آینده 5G ایران در انتظار تغییرات مهم سال ۱۴۰۰

به گزارش پیوست، رونمایی از نخستین سایت 5G ایران در میانه تابستان ۹۹ انجام شد؛ اما همانگونه که انتظار می‌رفت مانند همه موضوعات دیگر، به سرعت تبدیل به عرصه‌ای برای رقابت اپراتورها و حتی اختلافات سیاسی شد.

تاکنون دو اپراتور همراه و یک اپراتور ثابت در مجموع ۱۳ سایت 5G در کشور راه‌اندازی کرده‌اند. سایت‌هایی که برای افتتاح تمامی آنها مراسمی ویژه برگزار شد؛ اما نکته جالب توجه این بود که وزیر ارتباطات در هیچ‌یک از مراسم افتتاحیه 5G همراه اول حضور نداشت و در تنها مراسمی که یکی از معاونان او شرکت کرد، مدیرعامل همراه اول حاضر نشد. هرچند آذری جهرمی در مراسم افتتاح سایت 5G مبین‌نت از همراه اول نیز تشکر کرد؛ اما غیبت مدیران وزارت ارتباطات در مراسم همراه اول می‌تواند نشان‌دهنده رابطه نه چندان خوب مدیران ارشد دو مجموعه باشد. آن هم در شرایطی که برای افتتاح یکی از سایت‌های همراه اول، علی نیکزاد، نائب رئیس مجلس دعوت شد و او از وزارت ارتباطات بابت تکمیل نشدن شبکه ملی اطلاعات انتقاد کرد.

با این همه، دو اپراتور بدون در نظر گرفتن اختلافات سیاسی، رقابت نفس‌گیر خود را ادامه دادند.

سریال افتتاح‌ها

رقابت اپراتورهای همراه که از سال‌ها پیش آغاز شده بود؛ در 5G نیز ادامه یافت و هرچند همراه اول و ایرانسل هیچ‌گاه به صورت مستقیم در رسانه‌های علیه یکدیگر سخن نمی‌گویند؛ اما همواره سعی می‌کنند با اشاره‌هایی، از خجالت هم دربیایند.

افتتاح نخستین سایت 5G‌ در ایران، زیر سایه کرونا انجام شد. حسن روحانی که آن روزها هنوز پروتکل‌های مربوط به کرونا را به شدت رعایت می‌کرد، به صورت اینترنتی مراسم رونمایی از آنتن 5G در محل پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات را هدایت کرد. ۷ روز بعد، ایرانسل از سایت دیگری در ساختمان مرکزی خود رونمایی کرد و سرعت ۱.۵ گیگ بر ثانیه را در دانلود با 5G به ثبت رساند؛ اما تا آغاز ماراتن افتتاح‌های پی‌درپی، اندکی زمان لازم بود.

از ۷ مرداد که دومین سایت 5G رونمایی شد تا ۲۱ آبان که ایرانسل در پشت‌بام دانشکده برق دانشگاه تربیت مدرس، اولین سایت بیرونی (outdoor) خود را رونمایی کرد، بیش از ۳ ماه فاصله بود که به صورت رسمی اعلام نشد به چه دلیل ایجاد شده و تنها نکته‌ای که می‌شد دریافت، این بود که از آن پس، تنها یک سایت درونی (indoor) دیگر در ایران رونمایی شد (در ساختمان همراه اول) و بقیه سایت‌هایی که همراه اول، ایرانسل و مبین‌نت رونمایی کردند همه در فضای بیرونی بود.

انگار هر اپراتور تنها یک سهمیه سایت outdoor داشت. آیا تامین کننده تجهیزات 5G اپراتورهای ایرانی، فروش تجهیزات را سهمیه‌بندی کرده است یا پای تحریم‌ها در میان است؟ هرچه بود از آن پس اپراتور با سرعت سایت‌های خود را در نقاط مختلف کشور رونمایی کردند و این کار تا آخرین روزهای اسفند ۹۹ ادامه یافت و در نهایت، ایرانسل ۷ سایت (در شهرهای تهران، شیراز، کیش و مشهد) همراه اول ۵ سایت (در شهرهای مشهد، تهران و قم) و مبین‌نت یک سایت (در تهران) راه‌اندازی کردند.

سرعت و تحریم

۱۵ مهر ۹۹ وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات در گفت‌وگوی تصویری با پیوست که به صورت زنده در اینستاگرام پخش شد، گفت: «درباره تحریم‌ها و تامین تجهیزات و وندورها فکر شده؛ اما اجازه بدهید جزئیات را نگویم که این راه‌ها بسته نشود؛ اما طبق برنامه‌ای که ما داریم در کلان‌شهرها و مناطق پرجمعیت شهری FWA نسل ۵ قابلیت پیاده‌سازی است و مصوبه آن دیروز در دولت تصویب شد و شرکت‌های ایرانسل، مبین‌نت، فرابرد و های‌وب مجوز گرفتند که 5G FWA را توسعه بدهند.»

غیر از این سخنان آذری جهرمی، هیچ مدیر دیگری در وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات یا اپراتورها به موضوع تحریم‌ها و نحوه تامین تجهیزات 5G اشاره نکرده است؛ اما از گوشه و کنار شنیده می‌شود وندور چینی که شبکه 5G هر دو اپراتور همراه ایران با کمک آن ایجاد شده است؛ تنها دو آنتن داخلی( indoor ) به هر کدام از اپراتورها فروخته و بقیه آنتن‌ها از منابع دیگری تامین شده‌اند که تفاوت‌هایی با نمونه‌های چینی دارند که مهم‌ترین آنها سرعتی است که به کاربران ارائه می‌دهند.

در رقابت اپراتورهای همراه برای دستیابی به سرعت بالاتر 5G، ایرانسل سرعت ۳.۳ گیگابیت بر ثانیه را به ثبت رساند و اندکی بعد همراه اول در رونمایی از سایت 5G خود در تهران توانست با تجمیع فرکانس‌های 4G‌ و 5G به سرعت‌های بیش از ۳.۶ گیگابیت بر ثانیه دست یابد؛ اما این دو رکورد تنها در سایت‌هایی به دست آمده است که در ساختمان این اپراتورها نصب شده‌اند و پس از آنها هر دو اپراتور در افتتاح‌های متعددی که در نقاط مختلف کشور داشتند، دیگر روی سرعت تاکید نکردند و حتی تست سرعت هم نگرفتند.

در فاصله افتتاح‌های دو اپراتور همراه، مبین‌نت نیز یک سایت 5G خود را رونمایی کرد که به ساختمان مرکزی خبرگزاری ایرنا و سازمان فناوری اطلاعات شهرداری تهران سرویس می‌دهد.

اما همه این افتتاح‌ها و رقابت‌ها در شرایطی رخ داد که هنوز تکلیف فرکانس‌های اختصاصی 5G و سهم هر اپراتور از این فرکانس‌ها مشخص نشده است.

اختلاف در امواج

غیر از فرکانس‌های ۷۰۰ و ۸۰۰ مگاهرتز که همچنان در اختیار صداوسیما است و دولت هم نمی‌تواند آنها را پس بگیرد، باند ۳۵۰۰ مگاهرتز به عنوان باند طلایی 5G شناخته می‌شود و رگولاتوری می‌خواهد این باند را از طریق مزایده به اپراتورها واگذار کند. ۲۷ بهمن یک نشست تخصصی درباره مزایده باند فرکانسی 5G در حاشیه نمایشگاه اینترنت اشیا برگزار شد که نسترن محسنی، معاون امور رادیویی سازمان تنظیم مقررات در خصوص وضعیت واگذاری فرکانس ۳۵۰۰ گفت: «در حال حاضر ۲۰۰ مگاهرتز از باند ۳۵۰۰ در اختیار شرکت‌های ارائه کننده FWA است. از طرف دیگر با اختصاص ۶۰ مگاهرتز به پروانه‌ها عملا آن چیزی که قدرت مانور ماست ۲۰۰ مگاهرتز انتهایی یعنی از ۳۶۰۰ تا ۳۸۰۰ و ۱۰۰ مگاهرتز ابتدایی اگر روی N78 و N77 باشد است.»

هرچند محسنی می‌گوید واگذاری پهنای باند به روش مزایده در دیگر نقاط دنیا نیز مرسوم است و اتحادیه جهانی مخابرات (ITU) نیز آن را توصیه می‌کند؛ اما حداقل مورد قبول دو اپراتور از ۳ اپراتور تلفن همراه ایران نیست. در همان نشست، مرتضی طاهری‌بخش، معاون فنی همراه اول با اعلام مخالفت همراه اول با مزایده باند فرکانسی ۳۵۰۰ گفت: «رگولاتوری واسطه‌گری در فرکانس را نباید ترویج نکند. چرا بخاطر توزیع نادرست فرکانس عملا اپراتور باید سراغ یک اپراتور دیگر برود.»

طاهری‌بخش ادامه داد: «اکنون فضای باندهای فرکانسی ۳۴۰۰ تا ۳۶۰۰ و ۳۸۰۰ بسیار پیچیده است و عوامل فنی زیادی تاثیرگذار هستند. همه اپراتورها امروز در پشت خط مسابقه به صورت یکسان ایستاده‌اند و اگر رگولاتوری تصمیم درستی برای واگذاری باند نگیرد، ممکن است اپراتورها مجبور به جمع کردن کسب‌وکار خود در فناوری 5G شوند.»

او با اشاره به اینکه باندهای فرکانسی ۳۴۰۰ تا ۳۴۶۰ مگاهرتز در اختیار مبین‌نت، از ۳۴۶۰ تا ۳۵۰۰ مگاهرتز در اختیار رگولاتوری، از ۳۵۰۰ تا ۳۵۴۰ مگاهرتز در اختیار فرابرد و های‌وب و از ۳۵۴۰ تا ۳۶۰۰ مگاهرتز در اختیار ایرانسل قرار دارد، گفت: «اگر همین امروز واگذاری انجام شود، قطعا با هر قیمتی که باشد ایرانسل این باند فرکانسی را می‌خرد که عدالت رقابتی بهم می‌خورد. از همین رو با برگزاری مزایده باند فرکانسی 5G موافق نیستم.»

یاسر رضاخواه، مدیرعامل رایتل نیز با ارائه این پیشنهاد که به جای برگزاری مزایده واگذاری باند فرکانسی، کشور به دو منطقه جغرافیایی برای توسعه نسل پنجم شبکه موبایل تقسیم شود گفت: «فرکانس‌های موجود را باید با تقسیم‌بندی‌های ۲۰۰ مگاهرتزی به اپراتورها بدهیم و اگر هزینه سرمایه‌گذاری نداریم کشور را جغرافیایی تقسیم کنیم. نه اینکه رقابتی راه ‌بیاندازیم که برنده آن با دلار و یورو ۳۰ هزار تومانی وندروهای مخابراتی باشند.»

او افزود:‌ «مگر ایرانسل و همراه اول به دشمنان کشور سرویس می‌دهند که منابع فرکانسی کشور را به دلیل شرایط موجود طوری تقسیم کنیم که هیچ کدام از اپراتور‌ها برنده قطعی مزایده 5G نشوند.»

حسن بولوردی، معاون فنی ایرانسل نیز در یک موضع‌گیری خنثی گفت: «باید تصمیم‌های بنیادی و کلان بگیریم نه اینکه فرکانس را واگذار کنیم و شبکه زیر بار مصرف برود اما در نهایت ببینیم نمی‌توانیم درست و حسابی از این باندها استفاده کنیم.»

سال سرنوشت

اما با این همه به نظر می‌رسد موضوعات فنی و مسائل مربوط به تحریم‌ها، تنها بخش‌هایی نیستند که در سال ۱۴۰۰ اپراتورها و رگولاتوری با آن مواجه می‌شوند. همان‌گونه که ورود نسل ۲.۵ تلفن همراه مسائل متعددی را به همراه داشت و پس از آن نسل ۳ با حاشیه‌های فروانی روبرو شد، نسل ۵ نیز مشکلات خاص خود را به همراه دارد. مشکلاتی که از هم‌اکنون می‌توان پرتوهایی از آنها را در فضای سیاسی- اجتماعی کشور، مشاهده کرد.

می‌توان انتظار داشت با ورود 5G به مرحله تجاری و افزایش کاربران آن، مخالفت‌های گسترده‌ای در سطح کشور ابراز شود. مخالفت‌هایی که جنس آنها با گذشته تفاوت دارد. اگر در گذشته از افزایش ناگهانی تعداد کاربران اینترنت انتقاد می‌شد، حالا دیگر آن دغدغه برطرف شده است؛ اما اتصال دستگاه‌های مختلف به شبکه و هوشمند شدن آنها می‌تواند نگرانی‌های جدیدی ایجاد کند. همچنین موضوعاتی مانند افزایش پهنای باند و شبکه ملی اطلاعات در نسل ۵ جدی‌تر هستند.

در میانه دهه ۸۰ و زمانی که شیب افزایش تقاضا برای دسترسی به اینترنت ADSL افزایش یافت، سیاست دولت وقت، محدود کردن دسترسی کاربران بود. به گونه‌ای که بسیاری نتوانند آنچه می‌خواهند را به دست آورند. آیا همین اتفاق درباره 5G‌ نیز رخ خواهد داد؟ یا این بار و با گسترش شبکه ملی اطلاعات، دیگر نیازی به محدود کردن پهنای باند نیست؟

سال ۱۴۰۰ زمانی است که دولت تغییر خواهد کرد و دولت جدید احتمالا سیاست‌های متفاوتی درباره اینترنت 5G خواهد داشت. باید دید آیا راه توسعه 5G به اندازه دولت فعلی، باز خواهد بود یا مشکلاتی در این زمینه ایجاد می‌شود.