مسیریاب‌ها گروگان تصمیم‌های نامرئی شده‌اند؛ اختلال GPS و کلافگی کاربران همچنان ادامه دارد

اختلال در GPS پس از جنگ تحمیلی رژیم متجاوز اسرائیل به ایران همچنان ادامه دارد. مردم و کسب و کارهای زیادی تحت شعاع این اختلال به مشکل برخورده‌اند‌. وضعیت چه زمانی به حالت عادی برمی‌گردد؟

البته شرایط، قبل از جنگ هم چندان عادی نبود و این اختلال‌ با شدت کمتری باز هم وجود داشت؛ اما با آغاز جنگ، این اختلال‌ها به‌طرز وحشتناکی زیاد شد. شاید این اختلال‌ طی جنگ و چند روز پس از آن منطقی به نظر می‌رسید، اما حالا مدت زیادی است که شاهد استمرار شرایطی مشابه روزهای درگیری هستیم.

حتی در شهرهایی که معمولا کمتر این اختلال‌ها در آن‌ها دیده می‌شد، مثل مشهد هم اختلال با شدت و گستردگی زیاد وجود دارد. ما در نشان تا پیش از این بهبودهایی را برای تشخیص جعل موقعیت (spoofing) ارائه کرده بودیم تا میزان آسیب به کاربران و رانندگان را کاهش دهیم، اما با آغاز جنگ، شرایط به‌مراتب سخت‌تر از گذشته شد و متاسفانه نمی‌توان پایانی هم برای آن متصور بود.

این روزها ما و همکاران‌مان مستقیما درگیر درد و رنج افرادی هستیم که از این مشکل آسیب جدی دیده‌اند. وضعیتی که به‌شدت دردناک شده است. ما هر روز پیام‌های صوتی و متنی کاربرانی را دریافت می‌کنیم که از حوادثی که تحت تاثیر اختلال جی‌پی‌اس برایشان رخ داده صحبت می‌کنند. بیکار شدن‌ها، بیمارانی که دیر به مراکز درمانی رسیده‌اند، افرادی که درآمدشان به مسیریابی وابسته بوده است، همه از این موضوع رنج می‌برند.

ما وظیفه بسیار سنگینی داریم. گاهی پای جان انسان‌ها در میان است. سال‌هاست رانندگان اورژانس برای رساندن یک بیمار بدحال به بیمارستان یا آتش‌نشان‌ها برای سریع‌تر رسیدن به محل حادثه، از نشان استفاده می‌کنند. آن‌ها به خاطر این اختلال دیر به مقصد می‌رسند و این دیر رسیدن اثرات جبران‌ناپذیری دارد.

مسئولان وزارت ارتباطات به تازگی، بسیار از بایدو BeiDou مسیریاب چینی صحبت می‌کنند؟ ممکن است آمدن بایدوی چینی مشکل ایرانی‌ها را حل کند؟

اول باید تصریح کنم که من تخصصی در مخابرات ندارم. تخصص من نرم‌افزار، با تمرکز ویژه بر حوزه‌ی نقشه و مسیریابی است. اینجا به‌عنوان کسی که به این حوزه نزدیک است و به‌عنوان مصرف‌کننده‌ این فناوری‌ها در توسعه‌ی تکنولوژی، می‌توانم به نکاتی اشاره کنم.

تا امروز ۶ سرویس‌ موقعیت‌یابی در جهان، عملیاتی شده‌اند. چهار سرویس، پوشش جهانی دارند که شامل GPS (ایالات متحده) ، Glonass (روسیه)، Galileo (اتحادیه اروپا) و BeiDou (چین) می‌شوند. دو سیستم دیگر با تعداد ماهواره‌های کمتر، پوشش منطقه‌ای برای ژاپن و هندوستان دارند که توسط این دو کشور ارائه شده‌اند. مجموع این سامانه‌ها در ادبیات فنی با عنوان GNSS یا سیستم‌های جهانی رهیابی ماهواره‌ای شناخته می‌شود و GPS فقط یکی از آن‌ها است. نکته‌ی مهم این است که عمده‌ی دستگاه‌های موبایل که طی سالیان اخیر تولید شده‌اند و اکنون در اختیار بخش بزرگی از جامعه هستند، از همه یا تعدادی از این سرویس‌های GNSS برای موقعیت‌یابی بهره می‌گیرند.

به بیان دیگر وقتی امروز کاربران به اصطلاحِ «موقعیت GPS» اشاره می‌کنند، در واقع در حال استفاده از ترکیبی از سیگنال‌های سیستم‌های ماهواره‌ای مختلف (از جمله GPS) هستند.

عملکرد موقعیت‌یابی گوشی همراه به زبان خیلی ساده به این شکل است که ماهواره‌ها سیگنال‌های مورد نیاز را به‌صورت عمومی و مستمر منتشر می‌کنند. این سیگنال‌ها در سرتاسر کره‌ی زمین پخش می‌شوند. دستگاه‌های تلفن همراه یا هر وسیله‌ی دیگری، این سیگنال‌ها را دریافت می‌کنند و موقعیت مکانی کاربر توسط دستگاه شناسایی می‌‌شود. این‌جا این نکته مهم است: موقعیت نه توسط ماهواره‌ها، بلکه توسط دستگاه هوشمند (موبایل، ساعت و غیره) محاسبه می‌شود. در گوشی‌هایی که الان در اختیار بیشتر کاربران قرار دارد، ممکن است چند ماهواره از چند سیستم مختلف در موقعیت‌یابی نقش داشته باشند.

لازم است این را اضافه کنم که گوشی هوشمند به جز GNSS روش‌های دیگری هم برای افزایش سرعت و کاهش مصرف باتری برای موقعیت‌یابی دارد و در شرایطی با سیگنال ضعیف‌تر هم می‌تواند موقعیت تقریبی را پیدا کند که البته موضوعِ این بحث نیست.

منظور از زدن GPSها توسط حاکمیت، از مدار خارج کردن همه به جز بایدو است؟

باز هم کمی فنی‌ وارد موضوع می‌شوم. دو نوع اختلال عمدی در حوزه‌ی موقعیت‌یابی وجود دارد. یکی از آن‌ها جعل موقعیت (Spoofing) است. یعنی دستگاه شما موقعیت‌ مکانی‌تان را به‌ظاهر پیدا می‌کند، اما لوکیشن اشتباه است. مثل اینکه در تهرانپارس باشید و موقعیت شما در فرودگاه مهرآباد نشان داده شود. در این حالت جعل‌کننده، سگینال‌های مشابه سیگنال ماهواره‌ها رو ارسال کرده و گوشی با دریافت سیگنال اشتباه، موقعیت را اشتباه محاسبه کرده است. اختلال دیگر، ایجاد پارازیت (jamming) است که در عمل گوشی نمی‌تواند هیچ موقعیتی را شناسایی کند.شبیه به زمانی که در یک تونل یا زیرزمین هستید و در آنجا امکان دسترسی به سیگنال‌های ماهواره وجود ندارد.

حالا می‌رسیم به پرسش شما. با دانش من، تنها وضعیتی که حاکمیت بتواند گوشی‌های هوشمند، ساعت‌ها و هر تجهیز دیگری که توسط شرکت‌های مختلف ساخته شده را ملزم به استفاده از بیدو کند، این است که سیگنال‌های ارسالی از طرف پنج سیستم دیگر را به‌صورت کلی در گستره‌ی جغرافیایی ایران مختل کند. در این صورت دستگاه هوشمند فقط به سیگنال بیدو دسترسی دارد و موقعیت‌یابی فقط با بیدو امکان‌پذیر خواهد بود.

جالب است بدانید در شرایط این روزهای اسپوفینگ، سیگنال همه‌‌ سیستم‌های ماهواره‌ای، به موقعیت اشتباه جعل می‌شوند و این مشکل، تنها مختص سیستم GPS نیست. در واقع کل سیستم GNSS که شامل بیدو هم می‌شود، دچار جعل موقعیت می‌شوند.

با این همه مصیبت‌ و رنجی‌ که اختلال GPS به مردم تحمیل کرده است، فکر می‌کنید این اختلال‌ها چقدر در عدم دستیابی دشمن به اهداف موثر باشد؟ 

ضمن توضیحات قبلی و تاکید مجدد که من هیچ دانشی در حوزه‌ نظامی و امنیتی ندارم و صادقانه‌ترین جوابم این است که «نمی‌دانم». اما بر اساس آنچه از پیشرفت تکنولوژی می‌دانیم و اقداماتی که دشمن هم برای اهداف خود به کار می‌گیرد، به نظر می‌رسد امکان دسترسی به لوکیشن، با ابزارها و روش‌های مختلف و با ضریب خطای کمتر یا بیشتر، همچنان وجود دارد.

ضمن آن‌که اگر فرض کنیم سیگنال بیدو در دسترس است و سیگنال سایر سیستم‌ها مختل شده است، احتمالا این واقعیت را دشمن هم می‌داند. با این حال این دیدگاه ممکن است در سطح فناوری‌های محرمانه‌ نظامی متفاوت باشد که من دانش و تجربه‌ای در رابطه با آنها ندارم و پاسخ این سوال را باید متخصصان امور نظامی در حوزه‌ی مکان‌‌یابی بدهند. اما باید بگویم که با این روال و با پیام‌های پر دردی که از کاربرانمان (رانندگان اورژانس‌، رانندگان تاکسی‌های اینترنتی و کاربران دیگر) می‌گیریم، به نظرم امنیت ملی بیشتر از آن که حفظ شود یا افزایش پیدا کند، آسیب دیده است.

در این مدت برای خود نشان چه اتفاقاتی افتاد؟ چه میزان ریزش کاربر داشتید؟

در تعداد کاربر فعال روزانه حدود ۱۵ درصد کاهش داشتیم و کاهش حجم مسیریابی حدود ۲۰ درصد را تجربه کردیم، اما در نهایت مردم برای مسیریابی به اپلیکیشن‌ها نیاز دارند. تجربه‌ی اسپوفینگ و اختلال‌هایی که به‌تناوب و طی ساعات مختلف رخ می‌دهد، با اینکه از نظر فنی ارتباطی به ما ندارد و مشکلاتی است که ما نقشی در ایجاد آن نداریم، عملا تمام انرژی و تمرکزمان را برای بهبود شرایط گرفته است. در این مدت فعالیت‌هایمان را برای رفع مشکلات، بیشتر کردیم و به‌زودی به نتایجی می‌رسیم و بهبودهایی را در اپ نشان پیاده می‌کنیم و در اختیار کاربران می‌گذاریم. امید که این شرایط و این مشکلات بیش از این ادامه پیدا نکند، اما اگر چنین شد ما راهکارهای جدیدی را برای کمک به کاربران در مسیریابی در دست توسعه داریم.

برآوردی از میزان خسارت وارده از موضوع اختلال در GPS دارید؟

برآورد میزان این خسارت‌ها از تخصص من خارج است و حتی اگر بخواهیم به لطمه‌هایی که در این مدت به نشان وارد شده است هم بپردازیم، به زمان بررسی دقیق‌تری برای تحلیل داده‌ها نیاز داریم. اما می‌توانم از ضرباتی حرف بزنم که همین حالا درگیر آن هستیم. بخش عمده‌ی تمرکز تیم ما روی توسعه‌های جدیدی بود که می‌خواستیم آن‌ها را پایان تیر ماه منتشر کنیم، اما جنگ، تمام اولویت‌ها و برنامه‌های ما را تغییر داد. ما به جای اینکه به بهبود و به‌روزرسانی سرویس‌های دیگر بیندیشیم، تمرکزمان را روی حل بحران‌ گذاشتیم و اولویت‌هایمان تغییر کرد. قاعدتا این تغییر اولویت‌ها آسیب جدی به ما و البته همه‌ کسب‌وکارها وارد کرده و به جای اینکه به دنبال مزیت ارزشی برای کاربرها و اضافه کردن مزایایی به نشان باشیم، حالا در پی این هستیم که چگونه اختلال فعلی را با ارائه‌ی نقشه‌های آفلاین و راهکارهایی برای حل مشکل اسپوفینگ و… برطرف کنیم.

خبری مبنی بر زمان رفع این مشکلات دارید؟

پیرو بیانیه‌ای که این هفته منتشر کردیم و قبلا هم بارها به آن پرداخته بودیم، ما اصلا نمی‌دانیم منبع تصمیم‌گیری در مورد این اختلال‌ها کجاست؟ کدام سازمان، کدام نهاد، کدام وزارتخانه؟ اصلا محل سیاست‌گذاری موضوع مشخص نیست. البته در عمل هم خیلی فرقی نمی‌کند، وقتی این نهادها برای تصمیماتشان نظرخواهی نمی‌کنند و بدون اهمیت به نظر دیگران چنین تصمیماتی می‌گیرند، دیگر چه فرقی دارد که نهاد تصمیم‌گیرنده چه کسی‌ست. با این شرایط، پس روشن است که هیچ زمانی هم برای بهبود شرایط و رفع این مشکل به ما اعلام نکرده‌اند.

سخن پایانی و راهکار نشان برای بهبود شرایط فعلی چه بوده است؟

من معتقدم باید ابهام را برطرف کنیم و با شفاف‌سازی پاسخ‌گوی کاربرانمان باشیم. کاربری که نمی‌تواند تاکسی اینترنتی پیدا کند یا راننده‌ای که با وجود قسط‌ و قرض‌هایش به خاطر کلافگی از مشکلات مسیریابی نمی‌تواند سفر را قبول کند، همه و همه تحت الشعاع این اختلال قرار می‌گیرند. وقتی اسپوفینگ رخ می‌دهد، تمام داده‌ها اشتباه شده و داده‌های ترافیکی کلان‌شهری مثل تهران به‌شدت دچار اختلال می‌شود. همان‌طور که اشاره کردم، ما در این شرایط به جای اینکه به دنبال تکنولوژی‌هایی باشیم که زندگی افراد را تغییر بدهد، به دنبال رفع مشکلات پیچید‌ه‌ای هستیم که در آن نقشی نداریم و برگشت به عقب را تجربه می‌کنیم. اما در نهایت به‌روزرسانی‌های بسیار خوبی در انتظار نشان است که به‌زودی اخبار آن را منتشر خواهیم کرد.