بات‌ها و ربات‌های شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌ها باید شناسنامه‌دار شوند

به گزارش پیوست، این وظیفه در دستورالعمل بات‌ها و ربات‌ها که از سوی مرکز ملی فضای مجازی تدوین و ابلاغ شده است بر عهده وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی گذاشته شده است. در این دستورالعمل مشخص شده است هنجارهای انتشار محتوای انبوه در پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی برای موضوعات مختلف را چه سازمانی باید تدوین و مشخص کند.

طبق پیش‌بینی‌های صورت گرفته در این دستورالعمل حدود مسئولیت منتشر کننده محتوای انبوه در پیام‌رسان‌های اجتماعی از طریق بات‌ها را وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تهیه خواهد کرد از همین رو باید اقدام به تدوین و اعلام سازوکار رسمیت یافته و شناسنامه دار شدن بات‌ها و عرضه کنندگان پنل‌های مدیریت بات‌ها کند. از سویی تدوین و انتشار دستورالعمل تعیین نماینده قانونی و دفتر رسیدگی به شکایت‌های عمومی و حاکمیتی از شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌های خارجی در داخل کشور ایجاد کند.

برخی معتقدند که هم‌اکنون یکی از مشکلاتی که نظام تصمیم‌گیر و سیاستگذار کشور با آن مواجه است عملکرد بات‌هایی است که در شبکه‌های اجتماعی خارجی و پیام‌رسان‌های خارجی فعالیت می‌کنند از نظر این گروه هیچ‌گونه نظارت یا کنترلی روی عملکرد این بات‌ها وجود ندارد و این شبکه‌ها نیز به هیچ نهاد ناظری پاسخگو نیستند.

انواع بات و ربات

طبق تعریف مرکز ملی فضای مجازی بات یا ربات‌ها عامل نرم‌افزاری است که به صورت خودکار یا فرمان‌پذیر می‌تواند به انجام وظایف از پیش تعیین شده برای خود از جمله جمع‌آوری اطلاعات، انتشار محتوا و ارائه انواع خدمات در درگاه‌های مختلفی همچون پلتفرم‌ها و پیام‌رسان‌های و برنامک‌های گوشی‌های هوشمند اقدام کند.

در دستورالعمل مرکز ملی فضای مجازی این بات‌ها به ۵ دسته تقسیم شده‌اند. دسته اول بات‌های تولید کننده و منتشر کننده محتوا هستند که هدف از اینگونه بات‌ها تولید محتوا به صورت انبوه است.

بات‌های نوع دوم بات‌های جمع‌آوری کننده اطلاعات و محتواست نمونه‌ای از این بات‌ها در موتورهای جستجو همچون گوگل به وفور استفاده می‌شود.

بات‌های نوع سوم بات‌های ارائه دهند خدمات غیر محتوایی مانند پسندگیرها، عضوگیرها، نظرسنج‌ها هستند و از این بات‌ها معمولات بر بستر پیام‌رسان‌های اجتماعی استفاده می‌شود.

بات‌های نوع چهارم بیشتر بات‌های تجاری هستند که در فعالیت‌های تجاری و خرید محصولات کاربرد دارند و بات‌های نوع پنجم بات‌های مخل امنیت طبقه‌بندی شده‌اند.

وظایف وزارتخانه‌ها در مقابل بات و ربات‌ها

طبق دستورالعمل بات‌ها و ربات‌ها، بیشترین مسئولیت برای بات‌های محتوایی بر عهده وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و همچنین وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات است.

در این دستورالعمل قید شده است که تدوین ضوابط مرتبط با ممنوعیت استفاده از بات‌های گمنام ساز انتشار محتوا و اخبار در کانال‌ها و گروه‌های فعال در پیام‌رسان‌های اجتماعی برعهده وزارت ارشاد است.

همچنین ارزیابی عملکرد پلتفرم‌ها در ساماندهی بات‌های منتشر کننده محتوای انبوه به صورت دوره‌ای و تدوین و اعلام ضوابط مرتبط با مسئولیت کاربران توسعه دهندگان، کسب و کارها وسکوها در صورت بروز جرائم و موارد خلاف قوانین و مقررات بر عهده وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است.

وزارت ارشاد باید اقدام به تدوین وانتشار دستورالعملی برای ساماندهی بات‌های منتشر کننده محتوا کند و در این دستورالعمل مواردی چون استفاده از بات‌ها به صورت روشن و صریح و لزوم موافقت کاربر با دریافت پیام از بات را در نظر بگیرد و همچنین باید امکانی پیش بینی شود تا انصراف کاربراز دریافت خدمات میسر باشد و این دستورالعمل به صورت کامل با سند صیانت از داده منطبق باشد.

از سوی دیگر ساماندهی دستورالعمل مربوط به اعلانات کوتاه(push notification) نیز برعهده وزارت ارشاد و فرهنگ است.

در این دستورالعمل تاکید شده است که وزارت ارشاد باید به گونه‌ای عمل کند که موارد ممنوعیت استفاده از بات‌ها در دستکاری و جهت‌دهی افکار عمومی مانند نظرسنجی انتخاباتی و فروش تبلیغات کالاها و برنامک‌ها را اعلام کند.

در این دستورالعمل تدوین و اعلام ضوابط مرتبط با ممنوعیت استفاده از بات‌ها در تبلیغات سیاسی و فرآیندهای انتخاباتی توسط تمامی ذینفعان و فعالان عرصه انتخابات بر عهده وزارت کشور گذاشته شده است.

وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات نیز برای منتشر کننده پیامک انبوه باید اقدام به تدوین و انتشار کردارنامه ارسال پیامک انبوه کند همچنین تدوین ضوابط مرتبط با نظارت و ارزیابی عملکرد اپراتورها در ساماندهی پیام‌های انبوه نیز بر عهده این وزارتخانه است.

همچنین وزارت ارتباطات باید به صورت دوره‌ای اقدام به انتشار گزارش عملکرد اپراتورها در ساماندهی پیامک‌های انبوه به صورت دوره‌ای کند و مجازات‌های تخطی از این الزامات را اعلام کند.

ارائه خدمات برخط به کاربران برای مصون ماندن از مزاحمت‌های پیامک‌های انبوده از دیگر اقداماتی است که این وزارتخانه باید انجام دهد. تدوین و اعمال رویه‌های مرتبط با لزوم تصریح در استفاده از بات در عملیات مربوط به ارسال پیامک برای مخاطبان و همچنین انتشار عمومی گزارش عملکرد در زمینه ساماندهی بات‌ها منتشر کننده پیامک‌های انبوه به صورت ماهانه و ایجاد سامانه‌های هوشمند تشخیص پیامک انبوهی که خارج از ضوباط منتشر می‌شود بر عهده این وزارتخانه است.

وزارت ارتباطات در زمینه منتشر کننده ایمیل‌های انبوه نیز باید اقدام به تدوین و انتشار عمومی کردارنامه انتشار ایمیل انبوه کند همچنین ارزیابی عملکرد ارائه دهندگان این مدل خدمات در سامانهی بات‌های منتشر کننده ایمیل انبوه به صورت دوره‌ای نیز بر عهده این وزارتخاده است و این وزارتخانه باید در جهت تدوین و اعلام سازوکار مسئولیت پذیری و پاسخگویی و ایجاد سامان‌های مرتبط برای حذف اسپم گام بردارد. این وزارتخانه باید در خصوص تدوین انتشار ضوابط و شرایط فنی خزش خزش‌گردهای خارجی در ابرا اینترنتی گسترده در کشور نیز اقدام کند و دستورالعمل ساماندهی خزش‌گرهایداخلی را نیز تدوین کند.

در بخش بات‌های تجاری مسئولیت کامل بر عهده وزات صنعت معدن و تجارت گذاشته شده است در این خصوص تدوین و اعلام ضوابط ممنوعیت استفاده از بات‌ها در خریدها مانند خرید خودرو خرید بلیت اعم از بلیت هواپیما و قطار یا بلیت رویدادهایی چون کنسرت تئاتر و رویدادهای ورزشی بر عهده این وزارتخانه است

تدوین و اعلام ضوابط استفاده از بات‌ها برای فعالیت‌های تجارت الکترونیکی که مستلزم دریافت نماد اعتماد و درگاه پرداخت هستند نیز پیش‌بینی شده است.

الزامات شبکه ملی چیست؟

سید هادی سجادی معاون تنظیم مقررات مرکز ملی فضای مجازی در خصوص تدوین این دستورالعمل به پیوست گفت: دستورالعمل بات‌ها وربات‌ها براساس الزامات شبکه ملی اطلاعات تدوین و ابلاغ شده است.»

سجادی با اشاره به ۵ دست باتی که در این سند به آن اشاره شده است گفت: بات‌ها و ربات‌ها در پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی نقش بسیاری زیاد را ایفا می‌کنند از همین رو اجرایی شدن شبکه ملی اطلاعات نیازمند الزاماتی است که یکی از این الزامات نحوه فعالیت بات‌ها است.

سجادی تاکید کرد که بات‌های موجود در شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌های داخلی باید به تدریج خود را با این دستورالعمل تطبیق دهند گفت باید در نظر بگیرید که این دستورالعمل سلبی نیست و بیشتر به منظور قانونمند شدن آنها این دستورالعمل تدوین شده است.

لینک: متن کامل دستورالعمل بات‌ها و ربات‌ها مصوب مرکز ملی فضای مجازی