پژوهشی در بنیادهای حقوقِ هوشِ مصنوعی (۱۳)؛ انعطاف به مثابه قدرت

الف - هم‌زیستیِ تضادها یادداشت گذشته را با این مقدمه آغاز کردم که نظم حقوقی نیازمند انعطاف‌پذیری بنیادین و اساسی است. آنچه این انعطاف‌پذیری را ضروری می‌کند، انتظاری است که ما از نظم داریم. به بیانِ دیگر، در جهانِ حقوقی، با «نظمِ اعتباری» روبه‌رو هستیم و هر نظمی که به اعتبارِ ذهنِ ما پدید ‌آمده باشد، به اقتضای تغییر در اهدافِ ما نیز، تغییرپذیر خواهد بود. در ادامه همین دغدغه به بندهای ۹۹ الی ۱۰۵ رسیدم و به مفهوم «حقوق نرم» اشاره داشتم و با ذکر پیش‌درآمدی، روایتِ تازه‌ای از نظمِ حقوقی طرح شد که خصیصه مهم آن، پذیرندگی نسبت به تحولات و مسیرهای تازه بود. آنچه من تحت عنوان «نظمِ کوانتومیِ حقوقی» از آن یاد کردم، چنان در برابر تنوع‌ها و تضادها منعطف است که می‌تواند جمع نقیضین را در یک سیستم حقوقی ممکن سازد. آنچنان که در فیزیک کوانتوم با «برهم‌نهی کوانتومی» (Quantum superposition) روبه‌رو هستیم، در یک ساختار حقوقیِ مدرن و منعطف، پذیرش هم‌زیستی نظم‌های به‌ظاهر متضاد در قلمرو یک سیستم حقوقی امکان‌پذیر است. و سرانجام سخن منتهی شد به «آینده‌پژوهی» حقوقی و این یادداشت را از بند یکصد و ششم آغاز می‌کنم: ب - انتظار از آینده‌پژوهی حقوقی ۱۰۶. «آینده‌پژوهی حقوقی» (Legal Futures Studies Definition) در پِی طرح‌اندازی و پیش‌سازیِ آینده است و نه پیش‌گوییِ آن. حقوق، دانشِ کشفِ بایسته‌هاست و به همین اعتبار، آن‌گاه که سخن از آینده‌پژوهی حقوقی به میان می‌آید نیز، در پی دستیابی به بایسته‌هایی هستیم که انسانِ آینده برای انسان‌تر شدن به آن نیازمند است. پس سخن با جملاتِ خبری طرح نمی‌شود که بگوییم «چنین خواهد شد» بلکه جملاتی با ساختار انشایی در میان هستند که «چنین باید باشد». این «باید» نیز اتکا به فهمِ تاکنونی نگارنده دارد و آن را در زمره «بایدهای پدیدارشناسانه» تفسیر خواهیم کرد. یعنی چنان‌که تا امروز پدیدار است، باید برای برساختنِ آینده، این بایسته‌ها تدارک...