کسب‌وکارهای حوزه نوآوری: خیلی جدی به انتقال زیرساخت‌ها فکر می‌کنیم

به گزارش پیوست، گویی رفتن‌ها دیگر برای انسان تنها نیست. چندی پیش موج مهاجرت نیروی انسانی متخصص برای کسب‌وکارهای حوزه ICT تبدیل به معضل شد. حالا خود کسب وکارها تصمیم گرفته‌اند برای ادامه حیاتشان دست به مهاجرت بزنند.

قوانینی که به نظر می‌رسد نمی‌خواهند سر سازگاری با فعالان اقتصاد دیجیتال بگذارند، سوءظن حاکمیت نسبت به رشد برخی کسب‌وکارها، فیلترینگ، تحریم‌هایی که انواع مشکلات از جمله جذب‌نکردن سرمایه از سرمایه‌گذاران خارجی و منطقه خاورمیانه را در پی دارد و در آخر ناتوانی اقتصادی کاربران روزبه‌روز فکر انتقال کلی زیرساخت کسب‌وکارها را پررنگ‌تر می‌کند.

اما هزینه انتقال زیرساخت یک کسب‌وکار به علاوه مسائل حقوقی و مشکلات حاشیه آن شرایط سختی را برای تحقق چنین ایده‌ای رقم می‌زند. البته همه اینها مشکلاتی هستند که کسب‌وکارها به‌مرور آنها را به دست‌وپنجه نرم کردن با مشکلات داخلی ترجیح داده‌اند.

البته که به نظر می‌رسد بزرگ‌ترین اتفاقی که در صورت مهاجرت کسب‌وکارها با آن مواجه خواهیم شد کوچک‌شدن اقتصاد دیجیتال از سهم تولید ناخالص داخلی کشور باشد.

روند مهاجرت کسب‌وکارها ادامه‌دار خواهد بود

به نظر می‌رسد بازار کشورهای حوزه خلیج فارس برای کسب‌وکارهای ایرانی جذاب شده است. نکته قابل توجه درباره بازار این کشورها این است که حتی کاربران پلتفرم‌های ایرانی ترجیح می‌دهند خدمات و کالاهای خود را در پلتفرم‌های فعال در حوزه خلیج فارس عرضه کنند زیرا ارز دریافتی از مشتریان این پلتفرم‌ها ارزش بیشتری نسبت به پول ملی پیدا کرده است.

یکی از پلتفرم‌هایی که به شدت مورد توجه ایرانیان قرار گرفت، سوق‌المفتوح است که به دیوار کشورهای عربی نیز معروف است. این پلتفرم کاربران کمتری نسبت به دیوار دارد اما توانسته در روزهای اخیر تامین مالی بزرگی انجام دهد که پلتفرم‌های ایرانی به دلیل تحریم‌های فناوری هیچ‌گاه نمی‌توانند انجام دهند.

طبق آخرین آمار «سوق‌المفتوح» تعداد بازدید این پلتفرم در ۲۰ کشور منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا (MENA) در سال ۲۰۲۴ به حدود ۸۰۰ میلیون بازدید رسیده است حال آنکه بازدید یکتای دیوار در سال ۱۴۰۳ بیش از ۶۲ میلیارد بوده است.

مقایسه این ارقام با داده‌های پلتفرم «دیوار» نشان می‌دهد که این پلتفرم ایرانی با اینکه حوزه فعالیتش محدود به ایران بوده است اما هم از نظر تعداد کاربران و هم‌از نظر تعداد بازدید بسیار جلوتر از پلتفرم مشابه عربی خود است.

در چنین شرایطی سوق‌المفتوح توانسته ۱۳۵ میلیون دلار تامین مالی انجام دهد اما پلتفرم «دیوار» برای ورود به بورس سال‌هاست که با مشکل مواجه است.

حال این سوال مطرح است که آیا حضور در ایران برای کسب و کارها آنقدر به صرفه هست تا از صرافت حضور در کشورهای منطقه بیفتند؟

مجید رضوی مدیرعامل هلدینگ هزاردستان با اشاره به بازار حوزه خلیج فارس می‌گوید: «چند موضوع باعث شده که ما اخیراً خیلی جدی به فعالیت بیشتر در کشورهای عربی حوزه خلیج فارس فکر کنیم. با وجود این که سال‌هاست مشغول فعالیت هستیم اما هنوز مشکلات ما در ایران از جنس همان موضوعات و مشکلاتی است که مثلاً ۵ یا ۱۰ سال پیش وجود داشت.»

رضوی در توضیح این مشکلات افزود: «مهاجرت نیروهای متخصص، قوانین به روز نشده، محدودیت‌ها و ایجاد موانع سلیقه‌ای، سرعت و کیفیت اینترنت و از طرفی با روندهای اخیر تکنولوژی و نیاز به استفاده از هوش مصنوعی و محدودیت‌های مربوط به تحریم، ادامه فعالیت صرفاً در ایران ریسک‌های بالایی برای ما به خصوص در زمینه جا ماندن از تحولات و پیشرفت‌های روز دارد.»

مدیرعامل گروه هزاردستان با نگاهی به جذب سرمایه سوق‌المفتوح از عربستان عنوان کرد: «از طرفی دیگر نیز فضای سرمایه‌گذاری و جذب سرمایه در این کشورها نیز بسیار بهتر از ایران شده است و چشم‌انداز مثبت‌تری هم برای آن دیده می‌شود. در نتیجه برای توسعه فعالیت و نوآوری و خلق محصولات جدید مشغول بررسی ایده فعالیت در این بازارها هستیم. اخیراً یکی از شرکت‌های مشابه دیوار که البته بسیار کوچک‌تر از دیوار هم هست، توانسته مبلغ قابل توجهی از عربستان جذب سرمایه کند و با بررسی‌های اولیه‌ای که کردیم به نظر می‌رسد فرصت‌های قابل توجه و مهمی در این کشورها وجود دارد.»

البته هستند کسب‌وکارهایی که اکنون فعالیت خود را در خارج از مرزهای ایران دنبال می‌کنند و به نظر می‌رسد از شرایط خود راضی هستند. پلتفرم «خدمت از ما» حدود دو سال است که به کلی از کشور خارج شده است.

حمید طهماسبی، هم‌بنیان‌گذار این پلتفرم در پاسخ به این پرسش که آیا فعالیت در داخل ایران پرسودتر بوده یا خارج از کشور عنوان می‌کند: «بدون تردید، فعالیت در خارج از ایران از نظر اقتصادی، ساختاری، و چشم‌انداز رشد برای ما ارزش‌آفرین‌تر بوده است. من حدود شانزده سال در ایران سابقه فعالیت حرفه‌ای دارم که یازده سال آن در فضای آنلاین بوده‌است. اما در این دو سالی که در خارج از ایران مشغولم، با وجود تمام چالش‌های مهاجرت، فرصت‌ها و حمایت‌هایی دیده‌ام که در ایران هیچ‌گاه تجربه نکرده بودم.»

او در توضیح مزایای فعالیت در خارج از ایران مواردی همچون دسترسی به بازارهای جهانی و مقیاس‌پذیری واقعی، پیش‌بینی‌پذیری سیاست‌ها و مقررات، امکان جذب سرمایه بین‌المللی و برخورداری از حمایت‌های دولتی پایدار و شفاف را بر شمرد.

البته به اعتقاد او فعالیت در خارج از کشور سختی‌هایی مانند رقابت سنگین، مخصوصاً در بازارهای توسعه‌یافته، نیاز به ساختن شبکه حرفه‌ای از صفر مخصوصاً برای مهاجرانی که در سن بالاتر وارد می‌شوند و تفاوت‌های فرهنگی یا زبانی به همراه دارد.

طهماسبی در توصیف بازار ایران از عبارت «بازار خود مختار» استفاده کرد؛ بازاری که از قواعد اصولی بی‌بهره است.

او روند مهاجرت را ادامه‌دار توصیف می‌کند و در ادامه عنوان می‌کند که آنچه به عنوان اقتصاد دیجیتال می‌شناسیم در حال کوچک شدن است. هم‌بنیان‌گذار خدمت از ما درباره آینده اقتصاد دیجیتال ایران می‌گوید: «اقتصاد دیجیتال ایران در حال کوچک‌شدن است و اگر روند فعلی ادامه یابد، این کوچک‌سازی تشدید خواهد شد. از سال ۱۳۹۸ تاکنون، بازار استارت‌آپی ایران وارد فاز رکود شده و در سال ۱۴۰۱ به اوج نزول رسید.»

اما پشوتن پورپزشک، مدیرعامل پلتفرم پادرو می‌گوید به دلیل ماهیتی که اقتصاد دیجیتال دارد جایگاه آن با انتقال زیرساخت کسب‌وکارهای این حوزه تغییری پیدا نمی‌کند.

پورپزشک در این باره توضیح می‌دهد: «اساسا محل قرارگیری زیرساخت‌ها مستقیما منجر به جابه‌جایی جایگاه اقتصاد دیجیتال نمی‌شود، اما در صورت ارتقا کیفیت و دسترسی به سرویس‌های بروز زیرساختی، مطمئنا امنیت و پرفورمنس سرویس‌ها بهبود ویژه پیدا خواهد کرد. در نهایت این موضوع می‌تواند به سرعت بیشتر در جهت ارتقا کیفیت محصول و خدمت در اقتصاد دیجیتال منجر شود.»

البته پورپزشک مشکلات برای دسترسی به سرویس‌های ضروری از طریق زیرساخت‌های داخلی و همچنین امکان‌ناپذیر بودن توسعه بین‌الملل موثر با استفاده از زیرساخت‌های داخلی را، از دلایل قانع‌کننده مهاجرت کسب‌وکارها می‌داند.

 سد مشکلات داخلی و خارجی برای نوآوران

انتقال زیرساخت‌های یک کسب‌وکار به‌آسانی اتفاق نمی‌افتد. موانع حقوقی و هزینه‌های بالای انتقال زیرساخت از جمله مشکلات این راه است. مشکلات موجود در دو سوی مرزها را باید در نظر گرفت. ممکن است کسب‌وکارهای ایرانی در هر کجا که بخواهند فعالیت کنند با تحریم روبه‌رو شوند از سوی دیگر اختلالاتی که اینترنت داخل کشور دارد دسترسی به کاربران و سرورها را دچار مشکل خواهد کرد.

پورپزشک ضمن اشاره به این موضوع که جابه‌جایی زیرساخت بسیار متاثر از بازار هدف کسب‌وکارها است، موضوع مذکور را این‌گونه توضیح می‌دهد که: «با توجه به اختلالات موجود در شبکه و زیرساخت ایران، در صورتی که بازار هدف مخاطبان داخل ایران باشند، قطعاً مهاجرت زیرساخت به خارج از کشور از نظر عملکرد و تجربه کاربری، مناسب نخواهد بود. این در کنار مشکلات نانوشته از سوی رگولاتور برای قرارگیری سرورهای کسب‌وکارهای بزرگ در خارج از کشور است.»

پورپزشک در ادامه توضیح داد: «اساساً در حال حاضر انتقال سرویس‌ها و سرورهای عملیاتی کسب‌وکارهای ایرانی به خارج از کشور و ارائه خدمات به بازار داخل، بیش از آن که منافع داشته باشد، چالش‌برانگیز است. تصور اینکه به واسطه اختلال در اینترنت، ارتباط با کشور محل قرارگیری سرورها قطع شود، اصلاً دور از انتظار نیست. یا از سوی دیگر، به واسطه اعمال تحریم‌ها، از منظر حقوقی ریسک از دسترس خارج شدن سرویس برای ایرانیان یا سرورهای خدمت‌دهنده به ایرانیان محتمل است. به همین دلیل، ایران را در این روند می‌توان یک تماشاچی و استثنا تصور کرد.»

البته پادرو هم برای فرار از مشکلات کمی سرورهای خود را جابه‌جا کرده است. مدیرعامل ین کسب‌وکار د را باره توضیح می‌دهد: «بعضاً برای استفاده از برخی از خدمات مورد نیاز کاربران پادرو که به دلیل تحریم‌ها از دسترس آی‌پی‌های ایرانی خارج است، مجبور بودیم که سرورهای واسطی برای اتصال‌های موردی تعریف کنیم، اما انتقال سرورهای عملیاتی در حال حاضر به‌هیچ عنوان امکان‌پذیر نیست. اگرچه انتقال زیرساخت‌ها به کشورهای دیگر می‌تواند کیفیت محصول پادرو را ارتقا دهد، اما با توجه به اینکه کاربران پادرو در ایران هستند، این انتقال موجب ارتقا کیفیت کاربری از سوی کاربران نمی‌شود.»

 دست کوتاه استارت‌آپ‌ها از سرمایه‌گذاران خارجی

از جمله مواردی که یک چشم کسب‌وکارها را به خارج از کشور دوخته است مسئله جذب سرمایه است. پورپزشک درباره مشکلاتی که کسب‌وکارهای حوزه فناوری با آن مواجه هستن توضیح می‌دهد: «عملا سرمایه‌گذار خارجی به دلیل نبود امنیت سرمایه‌گذاری و نبود امکان خروج از بازار و انتقال عواید به خارج از کشور، رغبتی به حضور در ایران ندارند.»

او در توضیحات بیشتر می‌گوید: «مطمئنا بازار بسته، که زیرساخت‌ها نیز بخشی از آن هستند، منجر به دفع حداکثری سرمایه‌گذاران باکیفیت از آن بازار می‌شوند، چیزی که امروز به وضوح در ایران دیده می‌شود. این اتفاق نه تنها برای پادرو بلکه برای بسیاری از کسب‌وکارهای فعال در اقتصاد دیجیتال در سال‌های اخیر رخ داده است و تا زمانی که امنیت کافی برای سرمایه‌گذاری در کشور ایجاد نشود اوضاع همین خواهد بود.»

طهماسبی هم‌بنیان‌گذار خدمت از ما اعتقاد دارد راهی برای گذر از مشکلات وجود دارد. او راه احیای اکوسیستم استارت‌آپی ایران را رفع تحریم‌ها به صورت واقعی و پایدار و دریافت سرمایه‌های پایدار از طریق شرکت‌های معتبر آمریکایی عنوان می‌کند.

طهماسبی در آخر می‌گوید: «برای من به‌عنوان یک کارآفرین، فعالیت خارج از ایران صرفا یک تصمیم مالی یا مهاجرتی نبود، بلکه انتخابی بود بین بقا در محیطی محدود و رشد در اکوسیستمی جهانی. اگر شرایط ساختاری ایران تغییر نکند، موج خروج استارتاپ‌ها و نخبگان نه‌تنها ادامه‌دار، بلکه عمیق‌تر و سریع‌تر خواهد شد. اما همچنان امیدوارم نه به بازگشت، بلکه به تعامل دوباره با سرزمینی که هنوز به‌لحاظ انسانی، پتانسیلی عظیم دارد.»