دوقطبی ثابت و سیار

بیش از ربع قرن پیش، اصلاح‌طلبان که دولت را در اختیار داشتند، سیاست توسعه شبکه تلفن همراه را در دستور کار قرار دادند. از صدور مجوز پیمانکاری برای تالیا تا نگارش پروانه و برگزاری مزایده اپراتور دوم رفتند و گرچه میوه‌های درختی را که کاشته بودند دولت بعد چید، اما نشان دادند به توسعه موبایل علاقه دارند.

دولت بعد اما دیگر اصلاح‌طلب نبود و حداقل در ابتدای امر، اصولگرا شناخته می‌شد. در آن دولت، سیاست توسعه تلفن ثابت سرلوحه وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات قرار گرفت و به‌روزرسانی واگذاری تلفن ثابت و کاهش ودیعه تا ۵۰ هزار تومان از برنامه‌هایش بود. دولت بعدی که تداوم قبلی بود نیز گرچه تلاش‌هایی برای راه‌اندازی اپراتور سوم تلفن همراه کرد اما اشتباهاتش بیشتر به چشم آمد تا ابتکاراتش. در کل می‌توان گفت از آن دولت هشت‌ساله بیش از همه چیز توسعه تلفن (ثابت و همراه) و مخالفت با اینترنت به یادگار ماند.

دولت یازدهم گرچه خود را اصلاح‌طلب نمی‌دانست، اما اصلاح‌طلبان قدیمی حداقل در وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات کم نبودند. در این دولت باز هم سیاست توسعه تلفن همراه به میان آمد و این بار اینترنت همراه نیز در مرکز توجه قرار گرفت و 3G و 4G که پشت خط مانده بودند به میدان آمدند. در مقابل، آتش اختلاف با شرکت مخابرات ایران به عنوان نماد و نماینده ارتباطات ثابت برافروخته شد.

دولت دوازدهم نیز با اندکی تغییرات همین راه را در پیش گرفت؛ بر اسب زین‌شده ارتباطات همراه نشست و به دنبال تک‌شاخ رفت. هرچند در سال‌های پایانی تلاش‌هایی نافرجام برای راه‌اندازی VDSL به کار بست، اما می‌توان در یک جمع‌بندی گفت هشت سال دولت تدبیر، سال‌های طلایی همراه و سیاه‌روزی ثابت بودند.

دولت سیزدهم به همان روال یکی در میان، اصولگرا بود و باز هم به سمت ارتباطات ثابت رفت. اندک پلتفرم‌های پرکاربرد خارجی به‌سرعت از دسترس عموم خارج شدند و در عوض، مصوبات متعدد برای توسعه فیبر نوری از دل دولت و مجلس بیرون آمد. وزیر وقت، هر روز و هر ساعت، درباره توسعه فیبر نوری سخن گفت و آمارها داد. هرچند در آن زمان نیز درباره این پروژه اما و اگرهایی در میان بود اما در نهایت عقلای قوم، توسعه شبکه ثابت را تنها راه نجات ارتباطات به‌گل‌نشسته کشور می‌پنداشتند.

دولت ناتمام سیزدهم هنوز به دستاوردی در زمینه فیبر نرسیده بود که جایش را به دولتی داد که باز هم خود را اصلاح‌طلب نمی‌داند؛ اما آشکارا گرایش‌های اصولگرایی ندارد. این بار چه خواهد شد؟ آیا باز هم توسعه شبکه همراه در دستور کار قرار می‌گیرد؟

رگولاتوری در جدیدترین گزارش فصلی از وضعیت شاخص‌های ICT آمار توسعه فیبر نوری را به‌روز نکرده است. وزیر ارتباطات از محل اختلاف بودن اعداد این پروژه سخن می‌گوید و دیگر خبری از افتتاح‌های هرروزه نیست. از گوشه‌وکنار نیز خبر می‌رسد دولت و وزارت ارتباطات علاقه بیشتری به توسعه شبکه همراه دارند که تقریباً طی چهار سال اخیر روزگار خوبی نداشته است.

واقعیت این است که شاید زمانی (در دولت اول احمدی‌نژاد) آن‌قدر پول در کشور و صنعت مخابرات بود که بتوان بخش‌های همراه و ثابت را با هم توسعه داد یا حداقل ارتباط ایران با دنیا این‌چنین قطع نشده بود که هیچ سرمایه‌گذاری به این سو نیاید. اما حالا اندک‌پول موجود را می‌توان فقط به یک بخش اختصاص داد: یا به‌روزرسانی شبکه همراه و توسعه 5G یا رساندن فیبر به خانه‌ها. اولی دستاوردهای سریعی دارد اما به‌سرعت باز هم مشکل‌دار خواهد شد؛ دومی به کندی پیش می‌رود اما می‌تواند دوای درد باشد.

دولت چهاردهم کدام راه را انتخاب می‌کند؟ اگر راه اول را برود، با احکام برنامه هفتم که بر توسعه فیبر نوری تاکید دارند چه خواهد کرد؟ آیا تمام هزینه‌هایی را که در این سه سال صرف توسعه فیبر شده است نادیده می‌گیرد؟ این همه مصوبه و آیین‌نامه چه می‌شود؟ آیا شبکه همراه و ثابت نیز مانند بسیاری دیگر از موضوعات در کشور ما اسیر دوقطبی‌های سیاسی شده‌اند؟

فعلاً نه وزیر دراین‌باره سخنی می‌گوید، نه رگولاتوری. اما می‌توان با تخمین خوبی گفت سرنوشت وعده رئیس‌جمهوری برای برداشتن فیلترینگ، وابستگی تام‌وتمامی به همین دوراهی دارد.