوم ایرانیان‌نت که از ابتکارات رضا تقی‌پور در دوران وزارتش بود هیچ‌گاه تغییری در زمین ارتباطات ثابت کشور ایجاد نکرد و این کنسرسیوم که ابتدا به اپراتور چهارم مشهور بود در ادامه حتی به اندازه یک Servco نیز توفیق نداشت. اکنون که سیاست دولت بر توسعه ارتباطات ثابت تمرکز دارد، ممکن است وزارت ارتباطات بخواهد از ایرانیان‌نت به عنوان یک بازیگر جدی در مقابل شرکت مخابرات ایران استفاده کند؛ اما با توجه به مشکلات ساختاری این کنسرسیوم معلوم نیست توفیقی در این زمینه حاصل شود.

سال ۱۴۰۱ به عنوان اولین سالی که به صورت کامل در دوران دولت سیزدهم می‌گذرد، با بیم و امیدهای مختلفی در حوزه ICT همراه است. از مجموعه آنچه در ماه‌های گذشته از وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات شنیده شده می‌توان چنین برداشت کرد که وزیر و معاونانش امید بسیاری به این سال دارند؛ اما در همین حال می‌توان پیش‌بینی کرد با گذشت زمان آنها بیشتر و بیشتر با مشکلات موجود آشنا شوند و موانع پیشرفت را درک کنند. عیسی زارع‌پور در پایان اولین سال قرن هر دستاوردی داشته باشد، حتماً نگاهی اجرایی‌تر و واقع‌بینانه‌تر به این حوزه خواهد داشت.