پیشنهاد سازمان اسناد و کتابخانه ملی به شورای جهانی آرشیو برای ایجاد کارگروهی با هدف توسعه حوزه لیبتک

به گزارش پیوست، شورای جهانی آرشیو (ایکا) سازمانی غیر دولتی است که از سال ۱۹۴۸ آغاز به کار کرده و در حال حاضر از ۱۹۸ کشور دنیا عضو دارد. ایکا به صورت سالیانه اجلاسی را برگزار می‌کند که بنا بود در سال ۲۰۲۰ ابوظبی میزبان اجلاس سالانه باشد؛ اما با همه‌گیری ویروس کرونا، اجلاس ابوظبی لغو و در پاییز ۲۰۲۱ به صورت مجازی برگزار شد. این کنفرانس با عنوان «توانمندسازی جوامع دانشی» درواقع نخستین کنفرانس مجازی سالیانه ایکا محسوب می‌شود.

بابک زنده دل نوبری، مدیرکل دفتربرنامه‌ریزی و نظارت سازمان که به عنوان سخنران در این اجلاس حضور یافته بود، درمورد این اجلاس و دستاوردهای سازمان اسناد و کتابخانه ملی در ‌آن گفت: «مهم‌ترین دستاورد این اجلاس جدا از حضور اثربخش سازمان اسناد و کتابخانه ملی در کنار سایر آرشیوهای ملی، پیشنهادی بود که از سوی سازمان به دبیر نشست ارائه شد، مبنی بر اینکه کارگروه یا اتاق فکری در ایکا برای توسعه مباحث حوزه لیبتک با مشارکت اعضای فعال ایکا تشکیل شود. این پیشنهاد با استقبال دبیر نشست روبه‌رو  و قرار شد موضوع از طریق او با دبیرخانه و هیات رئیسه ایکا مطرح و پیگیری شود که با هماهنگی‌هایی که با امور بین‌الملل سازمان انجام شده است، موجب توسعه مرجعیت سازمان در حوزه کاربردی سازی فناوری در آرشیوها باشد.»

او در ادامه درمورد اینکه در این کنفرانس کدام چه موضوعاتی و توسط کدام کشورها مورد بحث و بررسی قرار گرفت، بیان کرد: «موضوعاتی همچون کاربرد هوش مصنوعی در تنظیم و توصیف اسناد، ایجاد اتوماتیک فراداده‌ها در اسناد الکترونیکی، بهره‌گیری از هوش مصنوعی برای تحلیل محتوا و تولید فراداده، کاربرد فناوری بلاک‌چین در مدیریت و اعتبارسنجی اسناد، تحول دیجیتال در آرشیوها، ارتباط علوم انسانی رایانشی و آرشیوها و غیره تقریباً نیمی از مقالات و سخنرانی‌های انجام شده را در برمی‌گرفت.»

زنده دل در ادامه اضافه کرد: «نکته مهمی که جلب توجه می‌کرد، کشورهای شرکت کننده در کنفرانس بودند که جدا از کشورهایی همچون آمریکا، بریتانیا، استرالیا، کانادا و اسپانیا و سوییس که چند مقاله و سخنران کلیدی فعال داشتند، حضور برخی کشورهای آسیایی و آفریقایی نیز مشهود بود. چنانکه نیجریه، زیمباوه، آفریقای جنوبی و مصر از آفریقا و کره جنوبی، چین، اندونزی، عربستان و ایران نیز نمایندگان آسیا در میان سخنرانان این کنفرانس بودند که هر یک بخشی از دستاوردهای فناورانه خویش در حوزه‌های آرشیوی را ارائه داده بودند.»

زنده دل همچنین در ادامه بیان کرد: «هرکدام از مقالات و سخنرانی‌ها به نوعی با یکی از مباحث هوش مصنوعی و فناوری‌های نوین در ارتباط مستقیم بود که به نظرم نشان از تغییر رویکرد جدی ایکا در پاسخ به نیازهای روزافزون جوامع امروزی به موضوع تحول دیجیتال در آرشیوهاست.»

او در مورد اینکه موضوع سخنرانی سازمان اسناد و کتابخانه ملی در این اجلاس چه بوده است، گفت: «همانطور که می دانید، سازمان در کنفرانس‌های ایفلا (فدراسیون بین المللی انجمن‌ها و موسسات کتابداری) از سال‌های پیش حضور و مشارکت علمی بسیار فعالی داشته و تصمیم بر آن شده بود که در اجلاس ایکا نیز مشارکت علمی سازمان بیشتر شود. بر همین اساس، موضوع پیاده‌سازی لیبتک که در تابستان ۹۸ با رویداد ویتا در سازمان آغاز شده بود، به عنوان یکی از مواردی که می‌توانست در ایکا مورد توجه واقع شود، توسط دفتر برنامه‌ریزی و نظارت در قالب یک پروپوزال تهیه شد و به دبیرخانه کنفرانس ارسال شد. خوشبختانه هیات داوری کنفرانس نیز استقبال خوبی داشتند و پنلی برای ارائه آن اختصاص دادند.»

به گفته زنده دل از آن جا که قصد داشتند حتماً یکی از دستاوردهای ملموس لیبتک نیز مطرح بشود، پروژه سامانه «سندجو» که در آیین بازگشایی ساختمان مرکز نوآوری سازمان (تابستان ۹۹) مورد توجه ویژه معاون علمی و فناوری رئیس جمهور نیز واقع شده بود، به عنوان نخستین دستاورد ملموس پلتفرم نوآوری باز لیبتک که با ادبیات نوآوری «حداقل محصول قابل پذیرش» نامیده می شود، برای این منظور در نظر گرفته شد.

او همچنین بیان کرد: «سخنرانی سازمان با عنوان پیاده‌سازی پلتفرم لیبتک در سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران،نقشه راه، مزایا و دستاوردها، در نشست هوش مصنوعی و آرشیو ارائه شد که بخش نخست آن به بیان چالش‌ها و راهکارهای سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران،پیاده سازی پلتفرم نوآوری باز لیبتک، و بخش دوم آن معرفی پروژه سندجو پرداخته بود، مورد توجه اعضای نشست واقع شد. به گونه‌ای که دکتر یان ویلسون،رئیس سابق کتابخانه و آرشیو ملی کانادا و رئیس سابق ایکا و دبیر نشست در پایان جلسه، فعالیت‌های صورت گرفته در ایران در کاربست هوش مصنوعی در سازمان اسناد و کتابخانه ملی را شایسته قدردانی دانست.»

او در پاسخ به این سوال که وضعیت ایران در حوزه کاربرد فناوری‌های نوین در مقایسه با سایر آرشیوهای ملی چیست، گفت: «در برخی مواقع، رویکردی در کشور دیده شده که تا صحبت از فناوری می‌شود، نگاه‌ها به این سمت می‌رود که قاعدتاً هر چیز مربوط به فناوری است، در کشورهای پیشرفته جمع شده است و کشورهای در حال توسعه مانند ایران ابتدا باید سال‌ها تلاش کنند تا به نقطه آغاز برسند و سطح خدمات و امکانات را اول به حد قابل قبولی برسانند و پس از آن وارد تحقیق و توسعه شوند. درواقع این رویکرد تحقیق و توسعه در زمینه‌های فناورانه را مختص جهان اول می‌داند و کشورهای درحال توسعه را صرفاً مصرف کننده آن فناوری‌ها و نه توسعه دهنده آنها می داند.»

براساس گفته‌های زنده دل اما چنین رویکردی شاید خودباوری ما را کاهش دهد، ضمن این که بسیاری از مسائل و چالش‌های فناورانه ما مختص خودمان است. او در توضیح بیشتر افزود: «به طور مثال در زمینه توسعه هوش مصنوعی در خط و زبان فارسی در منطقه و دنیا کدام کشور می‌تواند بیش از ایران دغدغه داشته باشد؟ بدیهی است که ایران در این زمینه می‌تواند و باید کشوری مرجع باشد. یکی از خروجی‌های لیبتک در بلندمدت در ایران همین موضوع است. آماده کردن دیتاست‌هایی که فناوران ایرانی بتوانند از آنها برای توسعه و کاربردی‌سازی هوش مصنوعی در خط و زبان فارسی مورد بهره‌برداری قرار دهند. در این زمینه ما نمی‌توانیم و نباید منتظر دیگران بمانیم و باید خودمان آغازکننده و توسعه دهنده باشیم.»