حلقه مفقوده

به‌رغم اهمیت استراتژیک دیتاسنتر در زنجیره ارزش ICT و نقش مهم دیتاسنترهای داخلی در توسعه صنایع دانش‌بنیان، محتوای بومی، افزایش امنیت و کاهش قیمت خدمات اینترنت در کشور، که ترجمان حرکت به سمت حیات ابری است، این صنعت تاکنون مورد استقبال سرمایه‌گذاران در بخش خصوصی و حتی غیرخصوصی قرار نگرفته است. این فقدان توجه را آشکار می‌توان از آن سو دید که در حال حاضر تنها دو دیتاسنتر تجاری خصوصی و دو دیتاسنتر تجاری غیرخصوصی مبادرت به سرمایه‌گذاری و ارائه خدمات دیتاسنتر کرده اند.
صرف نظر از عواملی که در گذشته موجب بروز این مشکل و ایجاد حلقه مفقوده در زنجیره ارزش ICT کشور در یکی از حیاتی‌ترین بخش‌های آن یعنی دیتاسنتر شده، ایجاد و توسعه دیتاسنتر در ایران در حال حاضر با موانع و مشکلات جدی روبه‌رو است که در صورت عدم حل آنها نه‌تنها این رشد و توسعه اتفاق نخواهد افتاد بلکه صنعت ضعیف دیتاسنتر موجود که بخش ناچیزی از خدمات دیتاسنتر مورد نیاز را در داخل کشور تامین می‌کند، نیز در معرض نابودی کامل قرار گرفته و کل خدمات دیتاسنتر کشور مانند گذشته به خارج وابسته خواهد ماند.
از اصلی‌ترین مشکلات دیتاسنترهای ایرانی هزینه بالای پهنای باند در ایران است. هزینه پهنای باند در ایران تقریبا 100 برابر و هزینه انتقال آن نیز قریب به 90 برابر تورم جهانی است که همین امر فعالیت شرکت‌های خصوصی را در این بخش بسیار مشکل کرده است. در حالی که سهم هزینه برق در دیتاسنترهای دنیا 75 درصد و سهم پهنای باند کمتر از یک درصد است، در ایران سهم پهنای باند بسته به نوع سرویس بین 75 تا 99 درصد از کل هزینه‌هاست. به عبارت دیگر سهم استهلاک تجهیزات و ساختمان دیتاسنترها که با سرمایه‌گذاری بسیار سنگین ایجاد شده‌اند، به‌علاوه سایر هزینه‌ها از قبیل حقوق و دستمزد، هزینه‌های اداری و… کمتر از 25 درصد هزینه تمام‌شده خدمات دیتاسنتر در ایران است. همچنین نبود لینک ارتباطی پرظرفیت با زیرساخت شرکت‌های دیتاسنتر موجود را با مشکل جدی برای میزبانی سایت‌های پرمراجعه مواجه کرده است. در این میان ورود دولت به کسب و کار دیتاسنتر به جاى ایفاى نقش حاکمیتى، فعالیت بخش خصوصی در حوزه دیتاسنتر را در معرض تهدید جدی قرار داده است. عملکرد نامطلوب دولت گذشته در اجراى طرح‌های دیتاسنتر ملى و دیتاسنترهای استانی که به‌رغم صرف صدها میلیارد تومان در عمل بلااستفاده مانده و حتی یک سایت را میزبانى نمی‏کنند و تجهیزات آنها در حال خارج شدن از رده یا فرسوده شدن در انبار هستند، نمونه بارزی از نحوه عملکرد دولت در امر تصدیگری و کسب و کار است.
وجود مشکلات فوق در کنار حجم بالای سرمایه‌گذاری مورد نیاز برای ایجاد دیتاسنتر، پیچیدگی‌های فنی بالا و کمبود دانش مورد نیاز برای ایجاد و نگهداری دیتاسنتر در تراز جهانی داخل کشور، شدت تحریم‌های خارجی و داخلی، عدم شفافیت قوانین و مقررات موجود در حوزه دیتاسنتر، عدم وجود پروانه برای ارائه خدمات دیتاسنتر در کشور و در نتیجه ریسک بالای سرمایه‌گذاری ناشی از آن و از همه مهم‌تر ورود دولت به کسب و کار دیتاسنتر و بالاتر از آن، ایجاد فضای ویژه‌خواری برای تعداد محدودی از شرکت‌های خصوصی از طریق ارائه انحصاری و بدون مزایده امکانات و پهنای باند اختصاصی در اختیار ایشان، باعث شده صنعت نوپای دیتاسنتر در کشور در دوران شکل‌گیری اولیه با خطر نابودی کامل مواجه شود. با توجه به اینکه این موضوع صرف نظر از جنبه‌های اقتصادی و اجتماعی آن، از لحاظ حاکمیتی برای کشور خسارت‌بار خواهد بود، لازم است ضمن توقف فعالیت تصدیگری دولت در زمینه دیتاسنتر امکانات دولتی به صورت اصولی و شفاف و بدون تبعیض، پهنای باند مورد نیاز شرکت‌های دیتاسنتر برای خدمات میزبانی به صورت رایگان در اختیار آنها قرار گیرد. همچنین امکان ایجاد ارتباط از طریق فیبر تاریک با زیرساخت با قیمت مناسب و بر اساس ظرفیت درخواستی برای دیتاسنترها فراهم شود.
همچنین برای افزایش پایداری و کاهش هزینه‌های خدمات دیتاسنتر امکان تبادل ترافیک داده‌ها (IXP) با روش اصولی و به صورت غیرانتفاعی در شرکت زیرساخت و چند مرکز غیردولتی مانند مخابرات و فیزیک نظری به صورت موازی فراهم شود