5G در ایران یک ساله شد

همان زمان در مراسم بهره‌برداری از نخستین سایت 5G در ایران توسط ایرانسل که به صورت ویدئو کنفرانس انجام شد، حسن روحانی رئیس جمهوری گفت: «نسل پنجم فقط برای ارتباطات نیست، برای اقتصاد دیجیتال کشور است. سال گذشته مرکز هوش مصنوعی را تشکیل دادیم و امسال هم اعلام می‌کنیم که فعالیت نسل پنجم را شروع کردیم.» روحانی راه‌اندازی نسل پنجم تلفن همراه در ایران را یک «یک خبر خوش» و «یک تحول بزرگ دیجیتال» دانست. پس از این مراسم بود که دو اپراتور تلفن همراه ایران به صورت جدی وارد کارزار راه‌اندازی نسل ۵ در ایران شدند.

۱۳ سایت 5G تا پایان ۱۳۹۹

تاخیر زیان‌آور و طولانی ورود 4G به ایران، سیاستگذاران و اپراتورها را به نتیجه رساند که نباید اشتباه گذشته را تکرار کنند، پس تلاش برای آشنایی، آزمایش و راه‌اندازی 5G در کشور، تقریبا همگام با دنیا پیش رفت و دو اپراتور همراه و یک اپراتور ثابت تاکنون تلاش‌هایی برای استفاده تجاری از این فناوری کرده‌اند.

ایرانسل: ایرانسل که در شهریور سال ۹۶ نخستین آزمایش شبکه 5G را به صورت پایلوت انجام داده بود، ۷ مرداد سایت دیگری را در ساختمان مرکزی خود رونمایی کرد. در مراسم آغاز به کار این سایت، یک گوشی دارای سیم‌کارت ایرانسل توانست تا سرعت ۱.۵ گیگابیت بر ثانیه را دانلود کند. این فناوری علاوه بر سرعت بالاتر نسبت به فناوری‌های نسل‌های قبلی، تاخیر بسیار کمی در ارسال بسته‌ها به همراه دارد که در تست ایرانسل، تاخیر ۶ میلی‌ثانیه‌ای به ثبت رسید.

پس از افتتاح این سایت، تا چند ماه خبری از رونمایی نبود تا اینکه باز هم ایرانسل درآبان ماه ۱۳۹۹ اولین سایت فضای باز 5G را در پشت‌بام دانشکده برق دانشگاه تربیت مدرس راه‌اندازی کرد. پس از این افتتاح تا اواخر بهمن ماه، خبری از افتتاح سایت جدید نبود و در این میان دو رکورد جدید در سرعت دانلود 5G به ثبت رسید تا اینکه ۲۸ بهمن سایت چهارم ایرانسل در پارک آب‌وآتش تهران آغاز به کار کرد. این سایت که برای استفاده عموم طراحی شده، به دلیل کمبود گوشی 5G در بازار، اینترنت را به صورت هات‌اسپات در اختیار کاربران اپراتور دوم تلفن همراه و دیگر کاربران قرار می‌دهد.

در اسفند ماه نیز ایرانسل سه سایت دیگر را در شیراز، جزیره کیش و مشهد رونمایی کرد تا در مجموع این اپراتور سال ۹۹ را با ۷ سایت از جدیدترین فناوری ارتباطاتی دنیا به پایان برساند.

همراه اول: همراه اول گرچه از سال‌ها پیش در کار آزمایش اینترنت اشیا بود؛ اما راه‌اندازی سایت‌های 5G خود را با تاخیر آغاز کرد. این تاخیر که دلیل آن اعلام نشد، تا اسفند ماه ۱۳۹۹ ادامه یافت ولی اپراتور اول در این ماه سعی کرد با سرعت کار خود را پیش برد.

اولین سایت‌های 5G همراه اول در مشهد رونمایی شد. دو سایت در این شهر برای استفاده عمومی راه‌اندازی شدند که باز هم به دلیل کمبود گوشی‌های نسل ۵، به صورت هات‌اسپات خدمات می‌دهند. چند روز بعد نیز سایت همراه اول در تهران و نزدیکی ساختمان اصلی این شرکت رونمایی شد. در این مراسم همراه اول توانست با تجمیع فرکانس‌های 4G و 5G رکورد سرعت دانلود در ایران را جابه‌جا کند. هرچند چنین امکانی برای استفاده کاربران عمومی میسر نیست؛ اما دستاور فنی مهمی برای این اپراتور به شمار می‌رود.

در آخرین روزهای اسفند ماه نیز دو سایت دیگر همراه اول در باغ کتاب تهران و شهر قم رونمایی شدند تا در نهایت این اپراتور ۵ سایت اختصاصی 5G داشته باشد.

مبین‌نت: مبین‌نت یکی از اپراتورهایی است مجوز ارائه 5G FWA را دریافت کرد و اولین سایت خود را با ارائه خدمات به خبرگزاری ایرنا و سازمان فناوری اطلاعات شهرداری تهران رونمایی کرد.

بدین ترتیب سال ۹۹ با رونمایی از ۱۳ سایت 5G در کشور به پایان رسید. هرچند وزارت ارتباطات و اپراتورها وعده‌های بیشتری در این زمینه داده بودند.

وعده‌های تحقق نیافته در 5G

مهر ۹۹ و در مراسم رونمایی از کاربرد‌های توسعه نسل پنجم مخابراتی، محمدجواد آذری جهرمی، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات از جبران عقب‌ماندگی در بخش اینترنت ثابت به کمک 5G تا پایان دولت دوازدهم خبر داد. آذری جهرمی با بیان اینکه ایران پنجمین کشوری است که در خاورمیانه توانسته توسعه 5G را شروع کند گفت: «در این فکر هستیم که دولت در سرمایه‌گذاری این بخش مشارکت کند و سرمایه‌گذاری را تنها بر عهده اپراتورها نگذاریم. تا اسفند ماه بخش خوبی از ظرفیت مناطق پرتراکم کشور براساس تکنولوژی 5G قابل ارائه خواهد بود.» هرچند تا اسفند ماه اپراتورهای همراه سایت‌ها متعددی راه‌اندازی کردند؛ اما اکنون که در روزهای پایانی دولت هستیم، حضور 5G در اینترنت ثابت، رخ نداده است.

همچنین همراه اول در نخستین روزهای افتتاح سایت‌های 5G خود اعلام کرد تا پایان سال گذشته ۱۵ سایت را در شهرهای اصفهان، شیراز، تبریز، اهواز و کیش رونمایی می‌کند. مدیرعامل اپراتور اول نیز در مراسم رونمایی از سایت این شرکت در باغ کتاب از نصب سایت‌های نسل ۵ تلفن همراه در دانشگاه‌های شهید بهشتی، شریف و تهران خبر داد؛ اما تاکنون این سایت‌ها رونمایی نشده‌اند.

این در حالی بود که رایتل، اپراتور سوم نیز علی‌رغم آنکه اعلام کرده بود تا پایان سال یک سایت 5G را به صورت آزمایشی راه‌اندازی می‌کند؛ اما تاکنون خبری در این رابطه منتشر نکرده است.

به نظر می‌رسد مشکلات فنی و غیر فنی، سرعت اپراتورها برای راه‌اندازی سایت‌های بیشتر را کم کرده یا آنها را وادار به احتیاط بیشتر کرده است. یکی از این مشکلات، تخصیص فرکانس مناسب است.

اختلافات فرکانسی در 5G

در مراسم رونمایی از کاربست‌های 5G در ایران بیژن عباسی آرند، مدیرعامل ایران با اشاره به اینکه فرکانس، مهمترین سرمایه و زیرساخت در حوزه ارتباطات و فناوری اطلاعات است، بر لزوم تعیین تکلیف تخصیص فرکانس به اپراتورها برای توسعه خدمات جدید، تأکید کرد.

موضوع فرکانس که از سال‌ها پیش مطرح شده، محل اختلاف میان اپراتورها است. سازمان تنظیم مقررات اعلام کرده است ۱۰۰مگ از باند فرکانسی ۳۵۰۰ را به هر کدام از اپراتورهای تلفن‌همراه اختصاص می‌دهد؛ اما اپراتورها اصرار دارند این ۱۰۰ مگ به فرکانسی که هم‌اکنون برای FWA اختصاص یافته، وصل باشد. ایرانسل پروانه TD-LTE دارد و همراه اول نیز از طریق مبین‌نت در وضعیت مشابه است و هرکدام از این شرکت‌ها ۶۰ مگ پهنای باند در فرکانس ۳۵۰۰ دارند. این دو اپراتور تلفن همراه کشور می‌خواهند تکه باندی که برای 5G در اختیار آنها قرار می‌گیرد به آن تکه باند FWA وصل باشد تا پهنای باند بیشتری داشته باشند؛ اما مسئله آنجاست که انجام چنین کاری به معنی جابه‌جایی تکه باندهای TD-LTE است و این موضوع برای اپراتورهای ثابت، هزینه‌زا است و به همین دلیل تمایلی برای این کار وجود ندارد.

پیش از این حسن بولوردی، معاون فنی ایرانسل در این رابطه گفته بود: «مهاجرت به شبکه 5G باید در یک برنامه چند ساله اتفاق بیافتد چرا که شبکه‌های موبایل به حد انفجار رسیده و به دلیل قیمت پایین، مصرف آن بسیار بالا است و اگر بخواهیم برای بخشی از شبکه به‌خصوص در بخش TD-LTE هر تصمیمی بگیریم، نارضایتی زیادی به دنبال خواهد داشت. این درحالی‌ست که حدود ۴۰ درصد شبکه ایرانسل روی TD-LTE است و در هر شهر بیش از سه هزار سایت قرار دارد. از همین رو ایرانسل در بلندمدت فرکانس تخصیصی را به سمت توسعه ۵G خواهد برد.»

در همین حال رگولاتوری اعلام کرده است قصد دارد باند ۳۵۰۰ را از طریق مزایده در اختیار اپراتورها قرار دهد؛ اما این موضوع با واکنش منفی همراه اول روبرو شده است. همراه اول معتقد است وضعیت تقسیم باندهای فرکانسی به گونه‌ای است که ایرانسل هر رقمی را برای در اختیار گرفتن تکه بهتر پرداخت خواهد کرد و اپراتور اول متضرر می‌شود. همراه اول مذاکره را برای تقسیم پیشنهاد می‌دهد.

شاید همین اختلاف نظر باعث شده است رگولاتوری تصمیم‌گیری در زمینه فرکانس را به تاخیر بیاندازد و در حالی که نسترن محسنی، معاون رادیویی سازمان تنظیم مقررات وعده داده بود در خرداد ماه سال جاری تکلیف تکه باند فرکانسی هر اپراتور مشخص شود؛ به نظر می‌رسد اما این اتفاق به دولت آینده موکول شده است. با این وجود می‌توان گفت مسئله فرکانس تنها یکی از موضوعات پیش روی اپراتور در توسعه 5G‌ است.

راه طولانی پیش رو نسل پنجم

در مراسم رونمایی از سایت همراه اول در تهران، مهدی اخوان بهابادی، مدیرعامل همراه اول گفت: «سرمایه‌گذاری نسل ۵ متفاوت از نسل‌های قبلی است چون ناحیه تحت پوشش هر آنتن کمتر است و به دلیل ماهیت فناوری، سرمایه‌گذاری مورد نیاز، عدد بسیار بالاتری خواهد بود. انتظار ما از دولت و مجلس این است که از سرمایه‌گذاری اپراتورها در حوزه 5G حمایت کنند و اپراتورها را در این راه، یاری کنند.»

پیش از آن مدیرعامل ایرانسل نیز با توجه به حجم سنگین سرمایه‌گذاری لازم برای توسعه فناوری جدید و شرایط اقتصادی موجود و ناپایداری نرخ ارز، همکاری همه اپراتورها در این زمینه را برای پرهیز از ایجاد هزینه‌های اضافی، لازم و مهم دانسته بود.

مسئله تامین تجهیزات با توجه به نرخ ارز یکی از مشکلات اساسی اپراتورها در توسعه 5G‌ خواهد بود. همچنین با توجه به تحریم‌های سنگینی که علیه کشور اعمال می‌شود، حتی تامین مالی نیز همه مشکلات را رفع نمی‌کند. هرچند جهرمی وزیر ارتباطات پیش از این به پیوست گفته بود که «درباره تحریم‌ها و تامین تجهیزات و وندورها فکر شده؛ اما اجازه بدهید جزئیات را نگویم که این راه‌ها بسته نشود.»

سال ۹۸ در همایش شهرهوشمند و در یکی از میزگردهای تخصصی آن، محمود جراحی، عضو شورای راهبردی تهران هوشمند که یکی از دست‌اندرکاران راه‌اندازی اپراتور دوم تلفن همراه در کشور بود، به لزوم توجه به هوش مصنوعی در زمینه 5G اشاره کرد و گفت: «چینی‌ها می‌گویند برای پیاده‌سازی 5G دنیا دو میلیون متخصص AI (هوش مصنوعی) کم دارد و یک برنامه طراحی کرده‌اند که در ظرف ۱۸ ماه چند صد هزار متخصص AI تربیت کنند. بر همین مقیاس ما در ایران ۵۰ هزار متخصص AI کم داریم. چه برنامه‌ای برای دو سال آینده داریم؟ اگر AI نباشد، اصلاً 5G به کار نمی‌آید.»

او در جمع‌بندی سخنان خود توجه به چهار نکته را ضروری خواند و در تشریح آنها گفت: «دو سال زمان داریم که به چهار موضوع فکر کنیم: ۱- تعرفه را اصلاح کنیم. بنا بر اعلام بانک مرکزی کمترین نرخ تورم را تلکام داشته است، ۲- فیبر نوری. 5G بدون فیبر نوری شوخی است و الآن فیبر مناسبی نداریم، ۳- فرکانس و ۴- نیروی انسانی.»

هرچند آن دو سال اکنون به پایان رسیده و به نظر نمی‌رسد فکری برای ۴ موضوع مورد اشاره شده باشد؛ اما از آنجا که براساس طرح کلان معماری شبکه ملی اطلاعات، تا سال ۱۴۰۴ باید ۱۰ درصد کاربران بر بستر فناوری‌های نوین به شبکه ملی اطلاعات متصل شوند، می‌توان امیدوار بود راه رسیدن به نقطه مطلوب آغاز شده است. راهی که دولت دوازدهم آن را آغاز کرد و ادامه آن به سیاست‌های دولت سیزدهم وابسته است.