وقت پذیرش واقعیت رسیده است

کلاس‌های دوره کارشناسی اقتصاد معمولاً این‌طور بود که چند جلسه اول، درس را خوب گوش می‌دادم و بعد کم‌کم می‌فهمیدم این رشته هیچ‌وقت قرار نیست در دانشگاه جذاب باشد. اما در یکی از همین چند جلسه‌های اول بود که استاد درس «بخش عمومی» از عبارتی استفاده کرد که هرگاه حرف از دولت به میان می‌آید و صحبت از این می‌شود که آیا باید دخالت کند یا پایش را از اقتصاد بکشد بیرون، یاد آن می‌افتم:‌ «پیامد خارجی مثبت». دکتر میلانی به سیاق اکثر استادان آکادمی، از جریان اصلی می‌آمد و طبعاً گرایش‌های راست‌گرایانه داشت اما آن‌قدر نازنین بود و مادرانه با دانشجوهایش برخورد می‌کرد که می‌توانستم راست‌گرایی‌اش را نادیده بگیرم و به حرف‌هایش فکر کنم. او مانند راست‌های افراطی با شمشیر «لسه‌فر»، هرگونه مداخله دولت را مردود نمی‌دانست اما می‌گفت هرگاه حرف از مداخله می‌شود بیایید از خودمان بپرسیم این دخالت «پیامد خارجی مثبت» دارد یا خیر. اگر می‌گوییم دولت باید بابت بهداشت هزینه کند، برای این است که شهروندانی که از این کالای عمومی برخوردار می‌شوند می‌توانند بهتر زندگی کنند. اتفاقاً اگر بهداشت به عنوان یک کالای عمومی عرضه شود، برای اقتصاد هم بهتر است چون از صرف هزینه‌های هنگفتی پیشگیری می‌شود. نمی‌گویم بد نیست، می‌گویم ضروری است هرجا از دولت توقع داریم کاری کند، دست بخش خصوصی را بگیرد، هزینه کند، حمایت غیرمادی انجام دهد یا هر چیز دیگری، از خودمان بپرسیم آیا آثار این دخالت به عموم مردم یا حداقل بخشی از آنها می‌رسد؟ این در مورد کارخانه نوآوری آزادی به طور خاص و اکوسیستم نوآوری در دیدی کلی‌تر نیز صدق می‌کند.

نمی‌توانم بگویم دولت همین اندک حمایتش از اقتصاد نوآوری را هم ادامه ندهد. بی‌رحمانه است. فقط می‌خواهم دعوت کنم یک بار دیگر از بالاتر به صورت‌مساله نگاه کنیم و واقع‌بین‌تر باشیم.

حدود یک سال پیش، نزدیک دو ساعت با یکی از مسئولان رده‌بالای صندوق نوآوری و شکوفایی گفت‌وگو کردم. می‌خواست قانعم کند از اقتصاد دانش‌بنیان حمایت کرده‌اند و دست‌کم اعدادش نشان می‌داد درست می‌گوید. آخر بحث گفتم، همه اینها درست اما چرا استارت‌آپ‌های امارات و عربستان چندین برابر ما ایرانی‌ها برای سرمایه‌گذارها جذاب‌اند؟ گفت: «دولت‌ها شیب زمین را مشخص می‌کنند. اکنون شیب زمین به سمت نوآوری نیست.» بیایید قبول کنیم شیب زمین در این کشور به سمت نوآوری نیست. بیاید خودمان را فریب ندهیم. اکوسیستم نوآوری ایران واقعاً کوچک است. بیایید صادق باشیم. دلالی و خام‌فروشی است که در این کشور سود دارد. بیایید واقعیت را بپذیریم. دولت‌ها دل‌شان برای نوآوری و رقابت نمی‌سوزد.