تجارت اجتماعی شکل جدید معاملات اقتصادی تجارت اجتماعی چیست؟ جایگاه تجارت اجتماعی در ایران چگونه است؟

تجارت اجتماعی (Social Commerce) چیست؟

تجارت از طریق شبکه‌های اجتماعی گونه‌ای از تجارت الکترونیکی است که از طریق عرضه کالا یا خدمتی در شبکه‌های اجتماعی صورت می‌گیرد. تجارت اجتماعی، شبکه‌های اجتماعی را بستری مناسب برای فروش و همچنین ارتقای جایگاه محصول در ذهن مشتری می‌داند. امروزه با وجود حدود  بیش‌از ۳ میلیارد کاربر فعال در شبکه‌های اجتماعی، کسب و کارها برای فروش محصولات‌شان ترجیح می‌‌دهند به جای آنکه کاربران را به سمت خود بکشانند، خود به جایی که مردم بیشتر وقت‌شان را آنجا می‌گذرانند بروند. حالا لازم نیست کاربران برای خرید کردن از چرخ‌ زدن در شبکه‌‌های اجتماعی دست بکشند. تنها کافی است وقتی پست‌‌های افراد مطرح یا برندها را در  اینستاگرام یا سایر پلتفرم‌ها نگاه می‌کنند با چند کلیک محصول موردنظر را خریداری کنند. در واقع مهم‌ترین نکته تجارت اجتماعی نهایی کردن خرید در همان پلتفرم است. در این شیوه دیگری نیازی نیست که کاربران برای انجام مراحل پرداخت به پلتفرم دیگری بروند.

تجارت اجتماعی از کی آغاز شد؟

اولین پلتفرمی که به طور جدی تجارت اجتماعی در بستر آن آغاز شد وبسایت یاهو بود. سال ۲۰۰۵ یاهو به کاربران این قابلیت را داد که به محصولات امتیاز بدهند و بازخورد خود در مورد یک محصول را به ثبت برسانند به گونه‌ای که برای همه کاربران قابل مشاهده باشد. اما این روزها یاهو دیگر رونق چندانی ندارد و پلتفرم‌های دیگر گوی سبقت را ربوده‌اند.

در سال ۲۰۲۲ اینستاگرام، فیس‌بوک و پینترست به عنوان پیشروترین پلتفرم‌ها در زمینه تجارت اجتماعی در دنیا شناخته می‌شوند.در اینستاگرام با ضربه زدن روی عکس پست‌هایی که در آن کالایی برای فروش گذاشته شده است به راحتی می‌توانید از نام و قیمت کالا اطلاع یابید. گزینه view shop نیز بالای صفحه بسیاری از برندهای مطرح در اینستاگرام به چشم می‌خورد. با ضربه زدن به روی آن، کاربر به فروشگاه درون برنامه‌ای آن برند هدایت می‌شود و قادر است تمامی جزئیات مربوط به کالاها را ببیند. فقط برای قدم آخر یعنی ثبت سفارش، باید لینک فروشگاه اینترنتی برند دلخواهش را لمس کند. خرید کردن هیچگاه تا این حد آسان و لذتبخش نبوده است.

فیس‌بوک نیز از پیشروان این عرصه است. کسب و کارها می‌توانند به آسانی روی این شبکه اجتماعی محصول خود را عرضه کنند. فیس‌بوک به صورت رایگان به عرضه‌کنندگان اجازه می‌دهد صفحه خود را شخصی‌سازی کنند. رایگان بودن این قابلیت برای کسب و کارهای خرد بسیار جذاب است.

از دیگر پلتفر‌م‌های مناسب برای تجارت اجتماعی می‌توان به پینترست اشاره کرد. این شبکه اجتماعی که معمولا کاربران فعال آن تعصب خاصی رویش دارند قابلیتی به نام پین‌های قابل خرید Pinteret Buyable Pins فعال کرده و تجربه خرید لذت‌بخشی را برای آنان رقم می‌زند.

مهم‌ترین عوامل تجارت اجتماعی برای کسب‌ وکارهی آنلاین چیست؟

انجام معاملات تجاری و فعالیت‌های اقتصادی در رسانه‌های اجتماعی که چندسالی است سبک قالب جهانیان شده موجب بروز پیامدهای مثبت بسیاری شده است.

۱-قدرت عمل بیشتر

باتوجه به دیجیتالی شدن اکثر فعالیت‌ها و تشدید این رفتار پس از همه‌گیری کووید ۱۹ مغازه‌ها جایشان را به اکانت‌های رسانه‌های اجتماعی دادند. در ابتدای این مسیر به مثابه سبک سنتی همچنان به دنبال « برند» بودن دیده می‌شد اما رفته رفته کاربران محدود به برندها نماندند. نقش برندها در خرید مشتریان به بزرگی نامشان است اما این مولفه باعث محدودیت و انحصار برند‌ها نمی‌شود. زمین بازی اقتصادی‌ پلتفرم‌ها آنچنان گسترده است که کسب‌وکارهایی که نوپا هستند نیز توان فعالیت و تبلیغات داشته باشند. صاحب محصول با معرفی و ارائه خدمات خود در چنین فضایی می‌تواند بر فرایند خرید مشتری تاثیر بگذار و گام اول را جهت معتبر کردن خود بردارد.

۲- آسان شدن خرید و فروش

نمایش ویترین محصولات در کمتر از چند دقیقه، انجام خرید بدون مراجعه حضوری و تنها با یک اشاره؛ اقتصادجهانی را دچار تحول کرده است. رسانه‌‌های اجتماعی یکی از مهم‌ترین ابزار اقتصاد دیجیتالی هستند. این شیوه از تجارت که همچنان روبه‌رشد است و تبدیل به یکی از قطعات اصلی چرخه خریدوفروش شده است با حذف کردن یا کوتاه کردن مراحل خرید موجب آسان‌تر شدن تجارت اجتماعی می‌شود.

۳- نظرات موتور پیشرفت تجارت اجتماعی

رسانه‌های اجتماعی تا پیش از مطرح شدن عناوین اقتصادی صرفا کارکردی تعاملی داشت و مبتنی بر رفتار کاربر بود. هم‌اکنون نیز با اضافه شدن بعد تجاری به این پلتفرم‌ها همچنان «کاربر» حرف اول را می‌زند. کسب‌وکارها نیز باید برای شروع و بقا این عامل را اصل قرار دهند و با توجه به رفتار کاربر فعالیت کنند.

کاربری که برای اولین بار به حساب یک کسب‌وکار سر می‌زند در صورت پیدا کردن محصول موردنظر جذب می‌شود.  همچنین دنبال کننده‌های حساب اجتماعی مهم‌ترین دارائی تولیدکنندگان است. بنابراین برای افزایش این تعداد و تاثیرگذاری بر الگوریتم آن رسانه اجتماعی جهت شناخته‌تر شدن توجه به نیاز کاربر اهمیت بسزایی دارد. در ادامه بیشتر در این مورد خواهیم گفت.

4- داده کاربران عامل ارتقا

تولیدکنندگان پس از شناختن رفتار مشتریان خود و با استفاده از نظرات آنها می‌توانند کارآمدتر و موثرتر باشند. دریافت بازخورد از مشتریان و تغییراتی که در رفتار آنها مشاهده می‌شود به‌سرعت می‌تواند موجب آگاهی تولیدکنندگان و اعمال هرگونه تغییر در حفظ روند روبه رشد خود و کارآمدتر بودنش شود. در اختیار داشتن دیدگاه مشتریان بهترین و آسان‌ترین روش برای ارتقای کسب وکار خود در رسانه‌های اجتماعی تحت عنوان تجارت اجتماعی است.

موتور محرک تجارت اجتماعی UGC

User Generated Content به محتوایی گفته می‌شود که توسط کاربران خلق می‌شود. کسب و کارها برای به دست آوردن بازارشان در شبکه‌های اجتماعی از اهمیت UGC غافل نیستند. تصور کنید می‌خواهید یک هدفون ارزان قیمت بخرید. دیدن کامنت منفی کاربری که قبلا آن را خریداری کرده تا حد زیادی می‌تواند بر ذهنیت شما از آن کالا موثر باشد.

اگر کتابخوان حرفه‌ای باشید احتمالا گودریدز Goodreads را می‌شناسید؛ معروف‌ترین شبکه‌ اجتماعی کتابخوان‌هاست. در این شبکه تقریبا محتوایی وجود ندارد که توسط کاربران تولید نشده باشد. کاربران، کتاب‌ها را اضافه می‌کنند، به آن‌ها امتیاز می‌دهند، عده‌ای از آنان که پیگیرتر هستند، نقدی می‌نویسند و بقیه هم می‌توانند به آن‌ها واکنش نشان دهند. البته که گودریدز یک شبکه اجتماعی است اما اگر کاربر، پروفایل هر کتابی را باز کند، در کنار همه بازخوردهایی که می‌بیند لینک‌های فروشگاه‌های اینترنتی متنوعی را مشاهده می‌کند که به او اجازه خرید می‌دهند. تقریبا دو سال پیش عده‌ای از اکانت‌های مشخصا فیک که از عمرشان بیش از یک ماه نمی‌گذشت به شکل سیستماتیک برای یک رمان ایرانی ناشناخته بازخوردهای به شدت اغراق‌شده و مثبتی ثبت کردند که در نهایت این مسئله توسط کاربران شناخته‌شده ایرانی تشخیص داده شد و آن کتاب نه در کتابفروشی‌ها شهرت یافت نه در گودریدز محبوب شد.

امروز محتوای تولیدی توسط کاربران شاید کمتر از تبلیغات دیده شوند اما اعتماد خریداران به این نوع بازخوردها بیشتر از تبلیغات است. این امر به این علت است که اگر محصولی عرضه شود و عرضه‌کننده با تبلیغات سعی در القای کیفیت عالی محصول خود داشته باشد عده زیادی به آن اعتماد نمی‌کنند چون باور دارند: «هیچ بقالی نمی‌گوید ماستم ترش است.» اما نظرات دیگران عموما برای کاربران قابل‌اعتمادتر است. علاوه بر این هزینه محتوای تولید شده توسط کاربران در برابر تبلیغات تقریبا صفر است.

UGC در ایران و رشد قابل‌توجه محتوای فارسی در وب

تولید محتوا توسط کاربر در ایران نیز طی سال‌های گذشته جایگاه خوبی به دست آورده است به گونه‌ای که به افزایش آمار بازدید وب‌سایت‌های ایرانی و رشد محتوای تولید شده به زبان فارسی در وب کمک زیادی کرده است. طبق اعلام وبسایت W3Techs در تاریخ 26 تیر ۱۴۰۰، ۳/۴ درصد از حجم محتوای وب به زبان فارسی در دسترس است. این نسبت، نشان‌دهنده رشدی یک درصدی در طول یک سال است. طبق گزارش همین وبسایت، اسفندماه ۹۶، این رقم ۱/۸ درصد از کل محتوای وب را تشکیل می‌داد.

رتبه یک تا سه پربازدیدترین وب‌سایت‌های ایرانی متعلق به آپارات، ورزش۳ و دیجی‌کالا است. UGC تا اندازه‌ای می‌تواند اثرگذار عمل کند که بار تقریبا تمام محتوای ارائه‌شده در یک وب‌سایت را به دوش بکشد و آن را تبدیل به پربازدیدترین وب‌سایت کشور کند. امروز نقد و بررسی کاربران دیجی‌کالا از کالاها، منبعی آنقدر غنی و مفید شده است که بسیاری از کاربران حتی اگر بخواهند کالایی را از فروشگاه دیگری یا حتی به صورت حضوری بخرند برای تحقیق در مورد آن حتما به نظرات کاربران دیجی‌کالا مراجعه می‌کنند.

تجارت اجتماعی در ایران

با وجود گسترش نفوذ شبکه‌های اجتماعی مخصوصا اینستاگرام در ایران و فعالیت تعداد زیادی از کسب و کارها در این فضا هنوز اطلاعات کاملی از نحوه فعالیت و گردش مالی کسب و کارها در شبکه‌‌های اجتماعی وجود ندارد. طبق اعلام مرکز توسعه تجارت الکترونیکی از میان کسب وکارهایی که از شبکه‌های اجتماعی استفاده می‌کنند، اینستاگرام پرطرفدارترین شبکه اجتماعی به شمار می‌آید و  پس از اینستاگرام، واتس‌‌اپ و تلگرام به ترتیب  بیشترین طرفداران را به خود اختصاص داده‌اند.

از میان پیام‌رسان‌های داخلی نیز درصدی از کسب و کارها روی پیام‌رسان سروش اقدام به عرضه کالای خود می‌کنند و پس از آن پیام‌رسان ایتا، بله و گپ در رتبه‌های بعدی قرار می‌گیرند.