فرصت‌آفرینی از محدودیت‌ها

گاهی کاری را به آسانی انجام می‌دهیم، غافل از اینکه برای دیگران انجام همان کار بسیار سخت و دشوار است، آن‌قدر که حاضرند برای انجامش هزینه‌های گزاف بپردازند. گاهی به جای توجه به دستاوردها و فرصت‌ها، نگاه‌مان را معطوف به مشکلات و کاستی‌ها می‌کنیم و نیمه خالی لیوان را می‌بینیم.
اگر به جمعیت دریافت‌کننده خدمات بانکی در ایران نگاه دقیقی بیندازیم، خواهیم دید که یکی از بالاترین ضرایب نفوذ این سرویس‌ها از آن ماست. همچنین اگر به زمان لازم برای انتقال وجه نگاه ‌کنیم، می‌بینیم که یکی از سریع‌ترین کشورها در ارائه این خدمات هستیم. ما حتی به نسبت جمعیت،‌ بالاترین میزان شعبه در یک بانک را داریم (برخی بانک‌های ایران بیش از سه هزار شعبه دارند). موارد ذکرشده نشانگر توان مدیریتی تثبیت‌شده و قدرتمند است و اینکه بانک‌های ما به ‌صورت ۲۴ساعته میلیون‌ها تراکنش را پردازش می‌کنند، حاکی از ظرفیت و توان فنی بالای بانک‌های ایرانی است.
برخی امکانات و روش‌هایی که ما به آسانی به آن خو گرفته‌ایم، برای بانک‌های دنیا چالش هستند. برای مثال کارت‌های بانکی در ایران از ابتدا به همراه رمز بوده‌اند و در جهان به تازگی به این روش روی آورده شده یا انتقال آسان و سریع پول در جهان، یک کسب و کار است که همراه با پرداخت کارمزد صورت می‌گیرد ولی ما همگی به واژه «کارت‌به‌کارت» عادت کرده‌ایم و این امکان را از بدیهی‌ترین خدمات یک بانک می‌پنداریم.
نظام بانکداری در ایران قابلیت‌ها و تجربه‌های بسیار زیادی دارد و البته که همواره نیازمند کسب علم و تجربه در خصوص همگام‌سازی و پشتیبانی از پروتکل‌های بین‌المللی بوده و هست، اما یادمان باشد از داشته‌های بسیار باارزش‌مان غافل نشویم.
آنچه در آن سوی جهان مرسوم، ارزش‌آفرین و استاندارد است، لزوماً در ایران موجب موفقیت نمی‌شود. تجربه ثابت کرده داشتن گواهینامه‌های متعدد استاندارد و کسب نشان‌های بین‌المللی به خودی خود موجب موفقیت و سودآوری یک بانک نمی‌شود، بلکه داشتن درک درست از نیاز مشتریان، کسب اعتماد مردمی، ارائه خدمات متناسب و به موقع، از مهم‌ترین دلایل موفقیت یک بانک به شمار می‌رود.
فناوری مالی (Financial Technology) یا به اختصار FinTech صنعتی نوظهور و پر از نوآوری است که از ادغام صنعت کهن مالی و فناوری اطلاعات نوین شکل گرفته است. این صنعت توانسته است ظرف دو سال گذشته توجه سرمایه‌گذاران زیادی را به خود جلب کند. در جهان، حجم کل سرمایه‌گذاری سال ۲۰۱۳ معادل چهار میلیارد دلار بوده و فقط ظرف یک سال، حجم سرمایه‌گذاری به ۱۲ میلیارد دلار افزایش پیدا کرده است. موضوعات داغ این صنعت شامل داده‌های عظیم، پیش‌بینی و تحلیل، پرداخت، مدیریت ریسک،‌ امنیت،‌ شبکه‌های اجتماعی،‌ زیرساخت‌های مبتنی بر رایانش ابری،‌ سرمایه‌گذاری گروهی و تسهیلات بدون عامل می‌شود.
بانکداری یک نیاز است اما بانک‌ها نه! این شعاری است که با الهام از آن، شرکت‌های نوظهور در صنعت FinTech محصولات و خدمات نوینی ایجاد می‌کنند و با سرعت بالایی در حال کسب سهم از بازار جهانی‌ هستند. یکی از وجوه تمایز این محصولات و خدمات، عدم رعایت استانداردها و روال‌هایی است که در صنعت بانکداری الزام‌آور هستند. این سنت‌شکنی موجب ایجاد فضاها و مدل‌های جدید کسب و کار شده است.
در دنیای امروز که شاهد رشدی بسیار سریع و نمایی در همه حوزه‌ها به ویژه فناوری اطلاعات هستیم، با اطمینان می‌توان گفت راه‌حل‌ها و استانداردهای موجود (که توسط گذشتگان در جهان وضع شده‌اند)، مناسب چالش‌ها و نیازهای کنونی نیستند و بانک‌هایی که می‌خواهند سهم بیشتری از بازار داشته باشند، ناچارند دل به فضاهای جدید رقابت در ذهن انتخاب‌کنندگان بازار هدف بسپارند. تعدادی می‌سازند، تعدادی می‌یابند و البته تعدادی می‌بازند. شرکت‌های بزرگ و بین‌المللی، طرح‌های تحول‌آفرین خود را ابتدا در کشورهایی که از لحاظ انطباق، قوانین آسان‌تری دارند به سعی و خطا می‌گذارند و پس از نتیجه‌گیری، آن را گسترش می‌دهند و نهایتاً به استاندارد تبدیل می‌کنند. در مقابل در ایران، نیاز بازار کسب و کار و عدم دسترسی آسان به دانش و راهکارهای بین‌المللی موجب شده متخصصان ایرانی، اقدام به یافتن راه‌حل‌های خلاقانه و جایگزین کنند.
صنعت بانکداری و فناوری مرتبط در ایران، به‌رغم چالش‌هایی که طی ۱۰ سال گذشته پیش رو داشته (‌از جمله محدودیت دسترسی به دانش، نرم‌افزار و سخت‌افزار به‌روز)، توانسته به یکی از معدود کشورهای خودکفا و با سطح خدماتی قابل قبول در این عرصه تبدیل شود. از مهم‌ترین ویژگی‌های نظام بانکداری در ایران، پیروی از اصول اسلامی است که با ریسک توقف یا ورشکستگی به مفهوم آنچه در بانکداری غیراسلامی متداول است، مواجه نخواهد شد؛ چرا که تاکید بر فعالیت بانک‌ها طبق اصول اسلامی و رعایت مضمون آیه شریفه‌ «احَلَّ اللهُ البَیع و حَرّمَ الرِبا» است. جالب است بدانیم بانکداران در دنیای غرب به دنبال فراگیری روش‌ها و استانداردهای بانکداری اسلامی هستند و این را می‌توان از میزان افزایش دوره‌های تخصصی برگزارشده با موضوع بانکداری اسلامی در دانشگاه‌های غربی متوجه شد.
همچنین موجود بودن راهکارهای کاملاً بومی و بدون وابستگی به دنیای غرب، موجب شده توسعه صنعت بانکداری و استانداردها بر اساس اصول اسلامی و نیازهای جامعه صورت پذیرد. رقابت حرفه‌ای و سالم بین شرکت‌های عمده ارائه‌دهنده راهکارهای بانکی همچون داتین، توسن و خدمات انفورماتیک سبب شده کیفیت و سطح خدمات به ‌صورت مستمر رشد یابد.
مجموع ابزارها، تجربیات و روش‌هایی که طی این سال‌ها حاصل شده و هم‌اکنون به بلوغ رسیده، فرصت مناسبی فراهم ساخته تا بتوان در عرصه‌های بین‌المللی نیز به فعالیت پرداخت و استانداردهای بانکداری ایرانی که هم اسلامی هستند و هم مدرن را به جهانیان عرضه کرد. از آنجا که دسترسی به بازارهای جهانی به سبب وجود اینترنت، بسیار آسان شده و مدل‌های نوین کسب و کار اعم از SaaS (Software as a Service ) در حال رونق‌گیری هستند، امیدواریم در آینده‌ای نه‌چندان دور شاهد ارائه راهکارها و خدمات شرکت‌ها و کارآفرینان خلاق ایرانی در عرصه بین‌المللی به خصوص در صنعت نوظهور FinTech باشیم