آنچه که باید درباره اینترنت در ایران بدانیم

اینترنت از کجا آمد

ایده اصلی آنچه امروز به آن اینترنت گفته می‌شود اوایل دهه ۱۹۶۰ مطرح شد، اما پیش از آن نیز افرادی بودند که به شبکه‌ای جهانی مشابه اینترنت فکر می‌کردند و در مورد آن نیز صحبت می‌کردند. اوایل دهه ۱۹۰۰ میلادی، نیکولا تسلا ایده سیستم جهانی ‌بی‌سیم (World Wireless System) را در سر می‌پروراند. پس از وی نیز اندیشمندان آینده‌نگر مانند پال آتلت در دهه ۳۰ و ۴۰ میلادی از سیستم‌هایی ماشینی برای ذخیره‌سازی کتاب‌ها و دیگر اطلاعات که قابلیت جستجو را نیز داشته باشند حرف می‌زدند.

اما همانطور که گفته شد اولین طرح‌های عملی برای اجرایی کردن ایده اینترنت مربوط به اوایل دهه ۱۹۶۰  است. زمانی که جوزف کارل رابنت لیکلایدر، دانشمند علوم کامپیوتر آمریکایی از دانشگاه MIT، اصطلاح شبکه‌ فراکهکشانی (Intergalactic Network) را ابداع کرد. اندکی پس از آن دانشمندان علوم کامپیوتر، مفهوم سوئیچینگ بسته‌ای یا همان Packet Switching را توسعه دادند که بعدها به یکی از ستون‌های اصلی توسعه اینترنت در جهان تبدیل شد.

سوئیچینگ بسته‌ای در واقع روشی برای انتقال داده است که در آن هر داده‌ای به صورت بسته‌های کوچک‌شده و درون یک شبکه، از یک مبدأ مشخص به سمت مقصدی حرکت می‌کنند و کامپیوتر مقصد نیز بسته را با توجه به آدرس آن دریافت می‌کند.

ARPANET، نمونه اولیه Internet

نمونه اولیه اینترنت که از ایده‌ایی به مراحل عملیاتی پا گذاشت که توسط وزارت دفاع ایالات متحده پشتیبانی می‌شد. این پروژه، آرپانت (ARPANET) نام داشت که مخفف عبارت Advanced Research Projects Agency Network به معنی آژانس پروژه‌های تحقیقاتی پیشرفته شبکه‌ای بود. آرپانت با استفاده از سوئیچینگ بسته‌ای به چندین کامپیوتر این قابلیت را می‌داد که در یک شبکه به هم متصل شوند.

اولین داده‌ای که آرپانت جابه‌جا کرد 29 اکتبر 1969 از کامپیوتری در دانشگاه UCLA لس‌آنجلس به کامپیوتری در دانشگاه استنفورد بود. این پیام کلمه‌ای 5 حرفی بود: LOGIN. اولین تلاش اما کاملا موفقیت‌آمیز نبود و کامپیوتر دانشگاه استنفورد تنها دو حرف ابتدایی پیام را دریافت کرد.

جهش اینترنت در دهه ۷۰ با توسعه پروتکل IP/TCP

ایده پروتکل‌ TCP/IP در دهه ۷۰ میلادی به عنوان زبانی مشترک برای ارتباط میان کامپیوترها در شبکه مطرح شد و توسعه یافت. این پروتکل از دو جز اصلی تشکیل می‌شود. IP address یا همان  Internet Protocol Address و TCP یا Transport Control Protocol.

IP در واقع آدرس اختصاصی هر دستگاه برای اتصال به شبکه است. IP به مسیریابی درست داده‌ها برای رسیدن به مقصد موردنظرشان کمک می‌کند و با فرمت  nnn.nnn.nnn.nnn نمایش داده می‌شود. به جای هر n یک عدد قرار می‌گیرد.

TCP نیز وظیفه تامین امنیت داده‌ها در شبکه را دارد. این پروتکل در مسیری که IP به آن نشان می‌دهد داده‌ها را به مقصد رسانده و از سرقت احتمالی آن‌ها جلوگیری می‌کند. به عبارتی TCP داده‌ها را طوری سازماندهی می‌کند که بتوان آن‌ها را بین سرور و سرویس‌گیرنده منتقل کرد. اولین روز سال 1983 تاریخی بود که این پروتکل به کار گرفته شد.

وب، فرزند اینترنت

اغلب وب و اینترنت به عنوان مترادف یکدیگر به کار گرفته می‌شوند اما این دو کلمه دقیقا یک مفهوم ندارند. اینترنت بزرگ‌تر از وب است و پیش از آن وجود داشته است. در واقع وب بخشی از اینترنت است که در سال 1990 توسط دانشمندی به نام تیم برنزلی اختراع شد و سبب شد اینترنت به طور عمومی‌تر در دسترس قرار گیرد.

وب در واقع به صفحاتی که شما را به جهان اینترنت متصل می‌کنند گفته می‌شود. آدرس‌های اینترنتی که با www که مخفف World Wide Web است شروع می‌شوند همگی وب هستند. وقتی مرورگرتان را باز می‌کنید و با تایپ کردن آدرس وب‌سایت بانک‌تان می‌خواهید از خدمات اینترنتی آن استفاده کنید یا برای اطلاع از اخبار ورزشی یا فناوری وارد یک سایت خبری تخصصی ورزشی یا فناوری می‌شوید در واقع دارید از طریق فضای «وب» به اینترنت متصل می‌شوید. اما اگر از اپلیکیشن موبایلی بانک‌تان برای انجام خدمات بانکی خود استفاده کنید یا اخبار را از طریق اپلیکیشن‌های شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌ها دنبال کنید دیگر پای وب در میان نیست.

اینترنت چگونه به دست ما می‌رسد؟

تقریبا همه محتوایی که در اینترنت به دست ما می‌رسد از طریق کابل‌ها جا‌به‌جا می‌شوند. با وجود پیشرفت فناوری‌های بی‌سیم و خدمات ماهواره‌ای، هنوز هم کابل‌ها سریع‌ترین و همچنین اقتصادی‌ترین وسیله برای انتقال داده‌ها به حساب می‌آیند.

اکثر این کابل‌ها در کف اقیانوس‌‌ها و دریاها قرار دارند. ضخامت آنها معمولا بیش از قطر یک قوطی نوشابه نیست اما طول آنها متفاوت است. بعضی از آنها مانند کابلی که از دوبلین، پایتخت ایرلند، به جزیره‌ای در ولز به نام انجل‌سی Angelsey می‌رود نزدیک به 129 کیلومتر طول دارند و برخی دیگر نیز مانند کابل SEA-ME-WE 3 با 39 نقطه اتصال، 39 هزار کیلومتر طول دارد.

مجموع طول کابل‌های اینترنت زیر دریا در جهان به ۱/۳ میلیون کیلومتر می‌رسد. وب‌سایت Submarine Cable Map تصویر خوب و جالبی از کابل‌های اینترنت دریایی در جهان نشان می‌دهد.

این کابل‌ها از آسیب و خرابی نیز مصون نیستند. بر اساس آمار تله‌جئوگرافی دو سوم اختلالات در شبکه کابل‌های اینترنتی مربوط به حوادثی است که مسبب آنها تورهای ماهی‌گیری و لنگرهای کشتی هستند. در یکی از معروف‌ترین این موارد سال ۲۰۰۸ آسیب به دو کابل دریایی در نزدیکی بندر اسکندریه مصر، دسترسی ۱۰ها میلیون کاربر اینترنت در آفریقا، هند، پاکستان و نقاطی از خاورمیانه را مختل کرد.

در ایران نیز چندین بار از سوی مقامات رسمی، علت کندی و قطعی اینترنت، برخورد کشتی‌ها به کابل‌های زیر دریا عنوان شده است. بهمن ماه سال ۸۸ یکی از این موارد بود. در آن زمان، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات وقت، رضا تقی‌پور، دلیل اختلال در اینترنت کشور را رفت‌ و آمد و لنگر انداختن کشتی‌ها در مسیر کابل فیبرنوری بندر جاسک ایران به بندر فجیره امارات دانسته بود.

خطر جاسوسی در کمین است

دولت‌ها نیز گاهی به دنبال جاسوسی از طریق این کابل‌ها هستند. سال ۲۰۱۳ روزنامه بریتانیایی گاردین در گزارشی به نقل از ادوارد اسنودن، کارمند سابق سازمان CIA و آژانس امنیت ملی آمریکا NSA،  فاش کرد: «آژانس جاسوسی بریتانیا (GCHQ) به طور مخفیانه به شبکه کابل‌هایی که تماس‌های تلفنی و ترافیک اینترنت جهان را جابه‌جا می‌کنند دسترسی پیدا کرده و مقادیر زیادی از اطلاعات شخصی حساس را با شریک آمریکایی خود، آژانس امنیت ملی آمریکا به اشتراک می‌گذارد. اسناد نشان ‌می‌دهد که سال  آژانس جاسوسی بریتانیا با دسترسی به بیش از ۲۰۰ کابل فیبر نوری قادر بوده حداقل داده‌های ۴۶ مورد از آن‌ها را در یک زمان پردازش کند.» اسم رمزی این پروژه TEMPORA بود که در سال ۲۰۰۸ به طور آزمایشی توسط بریتانیا شروع شد و زمستان ۲۰۱۱ به مرحله عملیاتی رسید. تمپورا امکان ذخیره‌سازی فراداده‌ها (MetaData) را تا ۳۰ روز دارد.

روسیه نیز یکی دیگر از دولت‌های در مظان اتهام است. کشتی تحقیقاتی و اقیانوس‌شناسی یانتار روسیه مجهز به تجهیزات جاسوسی است. این کشتی چندین زیردریایی کوچک نیز حمل می‌کند. اواخر سال ۲۰۱۷ میلادی ارتش بریتانیا در مورد این کشتی هشدار داد. از دید بریتانیا روسیه می‌تواند در کابل‌های اینرنتی زیر دریا که اروپا و آمریکا را به یکدیگر متصل می‌کند، اختلال ایجاد کند. ادعا می‌شود که این کشتی سال ۱۳۹۵ در بندرعباس نیز پهلو گرفته بود.

دسترسی مردم جهان به اینترنت

آمارهای متعددی از میزان دسترسی مردم جهان به اینترنت وجود دارد که هیچکدام تفاوت قابل‌ توجهی با یکدیگر ندارند و همگی نشانگر افزایش چشمگیر میزان دسترسی مردم به اینترنت است. اردیبهشت ماه سال ۱۴۰۰، وب‌سایت DataReportal گزارش داد از هر ۱۰ نفر در جهان ۶ نفر به اینترنت دسترسی دارند. طبق این گزارش، ۳۳۰ میلیون نفر در ۱۲ ماه منتهی به انتشار این گزارش شروع به استفاده از اینترنت کرده‌اند و تعداد کاربران فعال اینترنت تا ابتدای ماه آپریل ۲۰۲۱ یعنی ۱۲ فروردین ۱۴۰۰ به ۴ میلیارد و ۷۲۰ میلیون نفر رسیده است.

انسان‌ها ۴۰ درصد زمان بیداری‌شان آنلاین هستند

آمار جالب توجه دیگری که در این گزارش به نقل از GWI آورده شده مربوط به زمانی است که کاربران به طور معمول در طی روز آنلاین هستند. این رقم چیزی نزدیک به ۷ ساعت در طول شبانه‌روز است. اگر فرض کنیم هر فرد ۸ ساعت از ۲۴ ساعت را در خواب به سر می‌برد پس انسان‌ها بیش از ۴۰ درصد از زمان بیداری‌شان را در فضای اینترنت سپری می‌شود. افراد مجموعا و به طور روزانه ۳۲ میلیارد ساعت از وقت خود را در نت صرف می‌کنند که معادل ۳ میلیون و ۷۰۰ هزار سال در هر ۲۴ ساعت است.

اینترنت در ایران

ورود اینترنت به ایران برای نخستین بار به سال ۱۳۶۸ بازمی‌گردد. البته آن زمان به آن بیت‌نت BitNet گفته می‌شد. سیاوش شهشهانی، استاد بازنشسته دانشگاه صنعتی شریف و قائم‌مقام سابق مرکز تحقیقات فیزیک نظری و ریاضیات در این‌باره می‌گوید: «بعد از بازگشت به ایران به عضویت هیأت علمی مرکز تحقیقاتی فیزیک نظری و ریاضیات در آمدم. سال ۶۸ بود که آقای دکتر محمد جواد لاریجانی رئیس این مرکز، همت کردند و اینترنت را به ایران آوردند. من هم به عنوان جانشین ایشان در این طرح همکاری کردم.»

شهشانی در گفتگویی با پیوست اولین تجربه ایران در ارتباط با شبکه جهانی را مربوط به پاییز سال ۱۳۷۱ می‌داند. در آن زمان دانشگاه لینس اتریش از طریق بنیاد شبکه پژوهشی اروپا EARN به مرکز تحقیقاتی فیزیک نظری و ریاضیات متصل شد. دی ماه همان سال برای اولین بار داده‌هایی از طریق پروتکل NJE بین ایران و اتریش رد و بدل شد.

اواخر سال ۷۲ بود که پروتکل IP/TCP در ایران به راه افتاد. در آن زمان شبکه اینترنت ما زیرشبکه‌ای از دانشگاه وین بود و در انتهای آدرس‌های اینترنتی نشانی دانشگاه وین یعنی univie.at به چشم می‌خورد. ظرفیت اتصال کل کشور به اینترنت نیز ۹/۸ کیلوبیت بر ثانیه بود. در شرایطی که هنوز سرویس‌های وب و فایل‌های گرافیکی در اینترنت ارائه نمی‌شدند این سرعت برای تبادل ایمیل کافی به نظر می‌آمد.

ماجرای ثبت دامنه دات آی آر هم از زبان این استاد بازنشسته دانشگاه شنیدنی است. شهشهانی می‌گوید: «در آن زمان شخصی به ناک جاناتان پوستل مالک مطلق تمام نشانه‌های اینترنت بود و در عمل خودش تمامی آدرس‌ها را صادر می‌کرد. شاید الان برای شما تصورش هم دشوار باشد که فقط یک نفر به تنهایی اینترنت جهان را کنترل می‌کرد اما در آن زمان این ممکن بود. به هر حال در عمل این درخواست رفت زیر دست آقای پوستل و سر و کله یک نفر پیدا شد به نام استیو گلدستاین که نماینده بنیاد NSF و متولی اینترنت در آمریکا بود. این آقای گلدستاین به شدت ضد ایرانی بود و جاناتان پوستل را تحت فشار گذاشت که نباید به ایران آدرس اختصاصی بدهید.» در نهایت ایران به نهادی بالا دستی به نام جامعه اینترنت Internet Society شکایت می‌کند و با پیگیری‌های انجام شده بالاخره در تاریخ ۱۷ فروردین ۱۳۷۳ دامنه دات آی آر به ثبت می‌رسد.

اولین شرکت خصوصی ارائه کننده اینترنت

در سال ۱۳۷۳ موسسه ندا یارانه توسط ناصرعلی سعادت تاسیس شد. این موسسه اولین سرویس‌دهنده اینترنت Dial-up در کشور بود و همچنین اولین دامنه اینترنتی ایران به نام neda.net به نام آن به ثبت رسید. ندارایانه همچنین اولین شبکه BBS در ایران توسط این شرکت راه‌اندازی شد.

یکی دیگر از وقایع مهم تاریخچه اینترنت در ایران تاسیس شرکت امور ارتباطات دیتا است. در سال ۱۳۷۴ مجلس شورای اسلامی طرح تاسیس این شرکت را تحت نظر شرکت مخابرات ایران تصویب کرد و مسئولیت توسعه خدمات دیتا در کشور را به‌طور انحصاری در اختیار این شرکت دولتی زیر مجموعه وزارت پست و تلگراف وقت قرار داد.

سال ۱۳۸۲، وزارت پست و تلگراف و تلفن وقت با گرفتن حق لیسانس یک و نیم میلیارد تومانی برای ۱۳ شرکت برای ارائه اینترنت پر سرعت به روش ADSL پروانه PAP صادر کرد. در همان ابتدا دو شرکت انصراف خود را اعلام و یازده شرکت آسیاتک، د‌‌اتک، ند‌‌اگستر صبا، شاتل، پارس آنلاین، پیشگامان توسعه ارتباطات کویر یزد‌‌، فن‌آوا، د‌‌اد‌‌ه‌گستر عصر نوین، عصر انتقال د‌‌اد‌‌ه‌ها، کارا امین و لایزر» به بازار ارائه اینترنت عمومی به مردم وارد شدند.

بعد یک پس از صدور این مجوزها، یعنی دی ماه سال 83 برای اولین بار اینترنت ADSL به شهروندان ارائه شد. در آن زمان وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات وقت، احمد معتمدی، از واگذاری ۸۵ هزار پورت اینترنت پرسرعت در شهر تهران خبر داد.

البته تعرفه ارائه‌شده برای اینترنت ADSL به نسبت رقم بسیار بالایی بود. سرویس‌دهنده‌های اینترنت برای ارائه اینترنت پرسرعت حداقل مبلغ ۵۰ هزار تومان در ماه درخواست می‌کردند که نسبت به هزینه‌های دیگر خانوارها، هزینه بالایی محسوب می‌شد.

توزیع اینترنت در ایران

در ایران دروازه اصلی ورود به اینترنت، شرکت ارتباطات زیرساخت است و واردات و توزیع پهنای باند اینترنتی در سراسر کشور به صورت انحصاری در اختیار این شرکت است.

همه سرویس‌دهنده‌های داخلی در نهایت از این شرکت دولتی سرویس می‌گیرند و مدیریت ورود اینترنت به ایران هر زمان که بخواهد می‌تواند ارتباط ایران را با شبکه جهانی اینترنت متوقف یا محدود کند.

شرکت ارتباطات زیرساخت یک شرکت سهامی خاص است که صد در صد سهام آن متعلق به دولت است. در سال ۷۸ شرکت طرح و توسعه تلفن ایران به شرکت طرح و توسعه شبکه‌های مخابراتی تغییر نام داد. سپس در مرداد ماه سال ۸۳، هیئت وزیران دولت هشتم بنا بر پیشنهاد وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات با تجدید سازمان، تغییر نام و اصلاح اساسنامه این شرکت به شرکت ارتباطات زیرساخت موافقت کرد.

این شرکت در زمینه شبکه‌های زیرساخت ارتباطی به تصویب طرح‌های جامع می‌پردازد و وظیفه تاسیس، توسعه، نگهداری، نظارت و مدیریت بر شبکه ارتباطات زیرساخت را بر عهده دارد. به عبارتی شرکت ارتباطات زیرساخت، زیرساخت‌هایی که برای ارائه اینترنت در کشور مورد نیاز است را مهیا می‌کند و خود نیز بر آن‌ها نظارت و کنترل دارد.

 پروانه‌های ارائه خدمات اینترنتی

سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی سال ۱۳۹۳ اعلام کرد از این پس به صدور دو نوع پروانه در زمینه تامین، توزیع و ارائه خدمات اینترنتی اقدام می‌کند. این دو نوع پروانه، تامین کننده ارتباطات ثابت (FCP) و خدمات ارتباطی ثابت (ISP) را شامل می‌شود.

FCP: دارندگان پروانه ارتباطات ثابت FCP (Fixed Communications Provider) مجاز به راه اندازی شبکه مستقل ارتباطی (انتقال و دسترسی) و نیز ارایه خدمات ارتباطی و انتقال داده ثابت بر بستر آن خواهند بود. شرکت‌های دارنده این مجوز می‌توانند با نصب تجهیزات مورد نیاز در مراکز مخابراتی به مصرف‌کنندگان سرویس نهایی بدهند. مدت اعتبار این پروانه نیز ۱۰ سال است و در حال حاضر 17 شرکت این مجوز را دریافت کرده‌اند.

وجه تمایز مهم مجوز FCP نسبت به مجوزهای قدیمی در این است که اپراتورهای دارای این پروانه علاوه بر استفاده از شبکه اپراتور غالب یعنی شرکت مخابرات ایران، مجازند درصدی از شبکه مورد نیاز را خودشان تامین کنند تا رقابت در بخش تامین زیرساخت‌های دسترسی به اینترنت و انتقال شبکه نیز جهش یابد.

در واقعیت اما رقابت و توسعه شبکه به کمک بخش خصوصی محقق نشد. سال گذشته محمدرضا کریمی، رئیس هیات‌مدیره شرکت پیشگامان توسعه ارتباطات یکی از ۱۷ شرکت دارای پروانه FCP در گفتگو با پیوست اعلام کرده بود: «شبکه‌سازی و سرمایه‌گذاری در این بخش با وجود مشکلات اقتصادی، تحریم، نوسانات نرخ ارز و غیره به سختی امکان‌پذیر است و از این رو شرکت‌های بخش خصوصی توان ایجاد شبکه برای توسعه اینترنت ثابت و رساندن اینترنت باکیفیت به کاربران نهایی خود را نداشتند.»

همچنین فرزاد حسنی، قائم‌مقام مدیرعامل شرکت داده‌پردازی رسپینا نیز زیاد نشدن تعرفه اینترنت را عامل عدم توسعه شبکه توسط دارندگان پروانه FCP دانسته بود. به نظر او، توسعه چنین شبکه‌ای نیاز به سرمایه بالایی دارد و تا زمانی که تعرفه اینترنت ثابت افزایش پیدا نکند هیچ سرمایه‌گذاری حاضر نیست سرمایه خود را به این بازار وارد کند.

ISP: پروانه دیگر خدمات ثابت ISP (Internet Service Provider) نام دارد. این پروانه بیشتر با نام سروکو .Servco شناخته می‌شود. دارندگان پروانه سروکو می‌توانند از پورت‌ها و اتصالات ایجاد شده توسط اپراتورهای مجاز مانند شرکتهای دارای پروانه  FCP، بهره­‌برداری کرده و آنها را به مشتریان نهایی عرضه کنند. 45 شرکت با دریافت مجوز ISP به ارائه سرویس در این حوزه می‌پردازند.

تفاوت اصلی مجوز سروکو و FCP در این است که سروکوها مجاز به ایجاد شبکه ارتباطی خود نیستند و الزاما باید از طریق یک شبکه ارتباطی میزبان، خدمات اینترنت پر سرعت خود را ارائه دهند.

به نوعی FCPها تولید کننده خدمات و سروکوها ارائه‌دهنده این خدمات هستند.

مفهوم پهنای باند

ابتدا بیایید با مفهوم پهنای باند آشنا شویم، سپس سری به اعداد و ارقام مربوط به پهنای باند در داخل کشور بیندازیم.

پهنای باند BandWidth اصطلاحی است که احتمالا به گوش‌تان خورده است. اغلب مردم پهنای باند را برابر با سرعت اینترنت می‌دانند. این دو با یکدیگر ارتباط دارند اما دقیقا یک چیز نیستند. این اصطلاح در واقع اشاره به میزان اطلاعاتی دارد که در یک ارتباط اینترنتی در و در محدوده زمانی مشخصی جا به جا می‌شود و بیشتر با واحد مگابیت بر ثانیه Mbps سنجیده می‌شود هر چند واحد گیگابیت بر ثانیه نیز برای سنجش آن کاربرد دارد.

برای روشن‌تر شدن قضیه یک خیابان را در نظر بگیرید. هر چه پهنای خیابان بیشتر باشد امکان حضور ماشین‌های بیشتری روی آن وجود دارد. حال ممکن است تنها یک ماشین در آن رفت و آمد کند یا اینکه تمامی عرض خیابان از ماشین‌های در حال حرکت اشغال شود. پهنای باند اینترنت نیز همینطور است. هر چه افزایش پیدا کند مقادیر بیشتری از bitها امکان جابه‌جایی دارند.

وضعیت پهنای باند در ایران و شبکه ملی اطلاعات

بنا بر آمارهای رسمی ظرفیت پهنای باند داخلی و بین‌المللی طی سال‌های اخیر در ایران افزایش قابل توجهی یافته است. ظرفیت پهنای باند اینترنت بین‌المللی از ۸۲ گیگابیت بر ثانیه در سال ۹۲ به بیش از ۴ هزار گیگابیت بر ثانیه رسیده است. همچنین در مورد اینترنت داخلی نیز این رقم در آغاز دولت یازدهم (مرداد ۹۲) ۶۲۴ گیگابیت بر ثانیه بود که طبق آخرین آمار در سال ۹۸ به ۲۴ هزار و ۲۰ گیگابیت بر ثانیه رسید.

 شبکه ملی اطلاعات: اولین بار اواخر سال ۱۳۸۴ بحث شبکه ملی اینترنت در کشور به میان آمد. در آن زمان مهم‌ترین دلیل پیاده‌سازی این شبکه کاهش وابستگی به شبکه جهانی اینترنت عنوان شد.

سال ۱۳۹۲ شورای عالی فضای مجازی طی مصوبه‌ای شبکه ملی اطلاعات را اینگونه تعریف کرد: «شبکه ملی اطلاعات، به عنوان زیرساخت ارتباطی فضای مجازی کشور، شبکه‌ای مبتنی بر قرارداد اینترنت به همراه سوئیچ‌ها و مسیریاب‌ها و مراکز داده‌ای است به صورتی که درخواست‌های دسترسی داخلی برای اخذ اطلاعاتی که در مراکز داده داخلی نگهداری می‌شوند به هیچ وجه از طریق خارج کشور مسیریابی نشود و امکان ایجاد شبکه‌های اینترانت و خصوصی و امن داخلی در آن فراهم شود.»

با برقراری شبکه ملی اطلاعات سایت‌های داخلی از هاست‌های داخل کشور سرویس می‌گیرند. مثلا وقتی از  طریق شبکه ملی اطلاعات به یک سایت دسترسی پیدا می‌کنید دیگر لازم نیست از سرورهای هزاران کیلومتر آن‌ طرف‌تر سرویس بگیرید. در این صورت برای استفاده از محتوای تولیدی در داخل به خرید پهنای باند بین‌المللی از شرکت‌های خارجی نیازی نیست. این مسئله به کاهش‌ هزینه‌های داخلی اینترنت می‌انجامد.

از صحبت‌های مسئولین این حوزه پیداست دغدغه‌ توسعه و برقراری شبکه ملی اطلاعات تنها به مسائل اقتصادی مرتبط نیست. رضا تقی‌پور، عضو شورای عالی فضای مجازی و نماینده مجلس،‌ مهم‌ترین ویژگی شبکه‌ی ملی اطلاعات را «استقلال یا مدیریت بومی در کنار گستردگی سازگاری و ارتباط و تعامل بسیار گسترده و وسیع با اینترنت» می‌داند. در کنار این مسئله بحث امنیت نیز مورد توجه تقی‌پور است. او در این باره می‌گوید:‌ «اگر یک روزی به‌دلایل مختلفِ اقتصادی، سیاسی، امنیتی و… امکان ارائه‌ی خدمات بر روی شبکه‌ی اینترنت امکان‌پذیر نبود، این امکان از طریق شبکه‌ی ملی اطلاعات فراهم باشد.»

تقی‌پور دفع خطر کسانی که «مبتدی‌ترینشان افراد عادی و هکرها و حرفه‌ای‌ترین آن‌ها ارتش‌های سایبری، گروه‌های سازمان‌یافته و تروریست‌های سایبری» هستند را از طریق برقراری شبکه ملی اطلاعات ممکن می‌داند. البته او مشخص نمی‌کند منظور از گروه‌های سازمان‌یافته و تروریست‌های سایبری دقیقا چه کسانی است.

مهرماه سال ۹۹، طرح کلان و معماری شبکه ملی اطلاعات توسط شورای عالی فضای مجازی ابلاغ شد. در این طراحی، وزارت ارتباطات مکلف شده علاوه بر اینکه بستر ایجاد جویشگر ملی را فراهم کند؛ پیام‌رسان‌ها را نیز تا رسیدن به ظرفیت ۵۰ میلیون کاربر فعال توسعه دهد. در این طرح کلان تاکید شده که حداقل ۲۰ درصد از سهم بازار گوشی تلفن همراه هوشمند با سیستم عامل داخلی توسط تولید کنندگان داخلی تامین شود. کارشناسان این حوزه بر این باورند که یکی از اصلی‌ترین دلایل تاخیر اجرای عملی شبکه ملی اطلاعات، تعلل در ابلاغ معماری شبکه اطلاعات بوده.

دسترسی مردم ایران به اینترنت

دسترسی مردم ایران به اینترنت در ۲۰ سال اخیر و به ویژه دهه ۹۰ خورشیدی با رشدی قابل‌توجه همراه بوده. سیاستگذاران و مجریان قانون نیز غالبا به دنبال توسعه زیرساخت‌های اینترنت در کشور بوده اند. بر اساس قانون برنامه ششم توسعه، وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات موظف است «در توسعه زیرساخت‌های خدمات الکترونیکی در مناطق محروم و روستایی سرمایه‌گذاری کند به‌گونه‌ای که امکان ارائه دست‌کم چهار خدمت الکترونیکی اصلی دولت (سلامت، آموزش، کشاورزی و بانکی) در ۸۰ درصد روستاهای بالای ۲۰ خانوار کشور امکان‌پذیر شود.»

طبق اعلام سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی کشور ضریب نفوذ اینترنت پهن‌باند در کشور از۷/۶۳ درصد در سال ۹۲ به ۱۱/۲۸ درصد در سال جاری رسیده است. همچنین میزان دسترسی مردم به اینترنت پهن‌باند سیار نیز رشدی چشمگیر داشته است. این رقم از صفر درصد در سال ۹۲ به ۹۱/۰۷ درصد در سال ۹۹ رسیده است.

تعداد اشتراک‌ پهن باند ثابت از ۵۸ هزار و ۳۱۰ اشتراک در سال ۹۲ به ۹ میلیون و ۴۷۹ هزار و ۳۳۷ اشتراک در سال جاری و در حوزه اینترنت پهن باند سیار هم از اشتراک صفر در سال ۹۲ به ۷۶ میلیون و ۵۳۱ هزار و ۱۷۶ اشتراک در سال ۹۹ رسیده است.

ایرانیان در شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌ها

با توجه به آمار بالای دسترسی ایرانیان به موبایل و اینترنت همراه، بیشترین استفاده‌ای که کابران آماتور از اینترنت در ایران می‌کنند مربوط به فعالیت در شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌هاست. بر اساس گزارشی که به تازگی نوین‌هاب در مورد پلتفرم‌های اجتماعی (پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی) منتشر کرده است، پیام‌رسان واتس‌اپ با ۵۰ میلیون کاربر، پرکاربرترین پیام‌رسان در میان ایرانیان است. همچنین با وجود گذشت بیش از سه سال از فیلترینگ تلگرام این پیام‌رسان با ۴۹ میلیون کاربر در داخل، دومین پیام‌رسان از حیث تعداد کاربر ایرانی است. اینستاگرام نیز میزبان ۴۷ میلیون کاربر در ایران است. رده‌های بعدی نیز متعلق به روبیکا با ۲۶ میلیون، سروش‌پلاس با ۲۳ میلیون، فیس‌بوک با ۱۷/۲ میلیون، بله با ۷ میلون، گپ با ۵ میلیون، ایتا با ۳ میلیون، لینکدین با ۲/۷ میلیون و توییتر با بیش از ۲ میلیون کاربر، دیگر پلتفرم‌های اجتماعی پرکاربر در میان ایرانیان هستند.

بهمن ماه سال گذشته نیز مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران (ایسپا) اعلام کرده بود بنابر نظرسنجی‌ها ۷۳/۶ درصد افراد بالای ۱۸ سال کشور از شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌ها استفاده می‌کنند.

سرعت اینترنت در ایران و جهان

وبسایت Speedtest به صورت ماهانه گزارشی از وضعیت سرعت اینترنت در سراسر جهان منتشر می‌کند. آخرین مورد از این گزارش‌ها مربوط به ماه ژوئیه میلادی سال جاری می‌شود. طبق این گزارش میانگین سرعت دانلود اینترنت موبایل در سراسر جهان ۵۵/۰۷ مگابیت بر ثانیه (یک مگابیت هشت برابر یک مگابایت است) و میانگین سرعت آپلود نیز ۱۲/۳۵ مگابیت بر ثانیه است.

این ارقام برای اینترنت ثابت به ترتیب ۱۰۷/۵ و ۵۸/۲۷ مگابیت بر ثانیه را نشان می‌دهند. نکته جالب توجه این است که میانگین جهانی سرعت دانلود اینترنت موبایل در جهان از ماه ژوئیه سال ۲۰۲۰ بیش از ۲۰ مگابیت بر ثانیه رشد داشته است که نشان از تاثیر گسترش نسل پنجم اینترنت همراه ۵g در جهان است.

در میان کشورهای برتر در زمینه سرعت اینترنت ثابت در جهان، امارات(۱۹۰ مگابیت بر ثانیه)، کره جنوبی(۱۸۹/۲ مگابیت بر ثانیه) و قطر(۱۷۰/۷۷ مگابیت بر ثانیه) پرسرعت‌ترین اینترنت همراه را ارائه می‌دهند. سه کشور موناکو(۲۵۶/۷ مگابیت بر ثانیه)، سنگاپور(۲۵۶/۰۳ مگابیت بر ثانیه) و هنگ کنک(۲۴۸/۵۹ مگابیت بر ثانیه) نیز در این ماه پرسرعت‌ترین اینترنت‌های ثابت را داشته‌اند.

در این رده‌بندی ایران با سرعت دانلود ۳۱/۵۶ مگابیت بر ثانیه برای اینترنت همراه، از میان ۱۳۹ کشور در رده ۷۹ قرار گرفته است. کشورهایی مانند کامرون، بوتسوانا، سورینام، ترینیداد و توباگو، عراق و لبنان در این رده‌بندی جایگاهی بهتر از ایران دارند.

اوضاع در مورد اینترنت ثابت اما بدتر است. ایران در این رده‌بندی در بین ۱۸۰ کشور با سرعت ۲۱/۰۴ مگابیت بر ثانیه، رتبه ۱۳۴ را به دست آورده است و از کشورهای فلسطین، توگو، بورکینافاسو، تاجیکستان و ماداگاسکار جایگاه نازل‌تری دارد.