رمزگشایی از یک سخنرانی

سخنرانی حسن روحانی در چهارمین جشنواره ارتباطات و فناوری اطلاعات، تعجب بسیاری از ناظران را برانگیخت. او آنچنان سخن گفت که حتی جراید و رسانه‌های تمام سیاسی نیز نسبت به آن واکنش نشان دادند. سخنان روحانی، آن‌قدر بی‌پروا و شفاف بود که انتطار نمی‌رفت رئیس‌جمهوری این‌طور سخن بگوید که هیچ، از وزیر و معاونانش نیز انتظار بیان چنین جملاتی نمی‌رود. در ایران مرسوم است تنها کارشناسان و فعالان بخش خصوصی تا این اندازه شفاف سخن گویند. از سوی دیگر، روحانی رئیس‌جمهوری نیست که فن بیان نداشته باشد و نداند چه می‌گوید. او بیش از 40 سال است سخنوری می‌کند و می‌داند کلماتش را چگونه انتخاب کند و چه سخنی را کجا بگوید. با این تفاسیر، ریشه سخنان روحانی در کجا نهفته است؟ چرا او بدون اینکه حتی دست‌نوشته‌ای همراه خود ببرد، پشت آن تریبون سخنانی گفت که موافق و مخالف را متعجب کرد؟ اگر سخنان یک روز بعد روحانی در زمینه گزینش‌ها را نیز مورد توجه قرار دهیم، دستیابی به کلید حل این معما ساده‌تر می‌شود.
در واکاوی سخنان روحانی و علت بیان آنها می‌توان به شش مورد اشاره کرد:
1 شیخ دیپلمات اگر نگوییم همه، بدون شک اکثر تخم‌مرغ‌هایش را در سبد مذاکرات هسته‌ای گذاشته بود. او در 100 روز نخست کاری دولتش توانست به توافقی کوتاه‌مدت دست یابد و بدین ترتیب بر نظرش استوارتر شد که گشودن گره بسیاری از مشکلات داخلی در گرو باز شدن گره پرونده هسته‌ای ایران است؛ اما به نظر می‌رسد بی‌نتیجه ماندن مذاکرات وین در فاصله کمی از سخنرانی مذکور، روحانی را به سوی داخل متمایل کرده است. اینکه مذاکرات هسته‌ای در این دوره چرا بدون پیشرفت ماند، موضوع این یادداشت نیست اما از گوشه و کنار، اخبار خوبی درباره ادامه این مذاکرات به گوش نمی‌رسد و افق، بیش از پیش تیره شده است. روحانی اکنون بخشی از تخم‌مرغ‌هایش را شکسته می‌بیند و ناچار است به فکر حفظ بقیه برای بقای رابطه‌ای با جامعه بزرگ رای‌دهندگان خرداد گذشته باشد.
2 وقتی محمود احمدی‌نژاد هر روز و هر ساعت به مردم وعده می‌داد و به آنها عمل نمی‌کرد، ناظران هشدار می‌دادند که این کار باعث از بین رفتن اعتماد عمومی به سخنوران رسمی می‌شود. او مانند همیشه، کمتر توجهی به نظر کارشناسان نکرد. ماجرای ثبت‌نام مردم برای دور جدید یارانه‌ها نشان داد نگرانی کارشناسان بیجا نبوده است. در حالی که در یک بازه زمانی تقریبا یک‌ ماه اکثریت مقامات و مسوولان کشوری از مردم خواستند در صورت عدم احتیاج، برای دریافت یارانه ثبت‌نام نکنند، عده کمی به این درخواست پاسخ مثبت دادند. بسیاری از مردم، قول دولت را در زمینه کاهش شدت تورم یا صرف یارانه‌ها در اموری مانند درمان و آموزش عمومی باور نکردند.
در همین حال، برخی از طرفداران جوان‌تر دولت که با خواسته‌های سیاسی اجتماعی به روحانی رای داده بودند، در ماه‌های اخیر کم‌کم به این باور رسیده‌اند که دولت، قصد عمل به وعده‌هایش را ندارد. در شبکه‌های اجتماعی، هشتگ «#کلیدکو؟» مشتاقان فراوانی دارد. روحانی خود در آخرین گفت‌وگوی تلویزیونی‌اش گفت:«گفته می‌شود، رئیس‌جمهور بعضی از صحبت‌هایش را فراموش کرده است. من هیچ چیز یادم نرفته و به شکر خدا حافظه‌ام خوب بوده و هنوز خوب است و به خوبی می‌دانم چه قولی داده‌ام و چه باید بکنم.» اما فردای آن روز، عده‌ای عنوان کردند تنها بیان یک جمله که «هیچ چیز یادم نرفته» کافی نیست و رئیس‌جمهور باید نشان دهد به وعده‌هایش پایبند است. او این روزها تمایل ندارد به بی‌اعتمادی عمومی آن هم در میان هواداران جوانش دامن بزند. پس در حالی که نمی‌تواند کاری در زمینه آزادی دسترسی به شبکه‌های اجتماعی مسدودشده انجام دهد، باید حداقل سخن از لزوم آزادی در این زمینه بگوید.
3 در ادامه بند دو، باید گفت پایگاه رای روحانی در انتخابات سال گذشته سه قسمت بود. ایجابی، سلبی و ائتلافی. نگاه داشتن رای‌های سلبی و ائتلافی کار بسیار دشواری است. به خصوص اینکه مردم ایران به هر دلیل و علت، صبر زیادی در عمل به وعده‌ها ندارند. باید توجه داشت بخش بزرگی از پایگاه رای سلبی و ائتلافی رئیس‌جمهور، کاربران اینترنت هستند که از وضعیت موجود ناراضی‌اند. اکنون برای از دست دادن پایگاه رای بسیار زود است. روحانی هنوز به رای‌هایی که در 24 خرداد 92 کسب کرد، نیاز دارد. او باید طرفدارانش را راضی نگه دارد؛ آن هم در شرایطی که مخالفان با صدای بلند و توان زیاد، حمله همه‌جانبه خود را آغاز کرده‌اند.
4 مخالفان دولت روحانی از نظر تعداد، هنوز چندان پرشمار نیستند اما سه مشخصه دارند؛ الف: سر و صدای زیادی دارند و همه صداهای موافق را تحت‌الشعاع خود قرار داده‌اند، ب: بعضا در مراکز حساسی قرار گرفته‌اند و قدرت فراوانی دارند و ج: به جز منافع خود، موضوع دیگری را مد نظر قرار نمی‌دهند. این مخالفان در زمان ریاست جمهوری سیدمحمد خاتمی نیز فعال بودند اما در این دوره فعالیت خود را خیلی زودتر آغاز کرده‌اند. هجمه همه‌جانبه به روحانی، دولتش، سیاست‌ها و عملکردش، او را وادار کرده به مقابله برخیزد. بهترین دفاع، حمله است.
5 وقتی روحانی از استبداد پیام سخن می‌گوید، در حقیقت تلاش دارد بگوید دولت رسانه ندارد. دولت روحانی تنها روزنامه ایران را به عنوان حامی صددرصدی خود می‌بیند و بقیه روزنامه‌های اصلاح‌طلب، چون تابع فضای ائتلافی هستند، همزمان انتقاد و حمایت از دولت را در پیش گرفته‌اند. از سوی دیگر، رسانه‌های مدافع دولت یازدهم همواره خطر توقیف را نیز بالای سر خود می‌بینند و به همین دلیل به شدت دست به عصا حرکت می‌کنند. توجه به این نکته ضروری است که دولت به هر دلیل، مدیران رسانه‌ای خود را از میان افراد نزدیک به علی لاریجانی برگزیده و فردی که کاملا با دولت همگام باشد، در تیم رسانه‌ای دولت دیده نمی‌شود.* وزرای دولت نیز بیشتر تکنوکرات هستند و کمتر سخن سیاسی می‌گویند. بدین ترتیب حسن روحانی در میانه میدان نزاع رسانه‌ای تقریبا تنهاست و نیاز دارد به گونه‌ای سخن بگوید که در صدر اخبار همه رسانه‌های موافق و مخالف قرار گیرد.
6 رئیس‌جمهور در روز سخنرانی به سنت همیشگی‌اش اعداد و ارقام را از حفظ بیان کرد اما می‌توان مطمئن بود این آمار را فرد دیگری در اختیار روحانی قرار داده است. تعداد لایک‌های روزانه فیس‌بوک یا ویدئوهای بارگذاری‌شده در یوتیوب، اعدادی نیستند که رئیس‌جمهور هر روز با آنها سر و کار داشته باشد و اصلا لزومی ندارد نخستین مقام اجرایی کشور آنها را حفظ باشد. این آمارها از کجا آمده بودند؟
کسانی که با ساختار وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات آشنایی دارند، می‌دانند که نصرالله جهانگرد قدرتمندترین مرد این وزارتخانه حداقل در زمینه فناوری اطلاعات است. سابقه او نشان می‌دهد برنامه‌های زیادی برای اینترنت کشور دارد. او در این زمینه، موانع زیادی در داخل و خارج از وزارتخانه دارد. به نظر می‌رسد جهانگرد برای پیشبرد برنامه‌هایش نیاز به حکمی بالادستی داشته؛ حکمی که نه در خفا بلکه علنی داده شود. روحانی تاکید می‌کند «از وضعیت پهنای باند اینترنت راضی نیست»؛ اما نمی‌گوید به عنوان یک «شهروند» مشکل دارد، بلکه تاکید می‌کند «به عنوان رئیس‌جمهوری». این عبارت یعنی بالاترین مقام اجرایی کشور، دستور ساماندهی اینترنت را صادر کرده است. او همچنین از «قرار» با وزارت ICT برای همه‌گیر شدن نسل‌های 3 و 4 تلفن همراه سخن می‌گوید. توجه به این کدها می‌تواند ما را در یافتن فردی که اطلاعات دقیق در این زمینه به رئیس‌جمهور داده است، یاری کند. آن فرد در وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، سوداهای بزرگی در سر دارد

* حسین انتظامی (معاون مطبوعاتی وزارت ارشاد)، علیرضا معزی (دبیر شورای اطلاع‌رسانی دولت) و پرویز اسماعیلی (معاون ارتباطات و اطلاع‌رسانی دفتر رئیس‌جمهور) همگی از نزدیکان رسانه‌ای علی لاریجانی هستند.