شبکه‌های اجتماعی و تکنولوژی چگونه زبان را تغییر می‌دهند؟

فرید قدمی، رمان‌نویس و پژوهش‌گر حوزه ادبیات به «پیوست» گفت: شبکه‌های اجتماعی محصول تکنولوژی است. تکنولوژی‌های ارتباطی روی زبان تاثیر مستقیم برجای‌می‌گذارند. به طور کلی شبکه‌های اجتماعی واژگان جدیدی را وارد زبان‌های مختلف کردند. همچنین مبنا را بر ارتباط‌پذیری گذاشتند. شبکه‌های اجتماعی زبان را به سمتی بردند تا هرچه سریع‌تر معنایی را منتقل کنند. بنابراین به نوعی زبان را تقلیل دادند به ابزار صرفا انتقال معنا و نه ابزاری برای برقراری ارتباط.

او افزود: زمانی که از انتقال معنا سخن به میان می‌آید یعنی صرفا معنایی را به فردی منتقل  کنیم اما وقتی که از ارتباطات صحبت می‌کنیم، بحث انتقال معنا نیست بلکه ایجاد یک ارتباط عاطفی است. ممکن است دونفر حرف‌های بی‌ربطی بزنند اما به خوبی با همین صحبت‌ها با یکدیگر ارتباط برقرار می‌کنند مثل ارتباط عاشق و معشوق و یا برخی متون ادبی. یکی از داستان‌های معروف لوئیس کرول به نام جابرووکی، حاوی واژه‌های بی معنایی است اما زمانی که آن‌را می‌خوانیم با متن ارتباط برقرار می‌کنیم.

قدمی گفت: تکنولوژی‌ تاثیرات خوبی‌ نیز روی زبان داشت مثل ایجاد تنوع زبانی و تاثیرپذیری بیشتر زبان‌ها روی یکدیگر. برای همین است که امروزه بسیاری از واژه‌های فرانسوی در زبان انگلیسی متداول شده است یا از واژه‌های انگلیسی در زبان فرانسه استفاده می‌شود در اصل زبان‌های متفاوت روی یکدیگر تاثیر می‌گذارند.

تاثیرگفته‌های تیلورسوییفت بر رای مردم، بیشتر از تمام روشنفکرانی است که در غرب زندگی می‌کنند و این یکی از تاثیرات تکنولوژی است.
فرید قدمی، رمان‌نویس و پژوهش‌گر حوزه ادبیات

او دررابطه با نگرش فلسفی تاثیر فناوری روی زبان بیان کرد: از نگاه والتر بنیامین، زبان‌ها همگی ریشه‌های مشترک دارند و نزدیک شدن زبان‌ها به یکدیگر به معنای حرکت به سمت رستگاری و آزادی نهایی است. بنابراین ادغام زبان‌های مختلف با یکدیگر و تاثیرپذیری زبان‌ها از هم از جنبه‌های مثبت اثرات تکنولوژیروی زبان است.

رسانه‌های جمعی تاثیر روشنفکران را از میان بردند

قدمی گفت: در سطح دوم ارتباط تکنولوژی با زبان را باید در بستر ادبیات و سیاست تفسیر کرد. ابزارهای تکنولوژیک ارتباطی در دورانی تاثیر بسیاری روی آزادسازی جوامع برجای گذاشتند. اما از دهه ۷۰ تاکنون تبدیل شدند به ابزارهای کنترلی به ویژه رسانه‌ها، شبکه‌های تلویزیونی، رادیویی، با قدرت خطاب قراردادن بیشتر مردم توانستند تاثیر روشنفکران، متفکران و نویسنده‌ها را از بین ببرند. رسانه‌های جمعی که با توسعه تکنولوژی به وجود آمدند عمدتا توسط قدرتمندان اداره می‌شدند. برای همین تاثیر رسانه‌ها روی افراد مختلف و ستاره‌های مدیا بسیار بیشتر است تا روشنفکران و نویسنده‌ها. تاثیرگفته‌های تیلورسوییفت بر رای مردم، بیشتر از تمام روشنفکرانی است که در غرب زندگی می‌کنند و این یکی از تاثیرات تکنولوژی است.

او افزود: تکنولوژی‌ها تا حد زیادی به آزادی کمک کردند اما در نهایت تبدیل به ابزار کنترل اجتماعی و سیاسی شدند. البته در جوامعی که سانسور اطلاعات و اخبار رایج است، شبکه‌های اجتماعی تاثیر بسیار مثبتی برجای گذاشتند. ازسویی دیگر بیشتر شهروندان از رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی زبان می‌آموزند. در شبکه‌های اجتماعی نیز زبان در سطحی‌ترین حد ممکن مورد استفاده قرار می‌گیرد.

کاهش مطالعه و تهی شدن زبان از غنا

قدمی گفت: از سویی دیگر شبکه‌های اجتماعی موجب می‌شود میزان مطالعه مردم کاهش یابد و زبان مردم از غنا تهی شود. زمانی که زبان از غنا تهی می‌شود، تفکر هم از غنا تهی می‌شود. این مایه تاسف است که طبقه متوسط ایران واژه‌هایی که در زندگی روزمره استفاده می‌کند به مراتب کمتر است از یک فرد تحصیلکرده ایرانی که صدسال پیش زندگی می‌کرد. چرا که او مداوم با کتاب‌ها در ارتباط بوده و مطالعه می‌کرده است برای همین دانش زبانی‌اش بسیار غنی‌تر بوده است.

او افزود: یکی از همین گرایش‌های کنترلی و سرکوب‌گر که در دنیا حاکم است این است که چهره کتاب را از زندگی فیزیکی ما حذف می‌کند. بنابراین کتاب‌ها به شکل الکترونیکی و صوتی منتشر می‌شوند. خارج از شکل واقعی که روی کاغذ است و این یک ابزار کنترل و سرکوب است و ربطی به این ندارد که از تکنولوژی استفاده می کنیم بلکه قصد داریم چهره کتاب از جوامع حذف شود.

نگاه تقلیل‌گرایانه به زبان

قدمی گفت: بخشی از تغییرات زبانی به دلیل استفاده تکنولوژی به نفس ماهیت انتقال معنا در دوران معاصر برمی گردد یعنی به جای رابطه زبانی، با پیام‌های تلگرافی با یکدیگر صحبت می‌کنیم درست مانند کدهای مورفی که سال ها قبل شکل گرفتند. این نگاه تقلیل‌گرایانه به زبان است. اغلب کاربران زبان که در شبکه‌های اجتماعی پست منتشر می کنند غلط می نویسند، اگر قصد داشتند نامه بنویسند آن هم پر از غلط‌های املایی بود و ربطی به شبکه‌های اجتماعی ندارد بلکه تنها ضعف‌های زبانی کاربران را نمایش می‌دهد.

او افزود: در حال حاضر متاسفانه میزان معدل و نمرات دانش‌آموزان در کشور زیر ۱۱ و حتی در برخی استان ها زیر ۱۰ بود. این شبکه‌های اجتماعی نیز این تقلیل سوادی را به ما نشان می‌دهد، زخم‌ها را به روی ما گشوده‌اند که آنها را مشاهده کنیم.

تاثیرپذیری زبان فارسی از دیگر زبان‌ها

قدمی دررابطه با تاثیرپذیری زبان فارسی از زبان انگلیسی براثر رشد فناوری، بیان کرد: قشر بزرگی از جامعه ما به طور نمایشی از واژه‌های زبان انگلیسی استفاده می‌کنند. اما به طورکلی تکنولوژی موجب تاثیرپذیری زبان فارسی از انگلیسی شده است که این امر به خودی خود مثبت است. چراکه تاثیرپذیری زبان‌ها از یکدیگر بسیار خوب است. در مجموع زبانی که از زبان‌های دیگر تاثیر می‌گیرند، غنی‌تر می‌شود. فارسی و انگلیسی غنی‌ترین زبان‌ها هستند. دلیل آن این است که ساختار بازی دارند و از زبان‌های دیگر تاثیر می‌پذیرند. در فارسی واژه‌های عربی، انگلیسی و فرانسوی فراوان است. زبان‌های اقوام ماد و پارسی نیز در آن حضور دارند.

ترکیب واژه‌ها بر اثر رشد تکنولوژی

معصومه تقی‌زادگان، عضو هیات علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی به «پیوست» گفت: یکی از تغییراتی که شبکه‌های اجتماعی در زبان ایجاد کرده است، ترکیب واژه‌ها است. واژه‌سازی‌های جدید بسیاری داریم و سرعت تغییر واژه‌ها نیز بسیار زیاد شده است. به طوری‌که دیگر به کتاب‌های فرهنگ لغت چاپی مراجعه نمی‌کنیم.

بسیاری از واژه‌های انگلیسی که در زندگی روزمره از آنها استفاده می‌کنیم، هنوز جایگزین فارسی ندارند. به حدی حجم تغییرات فناوری زیاد است که مولف چاره‌ای به جز استفاده از واژگان انگلیسی ندارد
معصومه تقی‌زادگان، عضو هیات علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

او افزود: ترکیب واژه‌ها ناشی از تلفیق حوزه‌های مختلف بر اثر تکنولوژی است. تکنولوژی موجب همگرایی حوزه‌ها با یکدیگر شده است. مثلا حوزه تولید و مصرف از یکدیگر جدا بودند اما اکنون به یکدیگر مرتبط و متصلند. علاوه براین‌که واژه‌های جدیدی ایجاد شدند، تغییرات بیانگر آن است که واژه‌سازی صرفا مختص به گروه مشخصی نیست. در گذشته تنها یک گروه نخبگانی در کشور به واژه‌سازی و تغییر کلمات می‌پرداخت اما اکنون سرعت انتقال واژه‌های روزمره به فضای مکتوب بسیار افزایش پیدا کرده است.

تاثیر تکنولوژی برزبان، دوقطبی نیست

تقی‌زادگان درپاسخ به این پرسش که تاثیر فناوری روی زبان مثبت است یا منفی، بیان کرد: تاثیر تکنولوژی برزبان را نباید به صورت دوقطبی درنظر بگیریم، زبان همواره نوآوری، زایش، تغییر و دگرگونی دارد. مثلا زبان فارسی ما به کشورهای همسایه هم‌زبان، تفاوت دارد چراکه گویش‌های این زبان در کشورهای فارسی زبان متفاوت است. این روند برای تمامی جوامع رخ داده است. اما نباید از این حقیقت غافل شویم که همواره فرهنگ‌های دارای قدرت بیشتر، جریان را به سمت خود پیش می‌برند.

او افزود: در این میان فرهنگی که قدرت بیشتری در اختیار دارد، فرهنگ زبان انگلیسی است. چراکه این زبان پایه تکنولوژی است و به عنوان زبان معیار قدرتمندتر است. چنان‌که بیشتر دستگاه‌های موبایل و کامپیوترمان به زبان انگلیسی است. این جنگ قدرت موجب ورود واژه‌های انگلیسی به زبان فارسی می‌شود. از سویی دیگر بسیاری از واژه‌های انگلیسی که در زندگی روزمره از آنها استفاده می‌کنیم، هنوز جایگزین فارسی ندارند. به حدی حجم تغییرات فناوری زیاد است که مولف چاره‌ای به جز استفاده از واژگان انگلیسی ندارد.

تقی‌زادگان گفت: مثلا من در حوزه هنر دیجیتالی فعالیت می‌کنم و بسیاری از واژه‌ها هیچ معادلی در زبان فارسی ندارند و مجبورم معادلی برایشان در نظر بگیرم.

زبان حکم اکسیژن را دارد

حمیدرضا شعیری، منتقد ادبی و مدرس دانشگاه به «پیوست» گفت: زمانی که زبان مسموم می‌شود، این مسمومیت ایجاد آسیب می‌کند و زبان را دچار اختلال می‌کند.

او افزود: مسمومیت ایجاد آسیب می‌کند و زبان یا وضعیت ماندگاری زبان را دچار اختلال می‌کند. زبان برای ما حکم اکسیژن را دارد و درون زبان زندگی می‌کنیم ما بدون زبان فلج هستیم. زبان برای ما مانند آب است برای ماهی.

شعیری گفت: این‌که امروز زبان تحت تاثیر تکنولوژی یا حمله تکنولوژی قرار گرفته، واقعیتی است که نمی‌توان انکار کرد. زبان دوره‌ای را طی می‌کند به نام دوره مسمومیت. سبک زندگی ما امروز تغییر کرده است. شتاب زندگی‌مان افزایش یافته است. ما انسان‌ها در همه چیز دچار شتاب شده‌ایم. اصل معنایی زندگی ما با شتاب توصیف می‌شود.

او افزود: همین امر شتاب به  زبان سرایت هم سرایت کرده است. مهم‌ترین ویژگی‌ زبان امروزه، ناچاری به تن‌دادن در این شتاب است. امروزه در شبکه‌های اجتماعی داده‌ها به سرعت عوض می‌شوند. فضای مجازی، فضای شتابانی است که زبان را نیز شتاب‌زده کرده است. شتاب‌زدگی به زبان سرایت کرده است. قادر نیستیم جلوی این شتاب‌زدگی را بگیریم. موج شتاب‌زدگی فضای اجتماعی زبان را باخود می‌برد.

شعیری گفت: زبان حاکم بر موج نیست بلکه موج شتابان دیجیتالی فضاهای مجازی زبان را با خود می‌برد. شتابان شدن زبان از نظر محتوایی ممکن است موجب آثاری شده باشد که مثبت باشد. مرتب به‌روز شدن و اطلاعات را دریافت کردن و مشارکت داشتن از ویژگی‌های مثبت آن است.

این‌که امروز زبان تحت تاثیر تکنولوژی یا حمله تکنولوژی قرار گرفته، واقعیتی است که نمی‌توان انکار کرد. زبان دوره‌ای را طی می‌کند به نام دوره مسمومیت. سبک زندگی ما امروز تغییر کرده است
حمیدرضا شعیری، منتقد ادبی

او دررابطه با تاثیر شبکه‌های اجتماعی روی زبان گفت: امروزه همه کاربران از واژه‌های فیک بودن، پست گذاشتن، سابمیت کردن و … استفاده می‌کنند. مخفف‌سازی‌ها شکل می‌گیرد که در اثر شتاب است و رمزگان زبانی هم تغییر می‌کند. حتی عدد و واژه با یکدیگر ترکیب می‌شوند یا عدد جایگزین واژه می‌شود. بلافاصله واژه‌های قرضی را استفاده می‌کنیم و با واژه‌های بومی خودمان ترکیب می‌کنیم. ما فقط مقصد را می‌بینیم و می‌خواهیم زود به مقصد برسیم. این اختلال، زبان را در چالش و دست‌انداز قرار می‌دهد. بلافاصله واژه‌های خارجی را به امانت می‌گیریم و استفاده می‌کنیم.

رمزگان زبانی دچار تغییر شده است

شعیری درباره اثرات مخرب و یا سازنده فناوری روی زبان گفت: اتفاقی که در فضای مجازی رخ داده، این است که رمزگان زبانی‌مان دچار تغییر شده و هویت زبانی ما دچار آسیب شده است. دررابطه با تاثیرات فناوری روی زبان من واژه تخریب را به کار نمی‌برم. ما همه در این فضا زندگی می‌کنیم. مگر اینکه ارتباطمان را بسیار با فضای مجازی و تکنولوژی قطع کنیم و منزوی شویم. باید از موبایل، لپ‌تاپ و ابزارهای فناوری نوین استفاده نکنیم. مسمومیت قابل درمان است. بازسازی تخریب درگاهی اوقات قابل بازسازی است اما سخت‌تر است.

او در رابطه با ادغام واژه‌های انگلیسی با زبان فارسی گفت: نمی‌توان گفت ترکیب واژه‌های انگلیسی با فارسی به نفع زبان است یا به ضرر آن. این امر از یک سو دامنه ارتباط را به شدت افزایش می‌دهد. ما به سرعت اطلاعات را جابه‌جا می‌کنیم. جابه‌جایی اطلاعات به سرعت صورت می‌گیرد. چرا ما کلمات را کوتاه یا شکسته می‌کنیم؟به دلیل اینکه قصد داریم به سرعت به مقصد برسیم. زمانی که در فضای مجازی می‌نویسیم و پیامی را منتقل می‌کنیم محدودیت فضا داریم، واژگان را می‌شکنیم و خلاصه می‌کنیم. بنابراین زبان دچار لغزندگی می‌شود.

صرفه‌جویی زبانی

شعیری گفت: واژگان قرضی جای واژگان فارسی را می‌گیرند، سبک نگارش تغییر می‌کند. اطلاعات به سرعت منتقل می‌شوند. نوعی صرفه‌جویی اقتصادی هم صورت می‌گیرد، اگر طولانی بنویسیم باید پول بیشتری بپردازیم چراکه زمان بیشتری در فضای مجازی حضور داریم. در گذشته هم تکنولوژی روی زبان تاثیر می‌گذاشت. مثلا زمانی که تلفن‌های سکه‌ای آمده بود، می‌گفتیم دوزاری‌اش نمیفتد اما اکنون می‌گوییم مغزش لود نمی‌کند. وابسته به موقعیت اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی است که شتاب‌زدگی را ایجاد می‌کند. فرآیند زبان را تغییر می‌دهد، هم تغییر رمزگان است. قبلا می‌گفتیم طرف آچار فرانسه است، بعدها تغییر کردبه این‌که طرف مانند ربات عمل می‌کند، سپس تبدیل شد به این‌که طرف متاورسی یا آواتار است، و یا مغزش دیجیتالی است.

او در رابطه با تاثیر هوش مصنوعی و متاورس روی زبان فارسی گفت: هوش مصنوعی نیز به شدت زبان را تحت تاثیر قرار می‌دهد. امروز مساله بسیار جدی‌تر است. دربرابر جهان متاورسی می‌خواهیم چه کنیم؟ نمی‌توانیم ترمز دستی آن‌را بکشیم. هوش مصنوعی شتاب زندگی را عوض کرده است. سبک رفتاری ما را نسبت به زبان تغییر می‌دهد.

ما کم‌اندیشان هستیم

شعیری تاکید کرد: ما کمتر تمرکز می‌کنیم، کمتر وقت داریم که فکر کنیم. هوش مصنوعی به جای ما فکر می‌کند و تحلیل می‌کند. نمی‌توانیم رابطه با زبان را کنترل و هدایت کنیم. زبان جایگاهی است برای اندیشیدن. هوش مصنوعی فرصت اندیشیدن را از ما می‌گیرد.

او افزود: ما کم‌اندیشان هستیم. زبان را تبدیل کردند به کالای مصرفی. نمی‌توان تک بعدی به ماجرا نگریست. ما را با جهان‌های ممکن یا ممکن‌های جهانی متصل می‌کنند. با یک کلیک می‌توانیم به فضای جدیدی منتقل شویم. برخی از واژگان اگر ترجمه شوند نارسا می‌شوند. تکنولوژی وابسته به قدرت است و قدرت هم زبان را تغییر می‌دهد.

مساله سوختن است یا بردن است

شعیری راهکار این امر را تغییر سبک زندگی بیان کرد و گفت: راهکارها از مدارس باید شروع شوند، از فضاهای کودکی باید آغاز کنیم. کتاب‌خوانی را باید توسعه دهیم، داستان‌خوانی را باید توسعه دهیم. شعرخوانی در بین نوجوانان و فرصت‌ها را افزایش دهیم در زندگی شتاب‌زده، اردوها را در مدارس توسعه دهیم و اردوهای بدون ابزار تکنولوژی و شتاب برگزار کنیم. همچنین باید ورزش را ترویج دهیم.